I UK 88/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 2 października 2008 r.
I UK 88/08
1. Sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany wadliwą lub nieade-
kwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej de-
cyzji organu rentowego.
2. Przedmiot rozpoznania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych
stanowi przede wszystkim żądanie wnioskodawcy (ubezpieczonego). Jeżeli to
roszczenie organ rentowy błędnie zakwalifikował, wydając decyzję rentową w
oparciu o błędną podstawę prawną, sąd ubezpieczeń społecznych nie może
oddalić odwołania z powołaniem się na związanie tą podstawą.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 paździer-
nika 2008 r. sprawy z odwołania Igora G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi Wojewódzkiemu w B. o zwiększenie jednorazowego odszkodo-
wania, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 27 września
2007 r. [...] i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpozna-
nia i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z 17 maja 2007 r.
odmówił ubezpieczonemu Igorowi G. prawa do zwiększenia jednorazowego odszko-
dowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodo-
wej. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy podniósł, że wnioskodawca nie do-
starczył aktualnej dokumentacji medycznej umożliwiającej weryfikację pogorszenia
2
stanu jego zdrowia, co stanowi warunek zwiększenia jednorazowego odszkodowania
z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej.
Wnioskodawca wniósł odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, że organ
rentowy zamiast rozpoznać merytorycznie jego wniosek zażądał złożenia aktualnego
zaświadczenia o stanie jego zdrowia. Tymczasem wniosek dotyczył weryfikacji stanu
zdrowia wnioskodawcy sprzed dwóch lat. Ponadto, w związku z intensywną rehabili-
tacją i stosowaniem leków stan zdrowia ubezpieczonego uległ poprawie, a mimo
tego został uznany za niezdolnego do pracy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białym-
stoku z 8 lutego 2007 r. [...].
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z 27 września 2007 r. [...] oddalił odwołanie. Sąd Rejonowy ustalił, że Państwo-
wy Powiatowy Inspektor Sanitarny w B. decyzją z 13 października 2004 r. stwierdził u
wnioskodawcy chorobę zawodową - boreliozę. Decyzją z 23 marca 2005 r. organ
rentowy przyznał odwołującemu się prawo do jednorazowego odszkodowania w
związku ze stwierdzonym 5%-owym uszczerbkiem na zdrowiu. W dniu 19 paździer-
nika 2005 r. ubezpieczony wystąpił o przyznanie mu renty z tytułu niezdolności do
pracy. Organ rentowy decyzją z 10 stycznia 2006 r. odmówił mu prawa do renty z
uwagi na fakt, że komisja lekarska nie stwierdziła u niego niezdolności do pracy w
związku z chorobą zawodową. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego zmienił powyższą
decyzję i przyznał mu rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z
chorobą zawodową od 19 października 2005 r. na okres dwóch lat. Na skutek apela-
cji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z 8 lutego 2007 r.
zmienił zaskarżone orzeczenie i przyznał ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od 1 stycznia
2006 r. na okres dwóch lat.
Powołując się na treść art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673), Sąd Rejonowy uznał, że nie zostały spełnione przesłanki
do zwiększenia wypłaconego ubezpieczonemu odszkodowania w związku z pogor-
szeniem się stanu zdrowia. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy z
zakresu ortopedii, neurologii, chorób zakaźnych oraz urologii w celu ustalenia, czy
doznany przez odwołującego się uszczerbek na zdrowiu, będący następstwem cho-
roby zawodowej, uległ zwiększeniu. W opinii opracowanej na podstawie zgromadzo-
3
nej w sprawie dokumentacji medycznej biegli sądowi nie stwierdzili zwiększenia
uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej. Sąd pierwszej
instancji uwzględnił wnioski opinii biegłych i przyjął, że brak stwierdzenia zwiększenia
uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej wykluczał (na
podstawie obowiązujących przepisów) przyznanie prawa do zwiększenia jednorazo-
wego odszkodowania.
Powyższy wyrok Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją ubezpieczony, wno-
sząc o jego zmianę i zarzucając, że jest sprzeczny wewnętrznie jako oparty na nielo-
gicznie opracowanej ocenie biegłych lekarzy. Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał zasadniczej kwestii, nie uwzględniając wniosku o powołanie
biegłego do oceny uszczerbku na zdrowiu odwołującego się spowodowanego bore-
liozą na podstawie „rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grud-
nia 2002 r.”
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z 14 grudnia 2007 r. [...], oddalił apelację ubezpieczonego. Sąd Okręgowy
stwierdził, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził w sprawie wystarczające postę-
powanie dowodowe i prawidłowo dokonał ustaleń na podstawie zebranego w sprawie
materiału dowodowego. Zdaniem Sądu drugiej instancji, zarówno okoliczności
stwierdzenia u wnioskodawcy choroby zawodowej, jak i przyznanie mu jednorazowe-
go odszkodowania z tytułu 5% uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem cho-
roby zawodowej, nie budziły w toku postępowania żadnych wątpliwości. Spór w ni-
niejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wskutek pogorszenia się stanu
zdrowia ubezpieczonego, uszczerbek na zdrowiu będący następstwem choroby za-
wodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, uległ
zwiększeniu i czy z tego tytułu przysługiwało odwołującemu się zwiększenie jednora-
zowego odszkodowania.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długo-
trwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem choroby zawodowej, który był
podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co naj-
mniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20%
przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższają-
cy procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Z powołanego przepisu
4
wynika, zdaniem Sądu, możliwość zwiększenia jednorazowego odszkodowania w
przypadku spełnienia warunku zwiększenia uszczerbku na zdrowiu o co najmniej 10
punktów procentowych. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji prawi-
dłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonując przy tym prawidłowej
oceny przedłożonej w sprawie opinii biegłych sądowych lekarzy specjalistów, którzy
nie stwierdzili u odwołującego się zwiększenia uszczerbku na zdrowiu będącego
następstwem choroby zawodowej. Ze złożonej w sprawie opinii biegłych sądowych
wynikało, że na podstawie dokumentacji medycznej rozpoznano u odwołującego się
jedynie postać stawową boreliozy i leczono dwukrotnie w 2004 r. antybiotykiem. Nie
dokonywano w tym okresie żadnych badań specjalistycznych wobec braku faktycznej
potrzeby. Biegli sądowi nie stwierdzili u odwołującego się zwiększenia uszczerbku na
zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej. Sąd Okręgowy podzielił sta-
nowisko Sądu pierwszej instancji, że podnoszone przez ubezpieczonego okoliczno-
ści dotyczące weryfikacji stanu jego zdrowia w postępowaniu o rentę z tytułu nie-
zdolności do pracy nie miały w niniejszym postępowaniu bezpośredniego znaczenia,
ponieważ w tym postępowaniu nie dokonywano ustalania w zakresie uszczerbku na
zdrowiu odwołującego się. Biegli lekarze poczynili ustalenia na podstawie całej
zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej, w tym również przy uwzględnie-
niu weryfikacji stanu zdrowia w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd drugiej instancji zauważył, że wprawdzie wnioskodawca w apelacji kwe-
stionował prawidłowość przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępo-
wania dowodowego, to jednak w toku postępowania nie wniósł o ponowienie dowodu
z opinii biegłych sądowych lekarzy na okoliczność ponownej weryfikacji stanu zdro-
wia. Wobec powyższego, w szczególności niespełnienia przewidzianego w art. 12
ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych warunku zwiększenia uszczerbku na zdrowiu, należało zaakceptować
oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej prawa do zwięk-
szenia jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego na-
stępstwem choroby zawodowej w związku z pogorszeniem się stanu zdrowia.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawcy. Skargę kasacyjną oparto na podstawach naruszenia: 1) prawa materialnego,
a mianowicie art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz.
1673, ze zm.), poprzez niezweryfikowanie rzeczywistego stopnia (procentu)
5
uszczerbku na zdrowiu wnioskodawcy na dzień wydania przez pozwany organ ren-
towy decyzji z 23 marca 2005 r.; 2) przepisów postępowania, które miało istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: art. 227 k.p.c., poprzez niewłaściwe określe-
nie przedmiotu dowodu z opinii biegłych sądowych, który powinien dotyczyć oceny
procentu uszczerbku na zdrowiu wnioskodawcy na dzień 23 marca 2005 r., a nie na
dzień 13 marca 2006 r., art. 224 § 1 k.p.c. w związku z art. 232 zdanie 2 k.p.c., po-
przez zamknięcie rozprawy przed rozstrzygnięciem istoty sporu, bez dopuszczenia
dowodu na sporną okoliczność oceny uszczerbku zdrowia wnioskodawcy na dzień
23 marca 2005 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania w innym
składzie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę, po-
przez uznanie, że wnioskodawcy przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu
uszczerbku na zdrowiu w wysokości 100% podstawy wymiaru w uzupełniającej kwo-
cie 35.530 zł za niewypłacone 95% odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami
za zwłokę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, co dotyczy zwłaszcza narusze-
nia przepisów prawa materialnego. Sąd Okręgowy przyjął bowiem - akceptując w tym
zakresie stanowisko Sądu Rejonowego - że podstawą prawną wniosku ubezpieczo-
nego o wyrównanie jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego chorobą zawodową, a zatem również podstawą prawną decyzji or-
ganu rentowego z 17 maja 2007 r., był art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, co miało wpływ na sposób (kierunek) prowadzonego postępowania dowodo-
wego, zakres dokonanych ustaleń faktycznych, wreszcie kwalifikację prawną tych
ustaleń w odniesieniu do przyjętej podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
1. Stanowisko Sądu Okręgowego co do podstawy prawnej, według której po-
winno się dokonać oceny wniosku ubezpieczonego, należało uznać za błędne.
Wnioskodawca wcale nie dochodził zwiększenia jednorazowego odszkodowania
wskutek pogorszenia się stanu jego zdrowia i z tej przyczyny zwiększenia się
uszczerbku na zdrowiu w stosunku do chwili stwierdzenia u niego choroby zawodo-
6
wej oraz przyznania mu jednorazowego odszkodowania z tego tytułu (a nawet we
wniosku z 8 marca 2007 r. o wyrównanie jednorazowego odszkodowania powoływał
się na swoją trzyletnią intensywną i skuteczną rehabilitację), lecz domagał się - w
związku ze stwierdzeniem przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, prawomoc-
nym wyrokiem jego niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową - wy-
równania odszkodowania z tytułu wywołanych boreliozą trwałych uszkodzeń jego
organizmu. W decyzji organu rentowego z 17 maja 2007 r. nie powołano w prawi-
dłowy sposób podstawy prawnej jej wydania, bo podstawy tej nie mogły stanowić
„przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych”. Sformułowanie to sugerowało zasto-
sowanie przez organ rentowy wszystkich przepisów tej ustawy, tymczasem jest ona
obszernym aktem prawnym, liczącym ponad sześćdziesiąt artykułów, z których zde-
cydowana większość z pewnością nie miała odniesienia do sytuacji wnioskodawcy.
Ostatecznie zatem nie było jednoznaczne, na jakiej podstawie prawnej organ rento-
wy odmówił ubezpieczonemu wyrównania jednorazowego odszkodowania W odwo-
łaniu od tej decyzji wnioskodawca domagał się zwiększenia jednorazowego odszko-
dowania z tytułu choroby zawodowej, jednak nie w powiązaniu z pogorszeniem się
stanu jego zdrowia, lecz w związku z uznaniem go za niezdolnego do pracy przez
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (Sąd Apelacyjny w Białymstoku [...]). Doma-
gał się jednoznacznie „weryfikacji” decyzji ZUS z 23 marca 2005 r., w której ustalono
procentowy uszczerbek na jego zdrowiu na 5% i przyznano mu odszkodowanie od-
powiadające temu uszczerbkowi. W istocie zatem wnioskodawca domagał się wzno-
wienia przez organ rentowy postępowania dotyczącego ustalenia procentowego
uszczerbku na zdrowiu i ustalenia wysokości odszkodowania odpowiadającego temu
uszczerbkowi, a przyczyną (przesłanką) wznowienia postępowania miało być stwier-
dzenie przez Sąd Apelacyjny (w wyroku z 8 lutego 2007 r. [...]), że z powodu choroby
zawodowej (boreliozy) wnioskodawca jest niezdolny do pracy. Skarżący uważa bo-
wiem, że skoro został uznany przez sąd za niezdolnego do pracy w związku z choro-
bą zawodową, to uszczerbek na zdrowiu spowodowany przez tę chorobę nie mógł
wynosić 23 marca 2005 r. tylko 5%, a wynosił faktycznie 100%. I tak postawiona
kwestia stanowiła istotę rozpoznawanej sprawy. Wnioskodawca domagał się bowiem
jednoznacznie „weryfikacji” decyzji z 23 marca 2005 r. przez ustalenie innego (wyż-
szego) stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacenia odpowiednio wyższego jed-
norazowego odszkodowania. Nie było to zatem żądanie oparte na przesłankach
7
przewidzianych w art. 12 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych.
2. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ubezpieczonemu, który
wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwa-
łego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie (ust. 1); oceny
stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub choro-
bą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji (ust. 4). Stosownie
do art. 15 tej ustawy, przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodo-
wania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych (ust. 1), a od tej decyzji przysługuje odwołanie w trybie i na zasa-
dach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych (ust. 4). Przy-
jęty jako podstawa prawna zaskarżonego wyroku art. 12 ust. 2 tej ustawy stanowi, że
jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na
zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był
podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co naj-
mniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20%
przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższają-
cy procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Gdyby wniosek ubez-
pieczonego o wyrównanie jednorazowego odszkodowania mógł być zakwalifikowany
według tego przepisu, wówczas brak wykazania przez niego, że pomiędzy wydaniem
decyzji ZUS z 23 marca 2005 r. (ustalającej procentowy uszczerbek na zdrowiu i
przyznającej stosowne jednorazowe odszkodowanie) a wnioskiem o wyrównanie od-
szkodowania złożonym 8 marca 2007 r. nie nastąpiło pogorszenie się stanu zdrowia
wnioskodawcy oraz zwiększenie się wskutek tego pogorszenia uszczerbku na jego
zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej, musiałby prowadzić do odda-
lenia wniosku, a następnie odwołania. Jednakże w rozpoznawanej sprawie błędnie
oceniono, że wnioskodawca domagał się zwiększenia jednorazowego odszkodowa-
nia na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych. Wnioskodawca nie twierdził, że wskutek po-
gorszenia się stanu jego zdrowia uległ zwiększeniu - w stosunku do daty wydania
poprzedniej decyzji z 23 marca 2005 r. - uszczerbek na jego zdrowiu. Twierdził na-
wet, że w wyniku leczenia i rehabilitacji stan jego zdrowia uległ poprawie. Sugerował
natomiast, że już w decyzji z 23 marca 2005 r. doszło do zaniżenia stopnia
8
uszczerbku na zdrowiu (ustalono go na 5 %, a według wnioskodawcy ZUS powinien
ustalić uszczerbek na 100 %). I to twierdzenie wnioskodawcy podlegało kwalifikacji
prawnej. Na pewno kwalifikacja ta nie mogła się odbyć na podstawie art. 12 ust. 2
ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, który reguluje prawnie inną sytuację - odmienną od twierdzeń faktycznych
wnioskodawcy.
Pozostaje do rozstrzygnięcia, według jakich przepisów należało zakwalifiko-
wać żądanie wnioskodawcy.
3. Zdaniem Sądu Najwyższego podstawy prawnej wniosku ubezpieczonego
należało upatrywać w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.), który znajduje odpowiednie zastosowanie do świadczeń z tytułu
chorób zawodowych w związku z normą odsyłającą z art. 58 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ten ostatni przepis
przewiduje, że w zakresie nieuregulowanym tą ustawą stosuje się odpowiednio prze-
pisy ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa oraz
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Kwestia wznowienia postępowania w sprawie
przyznania świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie jest
uregulowana w ustawie wypadkowej, co stwarza możliwość odpowiedniego zastoso-
wania w takiej sytuacji art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Stanowi
on, że prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wnio-
sek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w
sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności
istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub
na ich wysokość.
Ubezpieczony zgłosił 8 marca 2007 r. wniosek o ponowne ustalenie wysokości
świadczenia w postaci jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdro-
wiu będącego następstwem choroby zawodowej. Twierdził przy tym, że po uprawo-
mocnieniu się decyzji w sprawie tego świadczenia (wydanej przez organ rentowy 23
marca 2005 r.) zostały ujawnione nowe okoliczności, a mianowicie Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych (Sąd Apelacyjny w Białymstoku) wyrokiem z 8 lutego
2007 r. [...], stwierdził, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy w związku z chorobą
zawodową (boreliozą), a w sprawie dotyczącej przyznania tej renty zostały przepro-
wadzone dowody z opinii biegłych lekarzy, z których wynika - zdaniem skarżącego -
9
że faktyczny stopień uszczerbku na zdrowiu będący następstwem choroby zawodo-
wej musi być większy niż 5%. Wniosek z 8 marca 2007 r. organ rentowy powinien
był zakwalifikować jako wniosek, o którym mowa w art. 114 ust. 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS. To była rzeczywista podstawa prawna żądania wnioskodawcy,
domagającego się wydania przez organ rentowy decyzji korygującej decyzję z 23
marca 2005 r., która jego zdaniem od początku błędnie ustalała procent uszczerbku
na zdrowiu, a nie ustalenia zwiększonego stopnia uszczerbku w związku z pogor-
szeniem się stanu zdrowia (wnioskodawca twierdził nawet, że stan jego zdrowia się
polepszył).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że przyjmując błędną podstawę
prawną żądania wnioskodawcy oraz błędną podstawę prawną zaskarżonej decyzji
organu rentowego z 17 maja 2007 r. Sądy obydwu instancji nie rozpoznały istoty
sprawy. Sąd Rejonowy nie rozpoznał sprawy jako sprawy o ponowne ustalenie - na
wniosek osoby zainteresowanej - wysokości świadczenia w związku z ujawnieniem
nowych okoliczności, które mogły mieć wpływ na wysokość świadczeń. Sąd Okręgo-
wy z kolei nie dostrzegł, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy (art. 386 § 4
k.p.c.), choć odwołujący się w apelacji zarzucił Sądowi pierwszej instancji „nierozpo-
znanie zasadniczej kwestii” i kwestionował sformułowanie tez dowodowych zawar-
tych w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych lekarzy. Sąd Rejono-
wy powinien był rozpoznać sprawę w kontekście wniosku o ponowne ustalenie wyso-
kości świadczenia. Nie rozpoznał jej jednak w taki sposób - orzekł o czymś zupełnie
innym niż to, czego domagał się wnioskodawca, nie potrafił właściwie zakwalifikować
prawnie jego roszczeń procesowych i w ten sposób nie rozpoznał istoty sprawy. Z tej
przyczyny Sąd Najwyższy uznał, że należało uchylić także wyrok Sądu pierwszej
instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu (art.
39815
§ 1 zdanie drugie k.p.c.).
Na marginesie należy zauważyć, że sąd ubezpieczeń społecznych nie może
być związany decyzją organu rentowego, która podaje wadliwą podstawę prawną,
nieadekwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego wnioskodawcy, albo w ogóle nie
podaje tej podstawy. Sąd Rejonowy stwierdził, że „do wzruszenia decyzji służą od-
powiednie środki prawne”. Jest to pogląd co do zasady słuszny. Wnioskodawca sko-
rzystał z takiego właśnie odpowiedniego środka prawnego, służącego wzruszeniu
prawomocnej decyzji z 23 marca 2005 r., a mianowicie z wniosku o ponowne ustale-
nie wysokości świadczenia, złożonego na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i
10
rentach z FUS. Organ rentowy błędnie zakwalifikował ten wniosek, co nie może wią-
zać sądu ubezpieczeń społecznych (jednak podstawę prawną wydania decyzji z 17
maja 2007 r. - art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej - podano dopiero w odpowiedzi na
odwołanie a nie w samej decyzji). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot
i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (posta-
nowienie Sądu Najwyższego z 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15,
poz. 601). Nie można jednak tracić z pola widzenia, że przedmiot rozpoznania sta-
nowi przede wszystkim żądanie (roszczenie procesowe) wnioskodawcy (ubezpieczo-
nego). Jeżeli to roszczenie organ rentowy błędnie zakwalifikował, wydając decyzję
rentową w oparciu o błędną podstawę prawną, sąd ubezpieczeń społecznych nie
może oddalić odwołania z powołaniem się na związanie błędną podstawą prawną
zaskarżonej decyzji. Byłoby to bowiem zaprzeczenie funkcji jurysdykcyjnej sądu.
Skoro sąd drugiej instancji nie jest związany błędną podstawą prawną rozstrzygnię-
cia sprawy przyjętą przez sąd pierwszej instancji, to tym bardziej sąd ubezpieczeń
społecznych nie może być związany błędną kwalifikacją prawną żądań ubezpieczo-
nego przyjętą przez organ rentowy (błędną podstawą prawną wydanej decyzji rento-
wej).
4. Uzasadnione okazały się również zarzuty naruszenia przepisów postępowa-
nia, zwłaszcza zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. Sąd Rejonowy postawił błędną tezę
w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych lekarzy - nie chodziło o to,
czy uszczerbek na zdrowiu wnioskodawcy uległ zwiększeniu (co mogło sugerować
badanie przez biegłych ewentualnego pogorszenia stanu zdrowia ubezpieczonego w
odniesieniu do chwili stwierdzenia choroby zawodowej), tylko czy w decyzji organu
rentowego z 23 marca 2005 r. ustalono prawidłowy stopień uszczerbku na zdrowiu,
w szczególności, czy uszczerbek ten wynosił „tylko” 5%, czy też więcej, np. 100%,
jak twierdził wnioskodawca. Chodziło zatem o weryfikację decyzji ZUS z 23 marca
2005 r. i szczegółowe odniesienie się przez biegłych do tabeli uszczerbku na zdrowiu
stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długo-
trwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku
oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz.U. Nr 234, poz.
1974). Biegli nie mieli stwierdzić, czy uszczerbek uległ zwiększeniu ale czy w chwili
ustalania tego uszczerbku w decyzji z 23 marca 2005 r. nie był on faktycznie większy
11
niż 5% - z uwzględnieniem tabeli stanowiącej załącznik do powyższego rozporzą-
dzenia.
Wnioskodawca jednoznacznie kwestionował w postępowaniu apelacyjnym
opinie biegłych wydane na zlecenie Sądu Rejonowego i domagał się dopuszczenia
dowodu z opinii biegłego, który oceniłby stan jego zdrowia z chwili stwierdzenia u
niego choroby zawodowej, a nie z okresu o trzy lata późniejszego, kiedy po leczeniu i
rehabilitacji stan jego zdrowia poprawił się w stosunku do okresu bezpośrednio po
zachorowaniu na boreliozę.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
podstawie art. 398 15
§ 1 k.p.c.
========================================
I UK 88/08
1. Sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany wadliwą lub nieade-
kwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej de-
cyzji organu rentowego.
2. Przedmiot rozpoznania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych
stanowi przede wszystkim żądanie wnioskodawcy (ubezpieczonego). Jeżeli to
roszczenie organ rentowy błędnie zakwalifikował, wydając decyzję rentową w
oparciu o błędną podstawę prawną, sąd ubezpieczeń społecznych nie może
oddalić odwołania z powołaniem się na związanie tą podstawą.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 paździer-
nika 2008 r. sprawy z odwołania Igora G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi Wojewódzkiemu w B. o zwiększenie jednorazowego odszkodo-
wania, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 27 września
2007 r. [...] i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpozna-
nia i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z 17 maja 2007 r.
odmówił ubezpieczonemu Igorowi G. prawa do zwiększenia jednorazowego odszko-
dowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodo-
wej. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy podniósł, że wnioskodawca nie do-
starczył aktualnej dokumentacji medycznej umożliwiającej weryfikację pogorszenia
2
stanu jego zdrowia, co stanowi warunek zwiększenia jednorazowego odszkodowania
z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej.
Wnioskodawca wniósł odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, że organ
rentowy zamiast rozpoznać merytorycznie jego wniosek zażądał złożenia aktualnego
zaświadczenia o stanie jego zdrowia. Tymczasem wniosek dotyczył weryfikacji stanu
zdrowia wnioskodawcy sprzed dwóch lat. Ponadto, w związku z intensywną rehabili-
tacją i stosowaniem leków stan zdrowia ubezpieczonego uległ poprawie, a mimo
tego został uznany za niezdolnego do pracy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białym-
stoku z 8 lutego 2007 r. [...].
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z 27 września 2007 r. [...] oddalił odwołanie. Sąd Rejonowy ustalił, że Państwo-
wy Powiatowy Inspektor Sanitarny w B. decyzją z 13 października 2004 r. stwierdził u
wnioskodawcy chorobę zawodową - boreliozę. Decyzją z 23 marca 2005 r. organ
rentowy przyznał odwołującemu się prawo do jednorazowego odszkodowania w
związku ze stwierdzonym 5%-owym uszczerbkiem na zdrowiu. W dniu 19 paździer-
nika 2005 r. ubezpieczony wystąpił o przyznanie mu renty z tytułu niezdolności do
pracy. Organ rentowy decyzją z 10 stycznia 2006 r. odmówił mu prawa do renty z
uwagi na fakt, że komisja lekarska nie stwierdziła u niego niezdolności do pracy w
związku z chorobą zawodową. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego zmienił powyższą
decyzję i przyznał mu rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z
chorobą zawodową od 19 października 2005 r. na okres dwóch lat. Na skutek apela-
cji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z 8 lutego 2007 r.
zmienił zaskarżone orzeczenie i przyznał ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od 1 stycznia
2006 r. na okres dwóch lat.
Powołując się na treść art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673), Sąd Rejonowy uznał, że nie zostały spełnione przesłanki
do zwiększenia wypłaconego ubezpieczonemu odszkodowania w związku z pogor-
szeniem się stanu zdrowia. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy z
zakresu ortopedii, neurologii, chorób zakaźnych oraz urologii w celu ustalenia, czy
doznany przez odwołującego się uszczerbek na zdrowiu, będący następstwem cho-
roby zawodowej, uległ zwiększeniu. W opinii opracowanej na podstawie zgromadzo-
3
nej w sprawie dokumentacji medycznej biegli sądowi nie stwierdzili zwiększenia
uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej. Sąd pierwszej
instancji uwzględnił wnioski opinii biegłych i przyjął, że brak stwierdzenia zwiększenia
uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej wykluczał (na
podstawie obowiązujących przepisów) przyznanie prawa do zwiększenia jednorazo-
wego odszkodowania.
Powyższy wyrok Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją ubezpieczony, wno-
sząc o jego zmianę i zarzucając, że jest sprzeczny wewnętrznie jako oparty na nielo-
gicznie opracowanej ocenie biegłych lekarzy. Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał zasadniczej kwestii, nie uwzględniając wniosku o powołanie
biegłego do oceny uszczerbku na zdrowiu odwołującego się spowodowanego bore-
liozą na podstawie „rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grud-
nia 2002 r.”
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z 14 grudnia 2007 r. [...], oddalił apelację ubezpieczonego. Sąd Okręgowy
stwierdził, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził w sprawie wystarczające postę-
powanie dowodowe i prawidłowo dokonał ustaleń na podstawie zebranego w sprawie
materiału dowodowego. Zdaniem Sądu drugiej instancji, zarówno okoliczności
stwierdzenia u wnioskodawcy choroby zawodowej, jak i przyznanie mu jednorazowe-
go odszkodowania z tytułu 5% uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem cho-
roby zawodowej, nie budziły w toku postępowania żadnych wątpliwości. Spór w ni-
niejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wskutek pogorszenia się stanu
zdrowia ubezpieczonego, uszczerbek na zdrowiu będący następstwem choroby za-
wodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, uległ
zwiększeniu i czy z tego tytułu przysługiwało odwołującemu się zwiększenie jednora-
zowego odszkodowania.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długo-
trwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem choroby zawodowej, który był
podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co naj-
mniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20%
przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższają-
cy procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Z powołanego przepisu
4
wynika, zdaniem Sądu, możliwość zwiększenia jednorazowego odszkodowania w
przypadku spełnienia warunku zwiększenia uszczerbku na zdrowiu o co najmniej 10
punktów procentowych. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji prawi-
dłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonując przy tym prawidłowej
oceny przedłożonej w sprawie opinii biegłych sądowych lekarzy specjalistów, którzy
nie stwierdzili u odwołującego się zwiększenia uszczerbku na zdrowiu będącego
następstwem choroby zawodowej. Ze złożonej w sprawie opinii biegłych sądowych
wynikało, że na podstawie dokumentacji medycznej rozpoznano u odwołującego się
jedynie postać stawową boreliozy i leczono dwukrotnie w 2004 r. antybiotykiem. Nie
dokonywano w tym okresie żadnych badań specjalistycznych wobec braku faktycznej
potrzeby. Biegli sądowi nie stwierdzili u odwołującego się zwiększenia uszczerbku na
zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej. Sąd Okręgowy podzielił sta-
nowisko Sądu pierwszej instancji, że podnoszone przez ubezpieczonego okoliczno-
ści dotyczące weryfikacji stanu jego zdrowia w postępowaniu o rentę z tytułu nie-
zdolności do pracy nie miały w niniejszym postępowaniu bezpośredniego znaczenia,
ponieważ w tym postępowaniu nie dokonywano ustalania w zakresie uszczerbku na
zdrowiu odwołującego się. Biegli lekarze poczynili ustalenia na podstawie całej
zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej, w tym również przy uwzględnie-
niu weryfikacji stanu zdrowia w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd drugiej instancji zauważył, że wprawdzie wnioskodawca w apelacji kwe-
stionował prawidłowość przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępo-
wania dowodowego, to jednak w toku postępowania nie wniósł o ponowienie dowodu
z opinii biegłych sądowych lekarzy na okoliczność ponownej weryfikacji stanu zdro-
wia. Wobec powyższego, w szczególności niespełnienia przewidzianego w art. 12
ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych warunku zwiększenia uszczerbku na zdrowiu, należało zaakceptować
oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej prawa do zwięk-
szenia jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu będącego na-
stępstwem choroby zawodowej w związku z pogorszeniem się stanu zdrowia.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawcy. Skargę kasacyjną oparto na podstawach naruszenia: 1) prawa materialnego,
a mianowicie art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz.
1673, ze zm.), poprzez niezweryfikowanie rzeczywistego stopnia (procentu)
5
uszczerbku na zdrowiu wnioskodawcy na dzień wydania przez pozwany organ ren-
towy decyzji z 23 marca 2005 r.; 2) przepisów postępowania, które miało istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: art. 227 k.p.c., poprzez niewłaściwe określe-
nie przedmiotu dowodu z opinii biegłych sądowych, który powinien dotyczyć oceny
procentu uszczerbku na zdrowiu wnioskodawcy na dzień 23 marca 2005 r., a nie na
dzień 13 marca 2006 r., art. 224 § 1 k.p.c. w związku z art. 232 zdanie 2 k.p.c., po-
przez zamknięcie rozprawy przed rozstrzygnięciem istoty sporu, bez dopuszczenia
dowodu na sporną okoliczność oceny uszczerbku zdrowia wnioskodawcy na dzień
23 marca 2005 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania w innym
składzie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę, po-
przez uznanie, że wnioskodawcy przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu
uszczerbku na zdrowiu w wysokości 100% podstawy wymiaru w uzupełniającej kwo-
cie 35.530 zł za niewypłacone 95% odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami
za zwłokę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, co dotyczy zwłaszcza narusze-
nia przepisów prawa materialnego. Sąd Okręgowy przyjął bowiem - akceptując w tym
zakresie stanowisko Sądu Rejonowego - że podstawą prawną wniosku ubezpieczo-
nego o wyrównanie jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego chorobą zawodową, a zatem również podstawą prawną decyzji or-
ganu rentowego z 17 maja 2007 r., był art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, co miało wpływ na sposób (kierunek) prowadzonego postępowania dowodo-
wego, zakres dokonanych ustaleń faktycznych, wreszcie kwalifikację prawną tych
ustaleń w odniesieniu do przyjętej podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
1. Stanowisko Sądu Okręgowego co do podstawy prawnej, według której po-
winno się dokonać oceny wniosku ubezpieczonego, należało uznać za błędne.
Wnioskodawca wcale nie dochodził zwiększenia jednorazowego odszkodowania
wskutek pogorszenia się stanu jego zdrowia i z tej przyczyny zwiększenia się
uszczerbku na zdrowiu w stosunku do chwili stwierdzenia u niego choroby zawodo-
6
wej oraz przyznania mu jednorazowego odszkodowania z tego tytułu (a nawet we
wniosku z 8 marca 2007 r. o wyrównanie jednorazowego odszkodowania powoływał
się na swoją trzyletnią intensywną i skuteczną rehabilitację), lecz domagał się - w
związku ze stwierdzeniem przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, prawomoc-
nym wyrokiem jego niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową - wy-
równania odszkodowania z tytułu wywołanych boreliozą trwałych uszkodzeń jego
organizmu. W decyzji organu rentowego z 17 maja 2007 r. nie powołano w prawi-
dłowy sposób podstawy prawnej jej wydania, bo podstawy tej nie mogły stanowić
„przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych”. Sformułowanie to sugerowało zasto-
sowanie przez organ rentowy wszystkich przepisów tej ustawy, tymczasem jest ona
obszernym aktem prawnym, liczącym ponad sześćdziesiąt artykułów, z których zde-
cydowana większość z pewnością nie miała odniesienia do sytuacji wnioskodawcy.
Ostatecznie zatem nie było jednoznaczne, na jakiej podstawie prawnej organ rento-
wy odmówił ubezpieczonemu wyrównania jednorazowego odszkodowania W odwo-
łaniu od tej decyzji wnioskodawca domagał się zwiększenia jednorazowego odszko-
dowania z tytułu choroby zawodowej, jednak nie w powiązaniu z pogorszeniem się
stanu jego zdrowia, lecz w związku z uznaniem go za niezdolnego do pracy przez
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (Sąd Apelacyjny w Białymstoku [...]). Doma-
gał się jednoznacznie „weryfikacji” decyzji ZUS z 23 marca 2005 r., w której ustalono
procentowy uszczerbek na jego zdrowiu na 5% i przyznano mu odszkodowanie od-
powiadające temu uszczerbkowi. W istocie zatem wnioskodawca domagał się wzno-
wienia przez organ rentowy postępowania dotyczącego ustalenia procentowego
uszczerbku na zdrowiu i ustalenia wysokości odszkodowania odpowiadającego temu
uszczerbkowi, a przyczyną (przesłanką) wznowienia postępowania miało być stwier-
dzenie przez Sąd Apelacyjny (w wyroku z 8 lutego 2007 r. [...]), że z powodu choroby
zawodowej (boreliozy) wnioskodawca jest niezdolny do pracy. Skarżący uważa bo-
wiem, że skoro został uznany przez sąd za niezdolnego do pracy w związku z choro-
bą zawodową, to uszczerbek na zdrowiu spowodowany przez tę chorobę nie mógł
wynosić 23 marca 2005 r. tylko 5%, a wynosił faktycznie 100%. I tak postawiona
kwestia stanowiła istotę rozpoznawanej sprawy. Wnioskodawca domagał się bowiem
jednoznacznie „weryfikacji” decyzji z 23 marca 2005 r. przez ustalenie innego (wyż-
szego) stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacenia odpowiednio wyższego jed-
norazowego odszkodowania. Nie było to zatem żądanie oparte na przesłankach
7
przewidzianych w art. 12 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych.
2. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ubezpieczonemu, który
wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwa-
łego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie (ust. 1); oceny
stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub choro-
bą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji (ust. 4). Stosownie
do art. 15 tej ustawy, przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodo-
wania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych (ust. 1), a od tej decyzji przysługuje odwołanie w trybie i na zasa-
dach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych (ust. 4). Przy-
jęty jako podstawa prawna zaskarżonego wyroku art. 12 ust. 2 tej ustawy stanowi, że
jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na
zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był
podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co naj-
mniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20%
przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższają-
cy procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Gdyby wniosek ubez-
pieczonego o wyrównanie jednorazowego odszkodowania mógł być zakwalifikowany
według tego przepisu, wówczas brak wykazania przez niego, że pomiędzy wydaniem
decyzji ZUS z 23 marca 2005 r. (ustalającej procentowy uszczerbek na zdrowiu i
przyznającej stosowne jednorazowe odszkodowanie) a wnioskiem o wyrównanie od-
szkodowania złożonym 8 marca 2007 r. nie nastąpiło pogorszenie się stanu zdrowia
wnioskodawcy oraz zwiększenie się wskutek tego pogorszenia uszczerbku na jego
zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej, musiałby prowadzić do odda-
lenia wniosku, a następnie odwołania. Jednakże w rozpoznawanej sprawie błędnie
oceniono, że wnioskodawca domagał się zwiększenia jednorazowego odszkodowa-
nia na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych. Wnioskodawca nie twierdził, że wskutek po-
gorszenia się stanu jego zdrowia uległ zwiększeniu - w stosunku do daty wydania
poprzedniej decyzji z 23 marca 2005 r. - uszczerbek na jego zdrowiu. Twierdził na-
wet, że w wyniku leczenia i rehabilitacji stan jego zdrowia uległ poprawie. Sugerował
natomiast, że już w decyzji z 23 marca 2005 r. doszło do zaniżenia stopnia
8
uszczerbku na zdrowiu (ustalono go na 5 %, a według wnioskodawcy ZUS powinien
ustalić uszczerbek na 100 %). I to twierdzenie wnioskodawcy podlegało kwalifikacji
prawnej. Na pewno kwalifikacja ta nie mogła się odbyć na podstawie art. 12 ust. 2
ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych, który reguluje prawnie inną sytuację - odmienną od twierdzeń faktycznych
wnioskodawcy.
Pozostaje do rozstrzygnięcia, według jakich przepisów należało zakwalifiko-
wać żądanie wnioskodawcy.
3. Zdaniem Sądu Najwyższego podstawy prawnej wniosku ubezpieczonego
należało upatrywać w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.), który znajduje odpowiednie zastosowanie do świadczeń z tytułu
chorób zawodowych w związku z normą odsyłającą z art. 58 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ten ostatni przepis
przewiduje, że w zakresie nieuregulowanym tą ustawą stosuje się odpowiednio prze-
pisy ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa oraz
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Kwestia wznowienia postępowania w sprawie
przyznania świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie jest
uregulowana w ustawie wypadkowej, co stwarza możliwość odpowiedniego zastoso-
wania w takiej sytuacji art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Stanowi
on, że prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wnio-
sek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w
sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności
istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub
na ich wysokość.
Ubezpieczony zgłosił 8 marca 2007 r. wniosek o ponowne ustalenie wysokości
świadczenia w postaci jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdro-
wiu będącego następstwem choroby zawodowej. Twierdził przy tym, że po uprawo-
mocnieniu się decyzji w sprawie tego świadczenia (wydanej przez organ rentowy 23
marca 2005 r.) zostały ujawnione nowe okoliczności, a mianowicie Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych (Sąd Apelacyjny w Białymstoku) wyrokiem z 8 lutego
2007 r. [...], stwierdził, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy w związku z chorobą
zawodową (boreliozą), a w sprawie dotyczącej przyznania tej renty zostały przepro-
wadzone dowody z opinii biegłych lekarzy, z których wynika - zdaniem skarżącego -
9
że faktyczny stopień uszczerbku na zdrowiu będący następstwem choroby zawodo-
wej musi być większy niż 5%. Wniosek z 8 marca 2007 r. organ rentowy powinien
był zakwalifikować jako wniosek, o którym mowa w art. 114 ust. 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS. To była rzeczywista podstawa prawna żądania wnioskodawcy,
domagającego się wydania przez organ rentowy decyzji korygującej decyzję z 23
marca 2005 r., która jego zdaniem od początku błędnie ustalała procent uszczerbku
na zdrowiu, a nie ustalenia zwiększonego stopnia uszczerbku w związku z pogor-
szeniem się stanu zdrowia (wnioskodawca twierdził nawet, że stan jego zdrowia się
polepszył).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że przyjmując błędną podstawę
prawną żądania wnioskodawcy oraz błędną podstawę prawną zaskarżonej decyzji
organu rentowego z 17 maja 2007 r. Sądy obydwu instancji nie rozpoznały istoty
sprawy. Sąd Rejonowy nie rozpoznał sprawy jako sprawy o ponowne ustalenie - na
wniosek osoby zainteresowanej - wysokości świadczenia w związku z ujawnieniem
nowych okoliczności, które mogły mieć wpływ na wysokość świadczeń. Sąd Okręgo-
wy z kolei nie dostrzegł, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy (art. 386 § 4
k.p.c.), choć odwołujący się w apelacji zarzucił Sądowi pierwszej instancji „nierozpo-
znanie zasadniczej kwestii” i kwestionował sformułowanie tez dowodowych zawar-
tych w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych lekarzy. Sąd Rejono-
wy powinien był rozpoznać sprawę w kontekście wniosku o ponowne ustalenie wyso-
kości świadczenia. Nie rozpoznał jej jednak w taki sposób - orzekł o czymś zupełnie
innym niż to, czego domagał się wnioskodawca, nie potrafił właściwie zakwalifikować
prawnie jego roszczeń procesowych i w ten sposób nie rozpoznał istoty sprawy. Z tej
przyczyny Sąd Najwyższy uznał, że należało uchylić także wyrok Sądu pierwszej
instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu (art.
39815
§ 1 zdanie drugie k.p.c.).
Na marginesie należy zauważyć, że sąd ubezpieczeń społecznych nie może
być związany decyzją organu rentowego, która podaje wadliwą podstawę prawną,
nieadekwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego wnioskodawcy, albo w ogóle nie
podaje tej podstawy. Sąd Rejonowy stwierdził, że „do wzruszenia decyzji służą od-
powiednie środki prawne”. Jest to pogląd co do zasady słuszny. Wnioskodawca sko-
rzystał z takiego właśnie odpowiedniego środka prawnego, służącego wzruszeniu
prawomocnej decyzji z 23 marca 2005 r., a mianowicie z wniosku o ponowne ustale-
nie wysokości świadczenia, złożonego na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i
10
rentach z FUS. Organ rentowy błędnie zakwalifikował ten wniosek, co nie może wią-
zać sądu ubezpieczeń społecznych (jednak podstawę prawną wydania decyzji z 17
maja 2007 r. - art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej - podano dopiero w odpowiedzi na
odwołanie a nie w samej decyzji). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot
i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (posta-
nowienie Sądu Najwyższego z 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15,
poz. 601). Nie można jednak tracić z pola widzenia, że przedmiot rozpoznania sta-
nowi przede wszystkim żądanie (roszczenie procesowe) wnioskodawcy (ubezpieczo-
nego). Jeżeli to roszczenie organ rentowy błędnie zakwalifikował, wydając decyzję
rentową w oparciu o błędną podstawę prawną, sąd ubezpieczeń społecznych nie
może oddalić odwołania z powołaniem się na związanie błędną podstawą prawną
zaskarżonej decyzji. Byłoby to bowiem zaprzeczenie funkcji jurysdykcyjnej sądu.
Skoro sąd drugiej instancji nie jest związany błędną podstawą prawną rozstrzygnię-
cia sprawy przyjętą przez sąd pierwszej instancji, to tym bardziej sąd ubezpieczeń
społecznych nie może być związany błędną kwalifikacją prawną żądań ubezpieczo-
nego przyjętą przez organ rentowy (błędną podstawą prawną wydanej decyzji rento-
wej).
4. Uzasadnione okazały się również zarzuty naruszenia przepisów postępowa-
nia, zwłaszcza zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. Sąd Rejonowy postawił błędną tezę
w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych lekarzy - nie chodziło o to,
czy uszczerbek na zdrowiu wnioskodawcy uległ zwiększeniu (co mogło sugerować
badanie przez biegłych ewentualnego pogorszenia stanu zdrowia ubezpieczonego w
odniesieniu do chwili stwierdzenia choroby zawodowej), tylko czy w decyzji organu
rentowego z 23 marca 2005 r. ustalono prawidłowy stopień uszczerbku na zdrowiu,
w szczególności, czy uszczerbek ten wynosił „tylko” 5%, czy też więcej, np. 100%,
jak twierdził wnioskodawca. Chodziło zatem o weryfikację decyzji ZUS z 23 marca
2005 r. i szczegółowe odniesienie się przez biegłych do tabeli uszczerbku na zdrowiu
stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długo-
trwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku
oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz.U. Nr 234, poz.
1974). Biegli nie mieli stwierdzić, czy uszczerbek uległ zwiększeniu ale czy w chwili
ustalania tego uszczerbku w decyzji z 23 marca 2005 r. nie był on faktycznie większy
11
niż 5% - z uwzględnieniem tabeli stanowiącej załącznik do powyższego rozporzą-
dzenia.
Wnioskodawca jednoznacznie kwestionował w postępowaniu apelacyjnym
opinie biegłych wydane na zlecenie Sądu Rejonowego i domagał się dopuszczenia
dowodu z opinii biegłego, który oceniłby stan jego zdrowia z chwili stwierdzenia u
niego choroby zawodowej, a nie z okresu o trzy lata późniejszego, kiedy po leczeniu i
rehabilitacji stan jego zdrowia poprawił się w stosunku do okresu bezpośrednio po
zachorowaniu na boreliozę.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
podstawie art. 398 15
§ 1 k.p.c.
========================================