Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 102/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Biura
Terenowego w K.
przeciwko Syndykowi masy upadłości Korporacji P.(...) sp. z o.o. w Ż.
o zapłatę ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 28 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 kwietnia
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 24 listopada 2006 r. zasądził od pozwanego
Syndyka Masy Upadłości Korporacji P.(...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż.
na rzecz powoda Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Biura
Terenowego w K. kwotę 86.107,80 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 sierpnia 2006
r. i orzekł o kosztach procesu.
2
Sąd ten ustalił, że po ogłoszeniu upadłości Korporacji P.(...) spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w Ż. powód przekazał pozwanemu na zaspokojenie roszczeń
pracowniczych środki finansowe w łącznej kwocie 460.617,56 zł, dokonując na jego
rzecz wypłat: w dniu 4 listopada 2003 r. - 211.248,25 zł oraz w dniu 13 listopada 2003 r.-
249.369,31 zł. Powód poinformował pozwanego, że z chwilą wypłaty tych świadczeń
przechodzi na niego - z mocy prawa - roszczenie o ich zwrot wraz z ustawowymi
odsetkami. W dniu 11 marca 2004 r. pozwany zwrócił powodowi 11.208,06 zł, a w dniu
17 maja 2005 r. pozostałą część należności głównej w kwocie 449.409,50 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że dochodzone roszczenie znajduje oparcie w art. 10 ust. 1
oraz art. 13 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 9,
poz. 85 ze zm.). Powodowi należą się odsetki od przekazanych pozwanemu środków
począwszy od dnia następnego od ich wypłaty, a od skapitalizowanej sumy tych odsetek
– zgodnie z art. 482 § 1 k.c. - odsetki od dnia wytoczenia powództwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2007 r. oddalił apelację pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego i orzekł o kosztach procesu. Sąd Apelacyjny zaaprobował
ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku i ich ocenę prawną.
Podkreślił, że dochodzone roszczenie zmierza do zaspokojenia długu masy upadłości
spółki „P.(...)”. Dług ten nie może być utożsamiany z długiem upadłego powstałym przed
ogłoszeniem upadłości. Z tego względu pogląd skarżącego, według którego odsetki
ustawowe z tytułu nieterminowego zwrotu przekazanych świadczeń winny być liczone z
uwzględnieniem art. 33 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz.
512 ze zm.), nie znajduje usprawiedliwienia. Powód określił warunki zwrotu
przekazanych pozwanemu środków, w tym termin, od którego miały być naliczane od
nich odsetki. Pozwany warunki te zaakceptował. Jest on zatem – z mocy art. 481 k.c. -
zobowiązany do zapłaty dochodzonych odsetek.
Sąd Apelacyjny uznał jednocześnie, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzą
okoliczności, które uzasadniałyby odstąpienie w całości lub w części od dochodzenia
zgłoszonego roszczenia.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1
k.p.c. pozwany podniósł zarzuty naruszenia:
- art. 60 Prawa upadłościowego w związku z art. 201 § 2 k.p.c. przez przyjęcie, że
w sprawie niniejszej zachodzi przypadek uzasadniający dochodzenie roszczenia
3
w drodze powództwa przeciwko syndykowi, a w konsekwencji - rozpoznanie jej w
trybie niewłaściwym;
- art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż wszczęto proces obok postępowania
upadłościowego, w którym powód ma możliwość dochodzenia odsetek tak co do
zasady, jak i wysokości, co prowadzi do niedopuszczalnej konkurencyjności
trybów postępowania o to samo roszczenie;
- art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 10 ust. 2 i 3 i art. 13 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy, polegającego na przyjęciu, że powód miał prawo do ustalenia
początkowego terminu biegu odsetek od wypłaconych należności pracowniczych
bez wcześniejszego ustalenia terminu zwrotu tych należności;
- art. 482 § 1 k.c. przez przyjęcie, że powodowi należą się odsetki od odsetek w
sytuacji, gdy wobec dłużnika prowadzone jest postępowanie upadłościowe.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne pozwany wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
odrzucenie pozwu, bądź też o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i oddalenie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dochodzone przez powoda roszczenie obejmuje odsetki od środków finansowych
wypłaconych syndykowi na pokrycie niezaspokojonych roszczeń pracowników upadłej
Korporacji P.(...), spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż.. Z przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych wynika, że wypłata tych środków
nastąpiła w dniach 4 i 13 listopada 2004 r. Upadłość spółki „P.(...)” ogłoszona została 23
lipca 2003 r. Roszczenie powoda podlega zatem ocenie – jak prawidłowo przyjął Sąd
Apelacyjny – przez pryzmat przepisów ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (dalej: „u.o.r.p.”) oraz
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe (dalej: „pr. upadł.”). Pierwsza z wymienionych regulacji utraciła moc z
dniem 1 października 2006 r. w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 lipca 2006
r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr
158, poz. 1121). Zgodnie jednak z art. 46 ust. 1 tej ustawy, sprawach wszczętych i
niezakończonych przed dniem wejścia jej w życie stosuje się przepisy dotychczasowe.
Stosownie zaś do art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
4
naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), w sprawach, w których ogłoszono upadłość
przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Pozwany nie kwestionował samej zasadności dochodzonej wierzytelności i
stanowisko to jest zrozumiałe. W świetle art. 10 ust. 1, 3 i 4 oraz art. 13 ust. 1 pkt 5
u.o.r.p. nie ulega bowiem wątpliwości, że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych może domagać się nie tylko zwrotu wypłaconych świadczeń, ale i
zapłaty odsetek od środków przekazanych na ten cel niewypłacalnemu pracodawcy.
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie ogniskowała się wokół dwóch
zasadniczych kwestii. Po pierwsze, czy w przypadku przekazania przez Fundusz
środków na pokrycie roszczeń pracowników po ogłoszeniu upadłości pracodawcy,
właściwym trybem do zaspokojenia wierzytelności z tytułu odsetek od tych środków jest
droga procesu przeciwko syndykowi, czy też zgłoszenie tej wierzytelności w
postępowaniu upadłościowym sędziemu-komisarzowi na podstawie art. 150 pr. upadł.
Po drugie, czy uzasadnione jest żądanie odsetek od dnia następnego po przekazaniu
środków niewypłacalnemu pracodawcy. Według skarżącego, Sąd Apelacyjny, odnosząc
się do obu tych kwestii zajął błędne stanowisko, dopuszczając się obrazy wskazanych
przepisów prawa procesowego i materialnego. Przytoczone w skardze kasacyjnej
zarzuty nie pozwalają jednak skutecznie zakwestionować zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.o.r.p., dokonanie wypłaty ze środków Funduszu
powoduje z mocy prawa przejście na Fundusz roszczenia wobec pracodawcy lub masy
upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń. Fundusz wstępuje zatem w prawa
zaspokojonego wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 4 k.c.). Tym samym nabywa spłaconą
wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty. Zaspokojenie roszczeń pracowniczych
ze środków Funduszu może obejmować jedynie należności główne (art. 6 ust. 2
u.o.r.p.). Nie prowadzi to jednak do wygaśnięcia roszczeń pracowników o zapłatę
odsetek z tytułu nieterminowego regulowania zobowiązań przez pracodawcę.
Roszczenia te mogą być dochodzone w postępowaniu upadłościowym za okres do daty
ogłoszenia upadłości, a jeżeli powstały po tej dacie – bez powyższego ograniczenia (art.
33 § 1 pr. upadł.).
Fundusz nie wstępuje zatem w prawa zaspokojonych pracowników w zakresie
odsetek przysługujących im od zaległych wynagrodzeń. Funduszowi przysługuje - z
mocy wskazanych wyżej przepisów – „własne” roszczenie o zapłatę odsetek za
opóźnienie się ze zwrotem sum wypłaconych tytułem świadczeń.
5
Stosownie do art. 60 pr. upadł., postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w
skład masy upadłości może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub
przeciwko niemu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle tego unormowania
dominuje pogląd, zgodnie z którym, jeżeli wierzytelność powstała przed ogłoszeniem
upadłości, a więc dotyczy upadłego podmiotu, to właściwa jest droga postępowania
upadłościowego. Jeśli zaś wierzytelność powstała po ogłoszeniu upadłości, czyli w
stosunku do masy upadłości, to właściwa jest droga procesu (por. uchwały: z dnia 25
sierpnia 1994 r., I PZP 33/94, OSNP 1994, nr 10 poz. 161; z dnia 6 stycznia 1995 r., I
PZP 53/94, OSNP 1995, nr 11, poz. 129; z dnia 29 sierpnia 1995 r., I PZP 22/96, OSNP
1996, nr 1, poz. 180; postanowienie z dnia 1 października 1999 r., II CKN 672/99, nie
publ.). Zapatrywanie takie, do którego przychyla się skład orzekający, przeważa też
w piśmiennictwie. Wskazuje ono na brak przeszkód do rozpoznanie roszczenia powoda
w procesie, skoro obejmuje ono należne Funduszowi odsetki od świadczeń
wypłaconych po ogłoszeniu upadłości pracodawcy.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 u.o.r.p., przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń
roszczenia Funduszu korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaka przewidziana
została w odrębnych przepisach dla należności za pracę. Roszczenia Funduszu
zaspakajane są zatem w kolejności wskazanej w art. 204 § 1 pkt 1 pr. upadł. (w kategorii
pierwszej) i – jak to wynika z art. 205 pr. upadł. – w zasadzie poza podziałem funduszów
masy upadłości. Odsetki od wierzytelności wymienionych w kategorii pierwszej
zaspokajane są jednak w kategorii ósmej (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 22 czerwca 2007 r., III CZP 64/07, nie publ.). Skuteczne
podważenie oceny Sądu Apelacyjnego, że wierzytelność powoda może być dochodzona
w drodze procesu przeciwko syndykowi, wymagało zatem powołania w podniesionych
zarzutach - poza przepisami wskazanymi przez skarżącego – także art. 204 § 1 pkt 1 i
7, art. 205 pr. upadł. oraz art. 13 § 1 k.p.c. (por. uzasadnienie uchwały Sadu
Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2007 r., III CZP 11/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 23).
Zarzuty naruszenia art. 60 pr. upadł. w związku z art. 201 § 2 oraz art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. trzeba więc ocenić jako chybione.
Zamierzonego skutku nie mogły też wywrzeć zarzuty podniesione w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Podstawę tę mogą wypełniać
zarzuty naruszenia wskazanych konkretnie przepisów prawa materialnego przez ich
błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Skarżący, formułując zarzuty obrazy
art. 481 § 1 k.c., art. 10 ust. 2 i 3, art. 13 ust. 1 pkt 5 u.o.r.p. oraz art. 482 § 1 k.c., nie
6
wskazał w jakiej postaci - błędnej wykładni, czy też niewłaściwego zastosowania -
przepisy te miały doznać naruszenia. Z uzasadnienia tej podstawy kasacyjnej wynika
jedynie, że - w ocenie skarżącego – Sąd Apelacyjny niewłaściwe zastosował art. 481 § 1
k.c. oraz art. 10 ust. 2 i 3 u.o.r.p. Możliwe jest więc odniesienie się do tych tylko
zarzutów.
Według skarżącego, skoro przepisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
nie zakreślają terminu zwrotu wypłaconych świadczeń, to należne od nich odsetki nie
mogą być naliczane na podstawie art. 481 § 1 k.c. Z zapatrywanie takim nie można
jednak się zgodzić.
Wypłata ze środków Funduszu następuje zawsze na zaspokojenie zobowiązań
wymagalnych. Trafnie Sąd Apelacyjny przyjął, że z dniem wypłaty środków przez
Fundusz roszczenie o ich zwrot staje się wymagalne. Potwierdzenie tej zasady w
pismach powoda z 30 października 2003 r. i 6 listopada 2003 r. adresowanych do
pozwanego, określających na podstawie art. 10 ust. 3 u.o.r.p. warunki zwrotu
wypłaconych świadczeń, nie może być więc traktowane – jak odczytuje to skarżący -
jako przejaw jednostronnego określenia przez wierzyciela terminu spełnienia
świadczenia.
Odsetki za opóźnienie się ze spełnieniem świadczenia przysługują wierzycielowi
– co wynika z jednoznacznego brzmienia art. 481 § 1 k.c. - niezależnie od tego, czy
opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie
ponosi. Wskazywane przez skarżącego trudności syndyka masy upadłości w
zaspokajaniu wierzytelności w sposób określony w art. 205 pr. upadł. (poza formalnym
podziałem funduszów masy) nie mogą wyłączać zastosowania art. 481 § 1 k.c. w
przypadku dochodzenia wierzytelności do masy upadłości jako takiej.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.