Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 sierpnia 2008 r.
II PK 41/08
Pracownik, na rzecz którego zasądzono prawomocnym wyrokiem sądu
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia w miejsce żądanego przywrócenia do pracy, nie może domagać się
od pracodawcy ponownego zatrudnienia na tej podstawie, że tym samym wyro-
kiem uwzględniono jego roszczenie o przywrócenie do dnia rozwiązania
umowy warunków pracy sprzed wypowiedzenia zmieniającego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Jolanta
Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 sierpnia 2008 r. sprawy
z powództwa Grzegorza D. przeciwko Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środo-
wiska i Gospodarki Wodnej w W. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 czerwca 2007 r. [...]
1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 24 stycznia 2007 r. [...]
w części dotyczącej roszczenia o wynagrodzenie za czas pozostawania w gotowości
do pracy za okres od dnia 1 marca 2001 r. do dnia 2 lutego 2003 r. i w tym zakresie
umorzył postępowanie w sprawie;
2) o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części;
3) zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.700 zł (dwa tysiące
siedemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 28 czerwca 2007 r. oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 24 stycznia 2007 r.,
którym oddalono powództwo Grzegorza D. o zasądzenie od pozwanego Wojewódz-
2
kiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w W. wynagrodzenia za
czas pozostawania w gotowości do pracy.
Sąd odwoławczy za własne przyjął ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instan-
cji, zgodnie z którymi powód został zatrudniony u strony pozwanej od 1 czerwca
1994 r., na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, początkowo na
stanowisku inspektora, a następnie głównego specjalisty. W dniu 5 sierpnia 1999 r.
pracodawca z powodu zmian organizacyjnych wypowiedział tę umowę. Wyrokiem z
dnia 23 grudnia 1999 r. [...] Sąd Rejonowy w Legnicy przywrócił Grzegorza D. do
pracy u strony pozwanej na dotychczasowych warunkach pracy i płacy. Orzeczenie
uprawomocniło się 11 kwietnia 2000 r. wskutek oddalenia apelacji pracodawcy wyro-
kiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu [...]. Wyrokiem z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN
534/00, Sąd Najwyższy oddalił kasację strony pozwanej od wyroku Sądu drugiej in-
stancji. W dniu 17 kwietnia 2000 r. powód stawił się w miejscu pracy w celu świad-
czenia pracy, do której został przez pracodawcę dopuszczony. Przywrócono go na
stanowisko głównego specjalisty w Oddziale pozwanego w L. i tym samym nastąpiła
restytucja stosunku pracy. Zobowiązanie do ponownego zatrudnienia powoda wyni-
kające z prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Legnicy z dnia 23 grudnia
1999 r. zostało zatem przez pracodawcę wykonane. W tym samym dniu, tj. 17 kwiet-
nia 2000 r., pozwany skierował powoda w trybie art. 42 § 4 k.p. na określony czas do
wykonywania pracy w innym miejscu, tzn. w Oddziale w W., a następnie wypowie-
dział mu dotychczasowe warunki pracy i płacy. W okresie od 22 maja 2000 r. do 15
lutego 2001 r. pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim, a w dniu 2 marca 2001
r. pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art.
52 § 1 k.p. Od obu oświadczeń woli pracodawcy (o wypowiedzeniu warunków pracy i
płacy oraz o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia) powód odwołał się do
Sądu, a jego roszczenia zostały rozpoznane łącznie przez Sąd Rejonowy w Legnicy
[...], który wyrokiem z dnia 12 grudnia 2002 r. orzekł o przywróceniu powodowi do-
tychczasowych warunków pracy i płacy do dnia 2 marca 2001 r., tj. do dnia rozwią-
zania stosunku pracy (pkt I) i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda odszko-
dowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowie-
dzenia (pkt II). Wyrok jest prawomocny.
Według Sądu Apelacyjnego rozpoznającego niniejszą sprawę, w tak ustalo-
nym stanie faktycznym prawidłowo Sąd pierwszej instancji uznał, iż roszczenie o wy-
nagrodzenie za czas pozostawania w gotowości do pracy po dniu 2 marca 2001 r.
3
nie mogło być uwzględnione. Warunkiem domagania się takiej należności jest bo-
wiem po myśli art. 81 § 1 k.p. pozostawanie w tym okresie, za który wynagrodzenie
miałoby przysługiwać, w stosunku pracy z pracodawcą, od którego jest ono docho-
dzone. Tymczasem powód po dniu 2 marca 2001 r. nie był już pracownikiem strony
pozwanej, bowiem choć Sąd Rejonowy w Legnicy wyrokiem z dnia 12 grudnia 2002
r. [...] uznał, że rozwiązanie z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia było niezgod-
ne z prawem, to nie uwzględnił jego roszczenia o przywrócenie do pracy, orzekając o
odszkodowaniu.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiódł powód Grzegorz D.,
skarżąc orzeczenie w całości i zarzucając mu: 1) naruszenie przepisów postępowa-
nia, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: a) art. 365 § 1
k.p.c. i art. 352 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. i art. 385 k.p.c., a ponadto art. 783
k.p.c., poprzez zignorowanie pełnej treści sentencji prawomocnego wyroku Sądu
Rejonowego w Legnicy z dnia 12 grudnia 2002 r. [...] oraz wskazanych w jego uza-
sadnieniu podstaw prawnych i faktycznych, a nadto ustaleń dokonanych w postępo-
waniu klauzulowym, iż wyrok ten uprawnia w całości do egzekucji i dokonanie niedo-
puszczalnej wykładni tego wyroku przy wkroczeniu w kompetencje zastrzeżone dla
Sądu orzekającego w sprawie [...] oraz dla Sądu klauzulowego i w konsekwencji
błędne przyjęcie, że powód z dniem 2 marca 2001 r. utracił status pracownika u
strony pozwanej i w związku z tym nie ma prawa domagania się wynagrodzenia w
oparciu o treść art. 81 § 1 k.p., b) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i
art. 382 k.p.c. oraz 391 k.p.c., a ponadto art. 383 k.p.c., przez dokonanie oceny ma-
teriału dowodowego bez uwzględnienia ograniczeń w zakresie swobody tej oceny
wynikającej z prejudykalnego charakteru prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego
w Legnicy z dnia 12 grudnia 2002 r. [...], c) art. 316 k.p.c. w związku z art. 381 k.p.c. i
art. 382 k.p.c. oraz art. 391 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie zmiany w stanie fak-
tycznym i prawnym mającym wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a polegającej na
tym, że Sąd pierwszej instancji w momencie wyrokowania nie wziął pod uwagę tego,
iż powód ograniczył ilościowo i terminowo żądanie pozwu do kwoty 362.405,22 zł z
uprzedniej kwoty 502.232,86 zł i terminu objętego żądaniem z uprzedniego terminu
od dnia 10 lipca 2001 r. do dnia 31 lipca 2006 r. na termin od dnia 3 lutego 2003 r. do
dnia 31 lipca 2006 r., d) art. 203 § 1 k.p.c., art. 355 k.p.c. i art. 321 § 1 k.p.c. w
związku z art. 391 k.p.c., a ponadto art. 386 § 3 k.p.c., poprzez brak umorzenia po-
stępowania w części, w której powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia i
4
w konsekwencji podjęcie rozstrzygnięcia w zakresie, który nie był objęty żądaniem
powoda, e) art. 379 pkt 4 k.p.c., gdyż skład Sądu orzekającego był sprzeczny z prze-
pisami prawa, albowiem uczestniczył w nim sędzia Sądu Okręgowego, którego dele-
gację do orzekania podpisał podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości,
mimo że uprawnienie do delegowania sędziego do pełnienia obowiązków w innym
sądzie przysługuje wyłącznie Ministrowi Sprawiedliwości i nie może być przenoszone
na inne osoby; 2) naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 81 § 1
k.p., przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód z dniem 2 marca
2001 r. utracił status pracownika u strony pozwanej i w związku z tym nie ma prawa
domagania się wynagrodzenia w oparciu o treść art. 81 § 1 k.p., gdyż Sąd Rejonowy
w Legnicy wyrokiem z dnia 12 grudnia 2002 r. [...] nie przywrócił powoda do pracy,
zasądzając na jego rzecz należne z tego tytułu odszkodowanie, podczas gdy wyrok
ten, jeśli się ma na względzie jego sentencję, powołane w uzasadnieniu podstawy
prawne oraz ustalenia postępowania klauzulowego, iż nadaje się on do egzekucji, po
spełnieniu przez powoda wymogu z art. 48 § 1 k.p., wywołał skutek restytucyjny
przywracający powoda do pracy na stanowisko głównego specjalisty w Oddziale
WFOŚiGW w L., co w połączeniu ze spełnieniem pozostałych przesłanek z art. 81 §
1 k.p. uzasadnia prawo powoda do żądania wynagrodzenia za czas gotowości do
pracy.
Opierając skargę na takich podstawach, powód wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego roz-
poznania, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy oraz
o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na uwzględnienie zasługują zarzuty skargi odnoszące się do naruszenia
przepisów postępowania cywilnego, w szczególności art. 203 § 1 k.p.c., art. 355
k.p.c. i art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz art. 386 § 3 k.p.c., poprzez
brak umorzenia postępowania w części, w jakiej skarżący cofnął powództwo ze zrze-
czeniem się roszczenia. Stosownie do treści art. 203 § 1 k.p.c. pozew ze zrzecze-
niem się roszczenia może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do dnia wyda-
nia wyroku. Pismem procesowym, które wpłynęło do Sądu Okręgowego w dniu 22
5
stycznia 2007 r., a więc przed dniem wydania wyroku w pierwszej instancji (24 stycz-
nia 2007 r.), powód ograniczył swoje roszczenie, żądając wynagrodzenia za czas
pozostawania w gotowości do pracy za okres od dnia 3 lutego 2003 r. do dnia 31
lipca 2006 r. W pozostałej części (odnośnie do wynagrodzenia za okres sprzed 3
lutego 2003 r.) cofnął zaś pozew ze zrzeczeniem się roszczenia, co zgodnie z art.
355 § 1 k.p.c. powinno spowodować umorzenie postępowania w tej części. Skoro
zaś Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 24 stycznia 2007 r. oddalił powództwo w całości,
to powinnością Sądu Apelacyjnego było uchylić wyrok Sądu pierwszej instancji w tej
części, w której pozew został cofnięty ze skutkiem prawnym i umorzyć w tym zakre-
sie postępowanie (art. 386 § 3 k.p.c.). Rację ma skarżący, że na skutek zaniechania
przez Sąd drugiej instancji takiego rozstrzygnięcia sprawy w części, w której pozew
został cofnięty, doszło do orzeczenia ponad żądanie wbrew zakazowi wynikającemu
z art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Skarga kasacyjna w powyższym
zakresie oparta została zatem na usprawiedliwionej podstawie, wobec czego Sąd
Najwyższy z mocy art. 39819
k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku.
Nieuzasadnione okazały się natomiast wszystkie pozostałe zarzuty skarżą-
cego. Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu nieważności postępowania,
który uzasadniony został sprzecznym z przepisami prawa składem sądu orzekające-
go, co miało polegać na tym, że członkiem tego składu był sędzia Sądu Okręgowego
niedysponujący delegacją wydaną przez właściwy podmiot, tj. Ministra Sprawiedliwo-
ści, wskazać należy, iż nie budzi wątpliwości, że jednym z członków składu Sądu
Apelacyjnego, orzekającego w tej sprawie na rozprawie apelacyjnej w dniu 28
czerwca 2007 r. był sędzia Sądu Okręgowego, ale nie ma żadnych podstaw do
stwierdzenia, że z tego powodu skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami
prawa. Zgodnie z art. 46 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), w składzie sądu może brać udział
jeden sędzia innego sądu. Natomiast w myśl art. 77 § 1 tej ustawy, Minister Sprawie-
dliwości może delegować sędziego, za jego zgodą, do pełnienia obowiązków sędzie-
go w innym sądzie, na czas określony, nie dłuższy niż dwa lata, albo na czas nie-
określony. Do akt sprawy załączone jest pismo z dnia 21 marca 2007 r., zgodnie z
treścią którego Minister Sprawiedliwości delegował Jarosława B. - sędziego Sądu
Okręgowego w Ś. do pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Apelacyjnym we
Wrocławiu na okres od dnia 1 maja 2007 r. do dnia 31 października 2007 r., wobec
czego mógł być on członkiem składu orzekającego w Sądzie Apelacyjnym w tej
6
sprawie. Okoliczność, iż delegację do orzekania w Sądzie Apelacyjnym podpisał z
upoważnienia Ministra Sprawiedliwości podsekretarz stanu nie powoduje jej niepra-
widłowości (por. uchwałę pełnego składu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 listo-
pada 2007 r., BSA I - 4110 - 5/07). Skład sądu orzekającego był zatem zgodny z
przepisami prawa, w związku z czym nie zachodzi nieważność postępowania.
Pozostałe zarzuty skargi, sformułowane tak w ramach pierwszej, jak i drugiej
podstawy kasacyjnej, byt swój czerpią z założenia o przywróceniu powoda do pracy
u pozwanego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Legnicy z dnia 12 grud-
nia 2002 r. [...], co nie zasługuje na akceptację. Roszczenie o przywrócenie do pracy
na poprzednich warunkach przysługuje pracownikowi wówczas, gdy na skutek czyn-
ności pracodawcy (wypowiedzenia umowy o pracę, oświadczenia o jej rozwiązaniu
bez zachowania okresu wypowiedzenia) dochodzi do ustania stosunku pracy (np. art.
45 § 1 k.p. odnośnie do wypowiedzenia umowy o pracę, czy art. 56 § 1 k.p. przy roz-
wiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia). W stosunku pracy łączącym powoda z
pozwaną, po jego restytucji z dniem 17 kwietnia 2000 r. skutkiem prawomocnego
wyroku Sądu Rejonowego w Legnicy z dnia 23 grudnia 1999 r. [...], doszło do dwóch
czynności ze strony pracodawcy, tj. najpierw wypowiedzenia skarżącemu dotychcza-
sowych warunków pracy i płacy na podstawie art. 42 k.p., a następnie rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w oparciu o art. 52 § 1 k.p.
Stosunek pracy ustał w wyniku oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia, co nastąpiło w dniu 2 marca 2001 r. Do jego restytucji mogło dojść
zatem wyłącznie poprzez uwzględnienie prawomocnym wyrokiem Sądu roszczenia
powoda o przywrócenie do pracy w związku z niezgodnym z prawem rozwiązaniem
umowy o pracę bez wypowiedzenia. Nie budzi zaś wątpliwości, że Sąd Rejonowy w
Legnicy, rozpoznając w sprawie [...] odwołanie Grzegorza D. od rozwiązania umowy
o pracę bez wypowiedzenia, nie uwzględnił jego żądania przywrócenia do pracy,
choć uznał, że ta czynność pracodawcy była niezgodna z prawem. Korzystając z
możliwości przewidzianej przez art. 56 § 2 k.p. w związku z art. 45 § 2 k.p. zasądził
na rzecz powoda z tego tytułu odszkodowanie (punkt drugi wyroku z dnia 12 grudnia
2002 r.), bo uznał, że przywrócenie do pracy byłoby niecelowe. Tego rodzaju prawo-
mocne orzeczenie Sądu oznacza brak podstaw do domagania się przez pracownika
restytucji stosunku pracy, bo przesądza o jego rozwiązaniu z datą złożenia przez
pracodawcę stosownego oświadczenia woli, przyznając pracownikowi jedynie od-
szkodowanie jako rekompensatę niezgodności z prawem czynności dokonanej przez
7
pracodawcę. Takiego skutku wyroku zasądzającego odszkodowanie za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w miejsce żądanego przy-
wrócenia do pracy nie może zmienić ani wyłączyć uznanie przez Sąd uprzednio do-
konanego w stosunku prawnym łączącym te same strony wypowiedzenia warunków
pracy i płacy za nieuzasadnione i rozstrzygnięcie w związku z tym o przywróceniu
poprzednich warunków na okres do 2 marca 2001 r. (punkt pierwszy wyroku z dnia
12 grudnia 2002 r. [...]). O roszczeniu powoda w tym zakresie Sąd rozstrzygał co
prawda na podstawie art. 45 § 1 k.p., ale stosowanego odpowiednio (art. 42 § 1 k.p.),
tzn. z uwzględnieniem zmian uzasadnionych innym charakterem wypowiedzenia wa-
runków pracy i płacy, którego głównym celem nie jest rozwiązanie stosunku pracy,
lecz przekształcenie jego treści. Orzeczenie o przywróceniu poprzednich warunków
pracy i płacy zapadłe na skutek odwołania od wypowiedzenia zmieniającego ozna-
cza zatem, że pracownikowi, który nadal realizuje umowę o pracę wiążącą go z pra-
codawcą, tyle że na warunkach wynikających z wypowiedzenia zmieniającego, przy-
sługuje prawo powrotu na poprzednie warunki i ewentualnie wyrównanie tych należ-
ności, które utracił na skutek wadliwej prawnie czynności pracodawcy. Uprawnienie
to nie może jednak wykraczać poza datę rozwiązania stosunku pracy, czyli w przed-
miotowej sprawie poza dzień 2 marca 2001 r., w którym doszło do rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia, tak jak Sąd Rejonowy zastrzegł w punkcie
pierwszym wyroku z dnia 12 grudnia 2002 r. [...].
Sąd Apelacyjny prawidłowo zatem uznał, że powyższy wyrok Sądu Rejono-
wego w Legnicy nie daje powodowi żadnych podstaw do domagania się od pozwanej
ponownego zatrudnienia, bo nie jest orzeczeniem o restytucji stosunku pracy pomię-
dzy stronami, lecz rozstrzyga jedynie o przywróceniu poprzednich warunków pracy i
płacy na okres do dnia rozwiązania umowy o pracę, co nastąpiło 2 marca 2001 r.,
skoro w związku z niezgodnym z prawem oświadczeniem woli pracodawcy o rozwią-
zaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z tym właśnie dniem zasądzono na rzecz
pracownika wyłącznie odszkodowanie. Do żadnego innego wniosku nie może pro-
wadzić okoliczność, że wyrokowi Sądu Rejonowego z dnia 12 grudnia 2002 r. nada-
no klauzulę wykonalności również w zakresie punktu pierwszego, bo nie oznacza to,
że nadawało się ono do wykonania w sposób oczekiwany przez skarżącego, tj. przez
zobowiązanie pracodawcy do jego ponownego zatrudnienia. Wyrok w tej części da-
wał natomiast powodowi podstawy do żądania wypłacenia, czy wyrównania tych na-
8
leżności, które utracił, pracując na zmienionych warunkach aż do chwili rozwiązania
stosunku pracy.
Trafnie Sąd drugiej instancji przyjął więc również, że po dniu 2 marca 2001 r.
powód nie był już pracownikiem strony pozwanej, w związku z czym żądanie przez
niego wynagrodzenia za czas pozostawania w gotowości do pracy w okresie wykra-
czającym poza tę datę pozbawione jest podstawy prawnej. Warunkiem uwzględnie-
nia roszczenia opartego o przepis art. 81 § 1 k.p. jest bowiem pozostawanie w sto-
sunku pracy z pracodawcą, od którego żądane jest wynagrodzenie przez okres, za
który miałoby przysługiwać. W gotowości do pracy w rozumieniu tego przepisu może
pozostawać bowiem tylko pracownik, tj. osoba, którą wiąże z pozwaną stosunek
pracy, również w wyniku jego restytucji skutkiem prawomocnego orzeczenia Sądu.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w punkcie 2 i 3 wyro-
ku (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 1 oraz art. 98 i 99 k.p.c.).
========================================