Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r.
II UK 246/03
Okres wykonywania czynności na podstawie umowy agencyjnej, mimo
że objęty ubezpieczeniem, nie jest wliczany do okresu pracy w szczególnych
warunkach, od osiągnięcia którego uzależnione jest uprawnienie do wcześniej-
szej emerytury.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lutego 2004 r. sprawy
z wniosku Jana M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.
o zaliczenie okresów pracy w szczególnych warunkach i wcześniejszą emeryturę, na
skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28
maja 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 9 kwietnia 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
B. odmówił wnioskodawcy Janowi M. prawa do wcześniejszej emerytury po ustale-
niu, że nie udowodnił wymaganych 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach
określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 30 stycznia 2003 r. zmienił zaskarżoną decyzję i uwzględniając okresy
pracy w szczególnych warunkach w: 1) K. Zakładach Przemysłu Bawełnianego od 21
stycznia 1961 r. do 9 października 1961 r. i od 1 października 1963 r. do 30 maja
1967 r., 2) Powiatowej Spółdzielni Usług Wielobranżowych w T. od 16 września 1974
r. do 31 marca 1975 r. oraz 3) Polskim Koncernie Naftowym „O.” SA w B. od 6 sierp-
2
nia 1983 r. do 1 maja 1986 r. - przyznał prawo do wcześniejszej emerytury, poczy-
nając od dnia 1 marca 2002 r. Sąd uznał, że zebrany materiał dowodowy potwierdził,
iż w wymienionych okresach wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych wa-
runkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Do okresu zatrudnienia wniosko-
dawcy należało zaliczyć także okres pozostawania na stanowisku agenta stacji paliw
w Polskim Koncernie Naftowym „O.” SA , skoro stanowisko to było wymienione w
wykazie Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 6 sierpnia 1983 r. wyda-
nego na podstawie upoważnienia zawartego w wymienionym wyżej rozporządzeniu
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Białymstoku wy-
rokiem z dnia 23 kwietnia 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie
uznając, że wnioskodawca wykonywał pracę w Polskim Koncernie Naftowym „O.” SA
w B. na podstawie umowy agencyjnej, a zatem nie pozostawał w stosunku pracy w
rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Brak więc podstaw, aby zaliczyć do okresu
uprawniającego nabycie prawa do emerytury, okresu pracy od 6 sierpnia 1983 r. do 1
maja 1986 r., bowiem przepisy nie przyznają prawa do wcześniejszej emerytury,
grupie ubezpieczonych innej niż pracownicy.
Kasację od tego wyroku wniósł wnioskodawca i zarzucając: naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 22 § 1, art. 22
§ 11
, art. 22 § 12
k.p. i art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez przyjęcie, że wnio-
skodawcę łączyła z PKN „O.” umowa agencyjna, nie zaś umowa o pracę oraz naru-
szenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
art. 233 § 1, art. 382, art. 391 oraz art. 328 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę dowodów
będącą wynikiem braku wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału, wniósł
o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyj-
nemu, ewentualnie o jego zmianę i oddalenie apelacji organu rentowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja w niniejszej sprawie oparta została na obu podstawach określonych w
art. 3931
k.p.c., biorąc zaś pod uwagę zasady procedowania kasacyjnego przede
wszystkim oceny wymaga trafność zarzutu naruszenia przepisów postępowania w
sposób mający wpływ na treść orzeczenia.
3
W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
nie może polegać na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego usta-
leń stanu faktycznego, a co za tym idzie, korzystnej dla niego oceny materiału dowo-
dowego. Wnoszący skargę kasacyjną mógłby wykazywać jedynie, że Sąd drugiej in-
stancji naruszył ustanowione w art. 233 § 1 k.p.c. zasady oceny wiarygodności i
mocy dowodów, a naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W świetle
sformułowanego przez wnioskodawcę zarzutu odmówienia przez Sąd wiarygodności
bądź mocy dowodowej niektórym dokumentom - wskazanym w uzasadnieniu - naru-
szenia tego przepisu nie sposób przyjąć. Granice swobodnej oceny dowodów wy-
znaczają w szczególności: obowiązek wyprowadzenia przez sąd z zebranego mate-
riału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych (zgodnych z zasadami logicz-
nego rozumowania), ramy proceduralne (ocena dowodów musi respektować pewne
warunki określone przez prawo procesowe, w szczególności art. 227-234 k.p.c.),
wreszcie poziom świadomości prawnej sędziego oraz dominujące poglądy na sądo-
we stosowanie prawa. Swobodna ocena dowodów dokonywana jest przez pryzmat
własnych przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życio-
wych, ale powinna także uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły
logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszech-
stronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środ-
ków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarogodność - odnosi je do pozostałego
materiału dowodowego (por. wyrok SN z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98,
OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 655).
Sąd Najwyższy w całości podziela ustalenia sądów co do tego, iż strony łą-
czyła umowa agencyjna, tym samym więc odmawia trafności zarzutowi naruszenia
powołanego wyżej art. 233 § 1 k.p.c. Nie mają również uzasadnienia zarzuty dotyczy
naruszenia art. 328 i 382 k.p.c. Pierwszy z tych przepisów określa przedmiotowy za-
kres uzasadnienia orzeczeń sądowych i dotyczy wprost orzeczeń wydanych w pierw-
szej instancji. Do orzeczeń sądu drugiej instancji ma zastosowanie „odpowiednie"
(art. 391 k.p.c.). Jeżeli więc uzasadnienie orzeczenia sądu pierwszej instancji, spo-
rządzone zgodnie z wymaganiami art. 328 § 2 k.p.c. spotyka się z pełną akceptacją
sądu drugiej instancji, to wystarczy, że da on temu wyraz w treści uzasadnienia
swego orzeczenia, bez powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych i wniosko-
wań prawnych, zawartych w motywach zaskarżonego orzeczenia. Nietrafny jest
także zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Zasadą postępowania apelacyjnego, wyrażo-
4
ną w tym przepisie, jest kontynuacja i ewentualne uzupełnienie postępowania dowo-
dowego oraz ustaleń dokonanych przed sądem pierwszej instancji. Reguła ta nie
może być jednak rozumiana jako zobowiązująca ten sąd to prowadzenia postępowa-
nia dowodowego w każdym przypadku. Nie jest ono (uzupełnianie materiału dowo-
dowego) konieczne, jeżeli sąd odwoławczy uzna ustalenia sądu pierwszej instancji
za prawidłowe i wystarczające.
W sytuacji, gdy zarzuty naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisów postępo-
wania nie zostały uznane za uzasadnione, Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami
będącymi podstawą wydania zaskarżonego wyroku, w tym i stwierdzeniem, że wnio-
skodawca nie pozostawał w stosunku pracy z PKN „O.”.
W tych warunkach nie można podzielić zarzutu naruszenia przez Sąd drugiej
instancji powołanych w kasacji przepisów prawa materialnego przez ich błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie. Stosownie do ustaleń Sądu pierwszej i drugiej
instancji stosunek prawny łączący ubezpieczonego z Polskim Koncernem Naftowym
„O.” SA Oddział w B. należy rozpatrywać w aspekcie umowy agencyjnej, a nie
umowy o pracę, zaś podnoszony w kasacji status pracowniczy wnioskodawcy nie
znajduje uzasadnienia w zebranym w sprawie materiale dowodowym. W toku obu
instancji wnioskodawca nie podważał ustaleń co do zatrudnienia na podstawie
umowy agencyjnej. Fakt zatrudnienia na podstawie umowy agencyjnej potwierdzają
także wystawione przez pracodawcę; świadectwo pracy z dnia 4 sierpnia 1987 r.,
świadectwo z dnia 10 maja 2001 r. oraz zaświadczenie z dnia 1 maja 2002 r.
Przedmiotem rozpoznawanej sprawy było uprawnienie wnioskodawcy do tzw.
wcześniejszej emerytury, zaś w toku postępowaniu, tak przed organem rentowym,
jak i przed Sądami obu instancji, nie kwestionował on faktu, iż był agentem stacji
benzynowej PKN „O.”, także w kwestionariuszu sporządzonym dla potrzeb postępo-
wania emerytalnego, wskazywał na umowę agencyjną. Według orzecznictwa Sądu
Najwyższego, przy ocenie charakteru stosunku prawnego łączącego strony należy
uwzględniać specyfikę funkcjonowania podmiotu zatrudniającego, przy czym nazwa
umowy (umowa agencyjna) i odwołanie się w jej treści do przepisów Kodeksu cywil-
nego przemawia przeciwko zakwalifikowaniu jej jako umowy o pracę. Określenie w
umowie czynności z zastrzeżeniem ich osobistego wykonywania w określonych
dniach i godzinach nie przesądza o nawiązaniu stosunku pracy, ponieważ takie ele-
menty występują też w stosunkach cywilnoprawnych (por. wyrok z dnia 6 październi-
5
ka 1998 r., I PKN 389/98 - OSNAPiUS 1999 nr 22, poz. 718, a także wyrok z dnia 15
października 1999 r., I PKN 307/99, OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 214).
Ponieważ umowa agencyjna podlega reżimowi cywilnoprawnemu w odróżnie-
niu od umowy o pracę podlegającej reżimowi prawno pracowniczemu, przywołane w
podstawie kasacji przepisy Kodeksu pracy nie miały, bo nie mogły mieć w niniejszym
przypadku zastosowania. Tym samym nie znajdowały w sprawie zastosowania roz-
wiązania zawarte w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1988 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Za uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III
UZP 10/03 (dotąd niepublikowana), należy zauważyć, że zachowało swą moc, a więc
pozostaje w porządku prawnym rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze, wydane z upoważnienia i w ramach delega-
cji ustawowej, zawartej w art. 55 nieobowiązującej już ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin. W słowniku zawartym w art. 5 pkt 1 i 2 ustawy o
zep, zdefiniowano pracownika jako osobę pozostającą w stosunku pracy w myśl Ko-
deksu pracy, a zatrudnienie jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. W
tym kontekście należy odczytywać postanowienia powołanego wyżej rozporządzenia
Rady Ministrów. Fakt, że ustawy o zep i o rewaloryzacji emerytur i rent, zostały
uchylone, nie może oznaczać, iż w obecnym stanie prawnym pojęcia te (pracownik
oraz zatrudnienie) - niezdefiniowane w ustawie o emeryturach i rentach z FUS -
mogą być interpretowane w oderwaniu od przepisów Kodeksu pracy, do którego
zresztą wprost nawiązywał art. 5 powołanej wyżej ustawy o zep. W ocenie Sądu
Najwyższego, pojęcia pracownik, stosunek pracy czy zatrudnienie nie mogą być in-
terpretowane na użytek prawa ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je
akt prawny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców - Kodeks
pracy. Pogląd ten umacnia treść art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.). Przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 stanowi, że obowiązkowemu ubezpieczeniom eme-
rytalnemu i rentowym podlegają, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej są: pracownikami (...) zaś za pracownika uważa się osobę pozostającą w
stosunku pracy (art. 8 ust. 1). Sformułowania te oznaczają odpowiednio pracownika i
stosunek pracy według wskazań Kodeksu pracy.
6
Należy też dodać, że z samego tytułu omawianego rozporządzenia - (...) „pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”
- wynika, iż jego regulacja dotyczy takich właśnie pracowników, a więc pozostających
w zatrudnieniu w ramach stosunku pracy. Na gruncie rozpoznawanej sprawy ozna-
cza to, co należy powtórzyć, że wykonywanie czynności na podstawie cywilnopraw-
nej umowy agencyjnej nie jest zatrudnieniem w ramach stosunku pracy, stąd też
okres takiej działalności, mimo że objęty ubezpieczeniem, nie jest wliczany do okresu
pracy w szczególnych warunkach, od osiągnięcia którego uzależnione jest uprawnie-
nie do wcześniejszej emerytury.
Z tych wszystkich względów, uznając trafność stanowiska Sądu Apelacyjnego,
należało oddalić kasację po myśli art. 39312
k.p.c.
========================================