Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 września 2008 r.
III SN 1/08
Na wydane na podstawie art. 17 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr
229, poz. 1954 ze zm.) postanowienie Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki od-
mawiające "wystawienia tytułu egzekucyjnego i skierowania do egzekucji ad-
ministracyjnej" nie przysługuje zażalenie do Sądu Ochrony Konkurencji i Kon-
sumentów. Sprawa wszczęta takim zażaleniem nie podlega orzecznictwu sądów
w rozumieniu art. 64 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
(Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Małgorzata Gersdorf.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 września 2008 r. sprawy z powództwa
Huty Ł. SA w Ł.G. przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki z udziałem G.
Zakładów Elektroenergetycznych SA, Prokuratora Generalnego o wydanie tytułu wy-
konawczego, na skutek wniosku Prokuratora Generalnego o unieważnienie prawo-
mocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 grudnia 2005 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie
Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia
29 kwietnia 2005 r. [...] i odrzucił zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Dnia 30 lipca 2001 r. G. Zakład Energetyczny SA z siedzibą w G., dalej jako
„zainteresowany” i Huta Ł. SA w Ł.G., dalej jako „powódka” zawarły umowę sprze-
daży energii i świadczenia usług przesyłowych. Powódka w dniu 11 października
2001 r. wniosła do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, dalej jako „pozwany” lub
2
„Prezes URE” o rozstrzygnięcie sporu dotyczącego warunków świadczenia usług
przesyłowych przez zainteresowanego dla potrzeb powódki, nieuzasadnionego
wstrzymania dostaw energii oraz o wydanie postanowienia nakazującego kontynu-
owanie dostaw energii przez zainteresowanego do czasu ostatecznego rozstrzygnię-
cia sporu.
Postanowieniem z dnia 12 października 2001 r., wydanym na podstawie art. 8
ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348
ze zm.) pozwany nakazał zainteresowanemu podjęcie i kontynuowanie dostaw ener-
gii elektrycznej dla powódki na warunkach określonych w umowie z 30 lipca 2001 r.,
do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu w sprawie nieuzasadnionego wstrzy-
mania dostaw energii elektrycznej. Prezes URE decyzją z dnia 14 listopada 2001 r.
uznał, że wstrzymanie dostaw energii nie było nieuzasadnione i uchylił powyższe
postanowienie z dnia 12 października 2001 r.
Pismem z 15 listopada 2001 r., uzupełnionym pismami z dnia 3 grudnia 2001
r., 30 października 2002 r. oraz 15 października 2004 r. powódka zwróciła się do
Prezesa URE o wszczęcie „przez wierzyciela Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
postępowania egzekucyjnego w administracji w stosunku go GZE S.A. wobec uchy-
lania się od wykonania obowiązków o charakterze niepieniężnym, pozostającym we
właściwości organów administracji rządowej, a wynikających z postanowienia Pre-
zesa URE z dnia 12 października 2001 r. nałożonych w ww. postanowieniu”.
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2004 r., wydanym na podstawie art. 17 § 1
i art. 18 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. - o postępowanie egzekucyjne w admini-
stracji (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.), Prezes URE odmówił
wystawienia tytułu wykonawczego i skierowania go do egzekucji administracyjnej,
uznając, że żądanie powódki jest bezprzedmiotowe.
Sąd Okręgowy-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie, dalej
jako „Sąd pierwszej instancji”, postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2005 r. [...] uchylił
zaskarżone zażaleniem powódki powyższe postanowienie Prezesa URE z dnia 10
grudnia 2004 r. w całości, uznając, że przed rozstrzygnięciem o wniosku powódki
pozwany powinien poczynić odpowiednie ustalenia w zakresie charakteru umowy
zawartej przez powódkę z innym dostawcą energii i oceny warunków na jakich ener-
gia jest dostarczana do obiektów powódki.
Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 29 grudnia 2005 r. [...]
oddalił zażalenia pozwanego i zainteresowanego od powyższego postanowienia
3
Sądu pierwszej instancji. Sąd wskazał, że obowiązek o charakterze niepieniężnym
podjęcia i kontynuowania dostaw energii podlega egzekucji administracyjnej. W oce-
nie Sądu Apelacyjnego istotne jest błędne zastosowanie przez Prezesa URE art. 7 §
3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ponieważ okoliczność, że
powódka została zmuszona przez zainteresowanego do zawarcia umowy z podmio-
tem trzecim nie oznacza bezprzedmiotowości obowiązku wykonania przez zaintere-
sowanego postanowienia Prezesa URE nakazującego wznowienie dostaw energii i
nie uprawnia do odmowy wystawienia tytułu wykonawczego.
Skarga kasacyjna zainteresowanego od powyższego postanowienia Sądu
Apelacyjnego w Warszawie została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2006 r. [...].
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 21 września 2006 r., II PZ 33/06, odda-
lił zażalenie zainteresowanego od powyższego postanowienia Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 5 kwietnia 2006 r. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podniósł mię-
dzy innymi, że przedmiotem rozważań była wyłącznie kwestia prawidłowości odrzu-
cenia skargi kasacyjnej a nie kwestia przysługiwania zażalenia na postanowienie
Sądu pierwszej instancji z dnia 29 kwietnia 2005 r.
Prokurator Generalny na podstawie art. 64 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) wniósł o unieważnienie pra-
womocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2006
r. [...] oraz poprzedzającego je postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia 29
kwietnia 2005 r. [...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 64 ustawy o Sądzie Najwyższym, Sąd Najwyższy na wniosek
Prokuratora Generalnego unieważnia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie,
która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili
orzekania, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w
ustawach o postępowaniach sądowych.
Z przepisu tego wynika, że przesłanki dopuszczalności wniosku Prokuratora
Generalnego, które muszą być spełnione kumulatywnie, są następujące: 1) istnienie
prawomocnego orzeczenia, 2) które nie może być wzruszone w trybie przewidzianym
w ustawach o postępowaniach sądowych. Wymaganie, aby prawomocne orzeczenie
4
zostało wydane w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała
orzecznictwu sądów w chwili orzekania, nie ma cechy wymagania formalnego, lecz
ma charakter merytoryczny, co sprawia, że w razie stwierdzenia, że sprawa ze
względu na osobę lub przedmiot podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania,
Sąd Najwyższy oddala wniosek, w przeciwnym zaś wypadku orzeka zgodnie z dys-
pozycją przepisu art. 64 ustawy.
Pierwsza przesłanka dopuszczalności wniosku Prokuratora Generalnego o
unieważnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2005 r. została
spełniona, ponieważ zaskarżone postanowienie uprawomocniło się z dniem wydania,
tj. z dniem 29 grudnia 2005 r. Przepis art. 64 ustawy o Sądzie Najwyższym nie wy-
maga, aby prawomocne orzeczenie, o którym mowa w tym przepisie, było orzecze-
niem kończącym postępowanie w sprawie, w związku z tym nie jest konieczne roz-
ważanie, czy powyższe postanowienie Sądu drugiej instancji przez uprawomocnienie
się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty w danej instancji
(uchwała Sądu Najwyższego z 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001 nr
2, poz. 22).
Niewątpliwie została także spełniona druga przesłanka, ponieważ zaskarżone
postanowienie nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o po-
stępowaniach sądowych, tj. w trybie Kodeksu postępowania karnego i w trybie Ko-
deksu postępowania cywilnego. W zakresie pojęcia ustawy o postępowaniu sądo-
wym nie mieści się natomiast Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj-
nymi, które zawiera podobną instytucję unieważniania prawomocnych orzeczeń sądu
administracyjnego przez Naczelny Sąd Administracyjny na wniosek prezesa Naczel-
nego Sądu Administracyjnego (art. 172). Nie ma bowiem wątpliwości, że od powyż-
szego postanowienia nie służyła skarżącej skarga kasacyjna, co wynika z postano-
wienia Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2006 r., II PZ 33/06 (OSNP 2007 nr
19-20, poz. 281), w którym jednoznacznie stwierdzono, że: „niedopuszczalna jest
skarga kasacyjna od postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego zażalenie na
postanowienie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozpoznającego zażalenie
na postanowienie Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o odmowie wydania tytułu
wykonawczego.” Ponadto, na podstawach wskazanych we wniosku Prokuratora
Generalnego o unieważnienie, stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia albo zmiana lub uchylenie postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29
grudnia 2005 r. w trybie wznowienia postępowania (art. 401-403 k.p.c.) nie były moż-
5
liwe. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art.
4241
k.p.c.) nie jest w zasadzie tym środkiem zaskarżenia, które może prowadzi do
wzruszenia prawomocnego orzeczenia, bowiem skutkiem uwzględnienia skargi przez
Sąd Najwyższy jest jedynie stwierdzenie, że zaskarżone orzeczenie jest w zaskarżo-
nym zakresie niezgodne z prawem (art. 42411
§ 2 k.p.c.). Jedynie w wypadku, gdy -
podobnie jak w dyspozycji przepisu art. 64 ustawy o Sądzie Najwyższym - sprawa ze
względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzeka-
nia, Sąd Najwyższy - stwierdzając niezgodność orzeczenia z prawem - uchyla za-
skarżone orzeczenie oraz orzeczenie sądu pierwszej instancji i odrzuca pozew albo
umarza postępowanie (art. 42411
§ 3 k.p.c.). W niniejszej sprawie jest bezsporne, że
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 4 września 2008 r., III BO 2/08, odrzucił jako
niedopuszczalną skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego niniej-
szym wnioskiem prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grud-
nia 2005 r. W konsekwencji należy przyjąć, że niniejszy wniosek Prokuratora Gene-
ralnego jest dopuszczalny.
Wniosek Prokuratora Generalnego o unieważnienie zaskarżonego postano-
wienia jest uzasadniony ponieważ postanowienie to zostało wydane w sprawie, która
ze względu na przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów powszechnych w chwili
orzekania. Przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie było zażalenie na posta-
nowienie Prezesa URE z dnia 10 grudnia 2004 r. odmawiające „wystawienia tytułu
egzekucyjnego i skierowania do egzekucji administracyjnej.” Pozostaje zatem do
rozważenia, czy tak określony przedmiot sprawy podlegał orzecznictwu sądów po-
wszechnych w chwili orzekania przez Sąd drugiej instancji, tj. w dniu 29 grudnia 2005
r. W związku z tym należy zważyć, że Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest
właściwy w sprawach odwołań od decyzji Prezesa URE i zażaleń na postanowienia
wydawane przez Prezesa Urzędu w postępowaniach prowadzonych na podstawie
przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne lub przepisów
odrębnych (art. 47946
k.p.c.).
Wyłączną podstawą prawną zaskarżonego postanowienia Prezesa URE są
przepisy art. 17 § 1 i art. 18 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a
zatem nie ma żadnych wątpliwości, że zaskarżone postanowienie Prezesa URE nie
zostało wydane na podstawie Prawa energetycznego, jak tego wymaga przepis
art. 47946
k.p.c. Postanowienie to nie zostało także wydane na podstawie przepisów
odrębnych. Przepisami odrębnymi w rozumieniu przepisu art. 47946
k.p.c. są bowiem
6
przepisy prawa, które upoważniają Prezesa URE do wydawania postanowień w
sprawach należących do jego ustawowego zakresu działania. Do przepisów odręb-
nych, o których mowa w tym przepisie, nie należą natomiast przepisy ustawy o po-
stępowaniu egzekucyjnym w administracji. W konsekwencji, Sąd pierwszej instancji
nie był właściwy do rozpoznania zażalenia na powyższe postanowienie Prezesa
URE.
Konkluzji tej nie stoi na przeszkodzie przepis art. 30 ust. 4 Prawa energetycz-
nego, który stanowi, że do postanowień Prezesa URE, od których służy zażalenie,
przepisy ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio, z tym że zażalenie wnosi się w terminie 7
dni. Odpowiednie zastosowanie tych przepisów do postanowień, oznacza bowiem
tylko tyle, że po pierwsze - od postanowienia Prezesa URE służy zażalenie do Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po drugie - postępowanie w sprawie zażalenia
od postanowienia Prezesa URE toczy się według przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Z wykładni systemowej tego
przepisu wynika także, że zażalenie do Sądu pierwszej instancji służy wyłącznie na
te postanowienia, które mogą być zaskarżane w drodze zażalenia w trybie admini-
stracyjnym. Należy bowiem odróżniać zażalenie na postanowienie, które ma formę
administracyjnego środka zaskarżenia, jak to przewidują przepisy Kodeksu postępo-
wania administracyjnego, od zażalenia, które wszczyna postępowanie sądowe, peł-
niąc funkcje pozwu. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia składu siedmiu
sędziów z dnia 5 października 2004 r., III SZP 1/04 (OSNP 2005 nr 8, poz. 118),
stwierdził, że "wniesienie zażalenia na postanowienie Prezesa UOKiK wydane w po-
stępowaniu prowadzonym na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów lub na podstawie przepisów innej ustawy (w danym wypadku: na pod-
stawie przepisów Prawa telekomunikacyjnego) do Sądu Okręgowego w Warszawie-
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 47928
§ 1 pkt 2 i art. 47932
k.p.c.)
wszczyna sądowe postępowanie cywilne przed sądem pierwszej instancji (postępo-
wanie pierwszoinstancyjne) w danej sprawie gospodarczej, na co wskazuje: po
pierwsze - okoliczność, że zażalenie to spełniać powinno wymagania formalne (art.
47928
§ 3 w związku art. 47932
§ 2 k.p.c.) zbliżone do wymagań, jakim odpowiadać
powinien pozew (art. 187 k.p.c.); oraz po drugie - okoliczność, że dopiero wniesienie
zażalenia do Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsu-
mentów otwiera możliwość prowadzenia kontradyktoryjnego postępowania sądowe-
go w tej sprawie, która uprzednio była przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu
7
administracyjnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 r., III CRN
120/91, OSNCP 1992 nr 5, poz. 87; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11
sierpnia 1999 r., I CKN 351/99, OSNC 2000 nr 3, poz. 47; wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 12 czerwca 2002 r., P 13/01, OTK-A 2002 nr 4, poz. 42)." Orzecznic-
two to jest aktualne na gruncie Prawa energetycznego.
Prezes URE zaskarżonym postanowieniem odmówił wystawienia tytułu wyko-
nawczego i skierowania go do egzekucji administracyjnej. Forma postanowienia
przyjęta przez Prezesa URE po rozpoznaniu stosownego wniosku powódki została
uznana za zgodną z prawem w uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia Sądu
Najwyższego z 21 września 2006 r., II PZ 33/06. Sąd Najwyższy w składzie rozpo-
znającym niniejszą sprawę nie podziela jednak wyrażonego tam poglądu, że na
podstawie art. 17 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji od po-
wyższego postanowienia służyło zażalenie w administracyjnym toku instancji. Zgod-
nie bowiem z niebudzącym wątpliwości brzmieniem przepisu art. 17 § 1 zdanie dru-
gie tej ustawy na postanowienie określone w zdaniu pierwszym „służy zażalenie, je-
żeli niniejsza ustawa lub Kodeks postępowania administracyjnego tak stanowi”.
Oznacza to, że na powyższe postanowienie Prezesa URE służyłoby zażalenie tylko
wtedy, gdyby przewidywał to wyraźny przepis ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji lub przepis Kodeksu postępowania administracyjnego. Tymczasem
żaden z przepisów tych ustaw nie przewiduje zaskarżenia w drodze zażalenia posta-
nowienia o odmowie wystawienia tytułu wykonawczego i skierowania go do egzekucji
administracyjnej. A zatem, skoro na zaskarżone postanowienie pozwanego nie słu-
żyło zażalenie w administracyjnym toku instancji, to tym samym nie służyło zażalenie
do Sądu pierwszej instancji.
W konsekwencji, wobec braku właściwości Sądu pierwszej instancji, a także
innego sądu powszechnego do rozpoznania zażalenia powódki na powyższe posta-
nowienie Prezesa URE, droga sądowa była niedopuszczalna, sprawa ze względu na
przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================