Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 czerwca 2008 r.
II UK 325/07
Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., wy-
konującym działalność twórczą lub artystyczną w ramach niepracowniczego
tytułu ubezpieczenia społecznego, przysługuje prawo do emerytury w niższym
wieku na zasadach dotyczących pracowników wykonujących taką działalność
(§ 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm. w związku z art. 32 ust. 1,
ust. 3 pkt 3 i ust. 4, w związku z art. 33 i w związku z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 czerwca
2008 r. sprawy z wniosku Waldemara D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w S. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 czerwca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu w Szczecinie, przekazując temu Sądowi orzeczenie o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił apelację ubez-
pieczonego Waldemara D. od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 26 stycznia
2007 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddział w S. z 12 marca 2003 r., odmawiającej mu prawa do wcześniejszej emery-
tury. Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w podstawie faktycznej zaskarżonego orze-
2
czenia, Waldemar D. (urodzony 29 kwietnia 1951 r.) złożył 20 grudnia 2002 r. (po
ukończeniu 50 roku życia) wniosek o emeryturę. Ubezpieczony działalność arty-
styczną jako solista i muzyk (perkusja) rozpoczął 28 czerwca 1977 r. Ubezpieczony
łączył stanowisko solisty oraz perkusisty, co wynikało z charakteru wykonywanej
pracy. Działalność artystyczną jako solista wokalista i muzyk perkusista wykonywał w
zespołach muzycznych, a wykonując tę pracę, łączył grę na perkusji ze śpiewem
solo, co zwiększało jego konkurencyjność na rynku pracy. Ubezpieczony współpra-
cując z Polską Agencją Artystyczną „Pagart” spółką z o.o. wykonywał na podstawie
umów cywilnoprawnych prace w charakterze muzyka wokalisty i perkusisty od 1980
r. do 1992 r. W ramach umowy wnioskodawca wyjeżdżał za pośrednictwem „Pagar-
tu” do Niemiec, gdzie z przerwami pracował do 1992 r. W ramach wykonywania
pracy ubezpieczony pracował jako wokalista i perkusista, to znaczy śpiewał, grając
jednocześnie na perkusji.
Sąd pierwszej instancji uznał, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm., powoływanej dalej jako: „ustawa”), ubezpieczonemu, urodzonemu przed 1
stycznia 1949 r., przysługuje emerytura, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący
co najmniej 65 lat, legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym
co najmniej 25 lat. Stosownie zaś do art. 32 ust. 1 wskazanej ustawy, ubezpieczo-
nym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w
wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Z kolei art. 33 ustawy stanowi, że osoby
urodzone przed 1 stycznia 1949 r., ubezpieczone z tytułu działalności twórczej lub
artystycznej, mają prawo do emerytury na warunkach określonych dla pracowników
wykonujących działalność twórczą lub artystyczną. Następnie, Sąd pierwszej instan-
cji zważył, że ubezpieczony urodził się 29 kwietnia 1951 r., a zatem właściwy dla
oceny jego sytuacji prawnej winien być art. 46 ustawy. Zgodnie z tym przepisem,
prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje
również ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.,
i jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego fundu-
szu emerytalnego; 2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach
spełnią do dnia 31 grudnia 2007 r. Z kolei według § 12 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz pkt 2 i 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
3
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43, powoływanego dalej jako „rozporządzenie z 1983 r.”),
pracownik wykonujący działalność twórczą lub artystyczną w rozumieniu przepisów o
zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin nabywa prawo do emerytury, jeżeli
osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla solisty wokalisty 45 lat dla kobiet i 50 lat dla
mężczyzn, wiek ten osiągnął w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania za-
trudnienia i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat działalności
twórczej lub artystycznej. Zgodnie zaś z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami
pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na określonych w nim zasadach są
okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy.
Mając na uwadze powyższe unormowania Sąd Okręgowy uznał, że skoro
praca solisty wokalisty wykonywana była przez ubezpieczonego łącznie z pracą per-
kusisty, to wykonywał on pracę w szczególnych warunkach jedynie w części ustawo-
wego czasu pracy. W rezultacie nie spełnił on wymagań wynikających z § 2 w
związku z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 1983 r.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji ubezpieczonego uznał, że nie zasłu-
giwała ona na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne ustalenia
faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji. Jednakże, mimo uznania zapa-
dłego rozstrzygnięcia za trafne, nie zgodził się z uzasadniającymi je rozważaniami
prawnymi, jako pomijającymi zasadniczą i pierwotną dla rozstrzygnięcia kwestię cha-
rakteru umowy, w oparciu o którą w spornym okresie ubezpieczony wykonywał dzia-
łalność artystyczną. Sąd, po rozważeniu unormowań zawartych w art. 32 ust. 1, 2 i 4
i art. 46 ust. 1 ustawy oraz w § 2 ust. 1, 3 i 12 rozporządzenia z 1983 r., stwierdził, że
całokształt tej regulacji wskazuje, że konieczną przesłanką uzyskania wcześniejszej
emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze jest pracowniczy charakter zatrudnienia osoby będącej między innymi woka-
listą czy perkusistą. Stąd konieczne jest, aby 15 lat działalności twórczej lub arty-
stycznej, jako minimum uprawniające do uzyskania świadczenia emerytalnego w ob-
niżonym wieku, wykonywane było w ramach zatrudnienia pracowniczego, albowiem
tylko wtedy można mówić o obowiązujących wymiarach czasu pracy. Jak uznał Try-
bunał Konstytucyjny, taka forma uprzywilejowania pracowników wobec ubezpieczo-
nych z innych tytułów nie narusza konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (wy-
4
rok z dnia 12 września 2000 r., K. 1/00, OTK 2000 nr 6, poz. 185). Tymczasem
ubezpieczony, wykonując działalność artystyczną w spornym okresie od 1980 r. do
1992 r., nie był zatrudniony w oparciu o umowę o pracę. Działalność twórcza i arty-
styczna jest odmienna od prac powszechnie wykonywanych, co jednak nie znaczy,
że nie może odbywać się w ramach stosunku pracy. Sam ubezpieczony przed 1980
r. i po 1992 r. wykonywał działalność artystyczną w ramach stosunku pracy. W efek-
cie, apelujący legitymuje się ponad 15 latami kariery artystycznej, jednakże dalece
mniej niż 15 lat przypada na zatrudnienie pracownicze, podczas gdy wolą ustawo-
dawcy nie było uprzywilejowanie w zakresie prawa do rozważanej emerytury wszyst-
kich twórców i artystów, lecz tych spośród nich, którzy przez 15 lat wykonywali profe-
sję w ramach zatrudnienia pracowniczego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Odmienna wykładnia rozporządzenia z 1983 r. prowadziłaby do konieczności
przyznania wcześniejszych uprawnień emerytalnych każdej osobie, która mając po-
twierdzone kwalifikacje do wykonywania działalności artystycznej, wykonywałaby np.
przez 15 lat codziennie jeden utwór muzyczny czerpiąc z tego chociażby minimalne
zyski, zaś zasadniczym źródłem jej dochodów byłoby zatrudnienie nieobjęte oma-
wianą regulacją. Taka interpretacja pozostaje w sprzeczności z wykładnią celowo-
ściową rozporządzenia z 1983 r. Poza tym nawet wykonywanie na podstawie umowy
cywilnoprawnej objętego ubezpieczeniem zajęcia zarobkowego rodzajowo zbieżnego
z ujętym w omawianym rozporządzeniu i przez czas odpowiadający normalnemu
wymiarowi czasu pracy, nie jest wliczane do okresu pracy w szczególnych warun-
kach lub szczególnym charakterze, od osiągnięcia którego uzależnione jest upraw-
nienie do wcześniejszej emerytury. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w wy-
roku Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., II UK 246/03 (OSNP 2004 nr 20, poz.
358). Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 385 k.p.c. apelację ubez-
pieczonego oddalił.
W skardze kasacyjnej odniesionej do całego wyroku Sądu Apelacyjnego
ubezpieczony zarzucił naruszenie prawa materialnego, przez niewłaściwe zastoso-
wanie art. 46 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy, polegające na niezastosowaniu
art. 33 tej ustawy, do którego art. 46 ust. 1 zawiera odesłanie, a który jest niezbędny
dla wywiedzenia normy prawnej właściwej dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
5
W uzasadnieniu skargi wskazano, że Sąd Apelacyjny umotywował zaskarżone
rozstrzygnięcie treścią normy wywiedzionej z art. 32 w związku z art. 46 ustawy, po-
mijając, że dla rekonstrukcji tej normy jest także niezbędny art. 33 tego aktu. Przepis
ten trafnie przywołał w swoich rozważaniach Sąd pierwszej instancji. W rezultacie
Sąd Apelacyjny całkowicie pominął ocenę, czy treść art. 33 ustawy, przez odesłanie
zawarte w art. 46 ust. 1 tej ustawy oznacza, że prawo do wcześniejszej emerytury,
określonej w jej art. 32 ust. 1 przysługuje na warunkach określonych dla pracowni-
ków wykonujących działalność twórczą lub artystyczną także osobom urodzonym po
31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., ubezpieczonym z tytułu działalności
twórczej lub artystycznej. Zdaniem skarżącego z przepisów art. 32 ust. 1, art. 33 i art.
46 ust. 1 ustawy wynika, że ustawodawca w przypadku osób wykonujących działal-
ność twórczą lub artystyczną odstąpił od wymogu pracowniczego charakteru zatrud-
nienia w zakresie nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. Wyjątek ten dotyczy
zarówno osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., ubezpieczonych z tytułu działal-
ności twórczej lub artystycznej, co wynika wprost z treści art. 33, jak również osób
ubezpieczonych z tytułu tej działalności a urodzonych po 31 grudnia 1948 r. i przed
dniem 1 stycznia 1969 r., co wynika z odesłania zawartego w art. 46 ust. 1 ustawy.
Oczywiste jest, że odesłanie w art. 46 ust. 1 zarówno do art. 32 jak i 33 ustawy ozna-
cza, że także osoby ubezpieczone z tytułu działalności twórczej lub artystycznej,
urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., mają prawo do wcze-
śniejszej emerytury określonej w art. 32 ust. 1, po spełnieniu dodatkowo przesłanek
wskazanych w art. 46 ust. 1. Przyjęcie, że takie uprawnienie przysługiwałoby tylko
twórcom i artystom urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. byłoby zresztą
sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego. Pełnomocnik skarżącego
wskazał również, że żadne z orzeczeń, na które powołał się Sąd Apelacyjny w za-
skarżonym wyroku nie odnosiło się do działalności twórczej lub artystycznej, którą
ustawodawca potraktował w sposób szczególny. Dlatego w dużej mierze rozważania
prawne Sądu Apelacyjnego były trafne, nie uwzględniały jednak szczególnej regulacji
dotyczącej twórców i artystów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, ponieważ wskazana w skardze kasa-
cyjnej podstawa naruszenia prawa materialnego okazała się uzasadniona. W szcze-
6
gólności skarżący trafnie zarzucił pominięcie przez Sąd Apelacyjny art. 33 ustawy w
ocenie prawnej sprawy. Rozważenie znaczenia tego przepisu dla jej rozstrzygnięcia
było konieczne, ponieważ powołany w podstawach zaskarżonego wyroku art. 46 ust.
1 ustawy wprost się do niego odwołuje. Zgodnie z tym przepisem (art. 33) - w
brzmieniu obowiązującym w dacie wydania kwestionowanej przez ubezpieczonego
decyzji - osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r., ubezpieczone z tytułu
działalności twórczej lub artystycznej, mają prawo do emerytury w wieku określonym
dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną. Należy zwrócić
uwagę na to, że wyrażenie „pracowników wykonujących działalność twórczą lub arty-
styczną” nawiązuje wprost do takiego samego określenia w art. 32 ust. 3 pkt 3 i ust. 4
ustawy. Wynika stąd, że ubezpieczeni twórcy, niebędący pracownikami, wykonujący
działalność twórczą lub artystyczną w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (art. 32 ustawy) mogą nabyć prawo do emerytury w wieku i na zasadach
dotyczących nabywania uprawnień emerytalnych przez pracowników wykonujących
działalność twórczą lub artystyczną. Wobec tego, pomimo niepracowniczego cha-
rakteru zatrudnienia twórców lub artystów, ich praca na warunkach określonych w §
12 rozporządzenia z 1983 r., traktowana jest jak wykonywana w szczególnym cha-
rakterze, a ubezpieczonemu przysługuje emerytura w niższym wieku tak, jak pra-
cownikom wykonującym działalność twórczą lub artystyczną. Wniosek ten znajduje
potwierdzenie zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z 22 października 2003 r., II UZP 9/03, OSNP 2004 nr 3,
poz. 49; także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2005 r., I UK
350/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 89), jak i w doktrynie (zob. K. Antonów, M. Bartnicki:
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz,
2007, wyd. II, komentarz do art. 33). Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym skła-
dzie, stwierdzenie w art. 46 ust. 1 ustawy, że prawo do emerytury na warunkach
określonych, między innymi, w art. 33 przysługuje również ubezpieczonym urodzo-
nym po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie warunki
określone w dalszej części tego przepisu, oznacza odniesienie wskazanej wyżej
normy, wynikającej z art. 33, także do twórców i artystów urodzonych po 31 grudnia
1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. W rezultacie osobom urodzonym po 31 grudnia
1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., wykonującym działalność twórczą lub artystyczną
w ramach niepracowniczego tytułu ubezpieczenia społecznego, przysługuje prawo
do emerytury w niższym wieku na zasadach dotyczących pracowników zatrudnio-
7
nych w szczególnym charakterze, tj. pracowników wykonujących działalność twórczą
lub artystyczną (§ 12 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego w związku z art.
32 ust. 1, ust. 3 pkt 3 i ust. 4, w związku z art. 33 i w związku z art. 46 ust. 1 ustawy).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
w związku z 39821
k.p.c.
========================================