Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 113/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa małoletniej J. S.
przeciwko (…) Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W.
o zapłatę i rentę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 lipca 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 26 września 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie
Powódka J. S. wniosła o zasądzenie od (…) Biura Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych w W. kwoty 100.000 złotych tytułem odszkodowania w związku z
pogorszeniem się jej sytuacji życiowej w wyniku śmierci jej ojca oraz w związku z
opóźnieniem wypłaty bezspornej części odszkodowania. Wniosła także o zapłatę
comiesięcznej renty uzupełniającej w kwocie po 2000 złotych miesięcznie do czasu
zakończenia nauki i podjęcia pracy.
2
Wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2006 r. Sąd Okręgowy w E. oddalił powództwo w
całości. Według ustaleń tego Sądu, ojciec powódki S. N. zginął dnia 20 lutego 2003 r. w
wypadku autobusu rejsowego OAO „K.(...)”, do którego doszło na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Towarzystwo Ubezpieczeniowe „W.(...)” S.A. w W. uznała
swoją odpowiedzialność w imieniu pozwanego Biura - ubezpieczyciela od następstw
przedmiotowego wypadku i wypłaciło powódce kwotę 20.000 złotych. Ojciec powódki był
indywidualnym przedsiębiorcą i posiadał udziały w dwóch spółkach z ograniczoną
odpowiedzialnością. W 2002 r. nie osiągnął dochodu z prowadzonej działalności. Sąd
Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne z tego względu, że powódka powołując się
na znaczne pogorszenie swej sytuacji nie dowiodła tych okoliczności. Jednocześnie
wskazał Sąd, że powódka otrzymała już stosowne odszkodowanie od TU „W.(...)” S.A. w
kwocie 20.000 złotych oraz od przewoźnika OAO „K.(…)” w wysokości 70.000 rubli, co
w przeliczeniu na warunki polskie odpowiada łącznie wartości 35 średnich wynagrodzeń,
czyli kwocie 91.000 złotych.
W związku z wniesieniem apelacji przez powódkę Sąd Apelacyjny postanowił
uzupełnić postępowanie dowodowe i dopuścił dowód z uzupełniającego przesłuchania
matki powódki I. S. jako jej ustawowej przedstawicielki. Jednocześnie sąd odwoławczy
zobowiązał powódkę przez jej pełnomocnika procesowego do złożenia szeregu
dokumentów obrazujących dochody ojca powódki w latach 2000 – 2003 oraz
określających poziom wynagrodzeń w Rosji w latach 2000 – 2006. Wobec
niestawiennictwa I. S. oraz wobec nieprzedłożenia wszystkich wymaganych
dokumentów (pomimo dwukrotnego przedłużania terminu ich przedstawienia) Sąd
Apelacyjny uznał, że powódka nie sprostała spoczywającemu na niej obowiązkowi
wynikającemu z art. 6 k.c. i nie udowodniła, że jej sytuacja życiowa po śmierci ojca
uległa tak znacznemu pogorszeniu, iż uzyskane już odszkodowania nie są adekwatne
do tego pogorszenia. Sąd podkreślił jednocześnie brak dowodów na podawaną przez
przedstawiciela ustawowego powódki niezwykłą zamożność S. N. Pomimo wezwania,
nie zostały udokumentowane wydatki czynione na rzecz powódki w okresie dwóch lat
przed śmiercią jej ojca. Dlatego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 446 § 3 k.c. oddalił
powództwo o zasądzenie dalej idącego odszkodowania.
Odnosząc się do powództwa opartego na treści art. 446 § 2 zd. 2 k.c., Sąd
Apelacyjny wskazał, że podobnie jak przy żądaniu odszkodowania powódka nie
wykazała faktów, które usprawiedliwiałyby przyznanie na tej podstawie świadczenia
przekraczającego rentę państwową uzyskiwaną z tytułu utraty żywiciela, której ostatnio
3
ustalona wysokość sięga 1300,- rubli miesięcznie. Odnosi się to do braku wykazania, że
potrzeby powódki nie są zaspokajane w takiej wysokości w jakiej byłyby zaspokajane,
gdyby zmarły, zobowiązany do alimentacji ojciec powódki żył i świadczył stosownie do
jego możliwości zarobkowych i majątkowych.
Powódka oparła skargę kasacyjną na obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Do naruszenia wymienionych w skardze kasacyjnej norm prawa materialnego
tj. art. 446 § 2 i 3 k.c. doszło przez błędne podciągnięcie konkretnego stanu faktycznego
po śmierci ojca powódki pod abstrakcyjny stan faktyczny zawarty w tych normach.
Naruszenie przepisów postępowania polegało zdaniem skarżącej na niezastosowaniu
przez Sąd art. 322 k.p.c. w odniesieniu do żądania jednorazowego odszkodowania.
Ścisłe udowodnienie jego wysokości jest bowiem niemożliwe lub nader utrudnione.
Powołując się na te podstawy skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie w całości powództwa ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący łączy naruszenie art. 322 k.p.c. wyłącznie z żądaniem spełnienia
jednorazowego świadczenia pieniężnego opartym na treści art. 446 § 3 k.c.. Zgodnie z
jego brzmieniem, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne
odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji
życiowej. Jest to swoiste odszkodowanie, które obejmuje nie tylko niekorzystne zmiany
w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego ale także zmiany w sferze
dóbr niematerialnych, które rzutują na ich sytuację materialną. Pogorszenie sytuacji
życiowej obejmuje szkody, które tylko do pewnego stopnia ogólności poddają się
materialnej wycenie. Z kolei naprawienie szkody niematerialnej ze swej natury jest
niemożliwe do ścisłego wymierzenia. Okoliczności te uwzględnia art. 446 § 3 k.c.,
przewidując przyznanie „stosownego” odszkodowania, bez bliższego wskazania
kryteriów, które miałyby decydować o „stosowności” odszkodowania. Oznacza to, że
określenie wysokości konkretnego świadczenia z tego tytułu należy do sądu, który
powinien w tym zakresie uwzględnić wszystkie okoliczności danej sprawy. W podobnych
sytuacjach, a zwłaszcza w odniesieniu do pieniężnego zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę przewidzianego w art. 445 k.c., w judykaturze przyjmuje się wyłączenie
zastosowania do tego roszczenia art. 322 k.p.c., który opiera się na tym samym
założeniu niemożliwości lub nadmiernego utrudnienia ścisłego udowodnienia wysokości
należnego świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 r.,
4
sygn. akt V CKN 527/00, OSNC 2001/3/42 oraz z dnia 18 listopada 2004 r., sygn. akt
219/04, niepubl.). W razie spełnienia tych przesłanek sąd może w wyroku zasądzić
odpowiednią sumę według swej wszechstronnej oceny. Jednak i w tym przypadku,
wobec kontradyktoryjnego charakteru procesu sądowego i ograniczonego działania
sądu z urzędu, strony powinny przedstawić dowody wykazujące wysokość szkody.
Możliwość orzekania ogranicza się bowiem tylko do takich stanów faktycznych, które
pozwalają na ustalenie – choćby przybliżonej – wysokości świadczenia.
W rozpoznawanej sprawie Sądy drugiej instancji podjął z urzędu próbę ustalenia
faktów, które pozwoliłyby określić „stosowne odszkodowanie”. Ponieważ powódka
uzyskała już z różnych źródeł świadczenia rekompensujące utratę osoby bliskiej,
powstała kwestia, czy świadczenia te w dostatecznym stopniu zrekompensowały
pogorszenie jej sytuacji życiowej. Na podstawie dowodów przedstawionych przez stronę
powodową Sąd drugiej instancji dokonał takiej oceny i uznał, iż kwoty już wypłaconych
odszkodowań odpowiadają stopniowi pogorszenia sytuacji życiowej powódki. Taka była
rzeczywista przyczyna oddalenia powództwa w tej części, nie zaś niemożliwość lub
nadmierne utrudnienie w udowodnieniu wysokości żądania. Sąd Apelacyjny nie
zastosował art. 322 k.p.c. albowiem nie było do tego usprawiedliwionych podstaw.
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące naruszenia prawa
materialnego. Zastosowanie abstrakcyjnej normy prawa materialnego musi odnosić się
do konkretnych, występujących w sprawie okoliczności, a te uprawniały sąd do
negatywnego orzeczenia zarówno, co do jednorazowego odszkodowania jak i renty.
Zważyć bowiem należy, że przedmiotem rozważań Sądu było zastosowanie art. 446 § 2
i 3 k.c. do sytuacji, w jakiej zmarły poszkodowany nie był osobą zamożną, żył na
przeciętnym poziomie, nie posiadał żadnych oszczędności ani wartościowego majątku a
w 2002 r., nie osiągnął dochodu netto z działalności jako przedsiębiorca. Wobec
bezzasadności zarzutu naruszenia art. 322 k.p.c. oraz braku innych zarzutów
dotyczących przepisów postępowania, Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu zasadności
zarzutów naruszenia prawa materialnego jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Brak dalszych pozytywnych danych
pozwalających na przyznanie wyższego świadczenia, niż już uzyskane zarówno co do
jednorazowego odszkodowania jak i co do renty, obciąża stronę powodową. Sąd drugiej
instancji uznał, że wypłacone przez przewoźnika odszkodowanie w wysokości 70.000
rubli oraz kwota 20.000 złotych wypłacona w imieniu powoda jest adekwatna do stopnia
5
pogorszenia sytuacji życiowej powódki zaś uzyskiwana przez powódkę renta zaspokaja
potrzeby powódki stosownie do możliwości jakimi dysponowałby jej zmarły ojciec.
Błędnie wobec tego, bo z pominięciem renty uzyskiwanej przez powódkę,
interpretuje się w skardze kasacyjnej, że tylko brak jakichkolwiek możliwości
zarobkowych i majątkowych zmarłego ojca powódki mógłby usprawiedliwiać oddalenie
powództwa o rentę zastępującą świadczenia alimentacyjne.
Indywidualizacja świadczeń przysługujących na podstawie art. 446 § 2 i 3 k.c. sprawia,
że nie mogą odnieść żadnego skutku argumenty odwołujące się do rozstrzygnięć w
innych analogicznych sprawach. Nie można również zaakceptować dokonanych skardze
kasacyjnej porównań wysokości świadczeń zasądzanych z innych tytułów opartych na
zupełnie odmiennych przesłankach faktycznych i prawnych.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną powódki.