Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 154/08
POSTANOWIENIE
Dnia 30 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z wniosku M. B. i G. B.
przy uczestnictwie Operatora Systemu Dystrybucyjnego Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w P., Oddział - Zakład Gazowniczy
o wpis w dziale III księgi wieczystej K.(...),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z
dnia 29 listopada 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 29 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
uczestnika postępowania Operatora Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. od
postanowienia Sądu Rejonowego w O., którym ten Sąd oddalił wniosek o wpis w
księdze wieczystej służebności gruntowej.
Sąd Okręgowy stwierdził, że dopuszczalne jest ustanowienie służebności
gruntowej na rzecz nieruchomości przedsiębiorstwa przesyłowego o ile spełnione jest
kryterium użyteczności z art. 285 k.c. oraz o ile istniejące potrzeby gospodarcze nie
mogą być zaspokojone w inny sposób niż przez ustanowienie służebności. Wychodząc
z tego założenia jednak uznał, że w sprawie potrzeby gospodarcze przedsiębiorstwa
2
przesyłowego mogą być zaspokojone poprzez wpisanie w dziale III księgi wieczystej
osobistego prawa przedsiębiorstwa do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, a co
za tym idzie, nie ma podstaw aby ustanowić służebność gruntową na nieruchomości
wnioskodawcy.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania – oparta na obu podstawach z art.
3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 285 § 2 k.c. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c., i
zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego oraz przekazania
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu o wpis w księdze wieczystej zakres kognicji sądu jest
ograniczony. Stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis w księdze
wieczystej sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku
dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza zakres kognicji sądów
merytorycznych obu instancji - zarówno sądu rozpoznającego wniosek o wpis (sądu
pierwszej instancji) jak i sądu drugiej instancji, rozpoznającego apelację od wpisu.
Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie podkreśla się, że wpis może być
dokonany na podstawie takiego dokumentu, który świadczy o istnieniu pewnego stanu
prawnego nieruchomości czy też dokumentuje czynność materialnoprawną powodującą
powstanie, zmianę lub ustanie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej.
Takim dokumentem jest niewątpliwie akt notarialny, w którym wnioskodawcy
ustanowili na przysługującym im prawie własności nieruchomości bliżej opisaną
służebność gruntową („przesyłu”). Wbrew zaś sugestii Sądów niższej instancji,
niepodobna uznać, że ustanowienie tej służebności nastąpiło w wyniku czynności
prawnej zmierzającej do obejścia przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych, a co
za tym idzie, czynności z mocy prawa nieważnej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowała się linia orzecznictwa
dopuszczająca możliwość analogicznego stosowania art. 145 k.c. (a poprzednio art. 33
pr. rzecz.) do ustanowienia służebności gruntowej polegającej w ostatecznym kształcie
na prawie korzystania przez przedsiębiorcę będącego właścicielem instalacji
przesyłowych, w oznaczonym zakresie, z nieruchomości obciążonej, zgodnie z
przeznaczeniem tych urządzeń (por. postanowienia SN: z dnia 31 grudnia 1962 r., II CR
1006/62, OSPiKA 1964, nr 5, poz. 91, z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06, nie
publ., 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05 nie publ.; uchwały SN z dnia: 30 sierpnia 1991 r.,
III CZP 73/91, OSNCP 1992, nr 4, poz. 53, 3 maja 1965 r., III CO 34/65, OSNCP 1966,
3
nr 7-8, poz. 109, 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 639/99 (nie publ.). Przyjęta w tych
orzeczeniach elastyczna wykładnia art. 145 k.c. zmierzała do wykorzystania służebności
w celu zaspokojenia istniejących bądź narastających potrzeb gospodarczych,
nieprzewidywanych przez ustawodawcę przy konstruowaniu przepisów. Zakładała, że
okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi w skład przedsiębiorstwa
energetycznego sama przez się nie wyklucza możliwości zrealizowania przez strony
umowy o ustanowienie służebności gruntowej w celu określonym w art. 285 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02
podkreślił, że służebności gruntowe spełniają wydatną funkcję gospodarczą, a zatem
wymagana przez ustawę użyteczność także powinna mieć charakter gospodarczy w
sferze, jaka wiąże się zwykle z korzystaniem z nieruchomości władnącej. Rozwój
cywilizacyjny i postęp techniczny spowodowały powstanie konieczności dynamicznej
wykładni niezmienionych przepisów regulujących służebności gruntowe.
Stanowisko to skład orzekający w niniejszej sprawie podziela. Skoro Sąd
Okręgowy wyszedł z innych założeń zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać.
Na koniec należy zauważyć, że z dniem 3 sierpnia 2008 r. wprowadzono do
kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) legalną definicję instytucji,
służebności przesyłu, która dotychczas nosiła nazwę służebności polegającej na prawie
posadowienia linii przesyłowej. Konstrukcja prawna tej służebności oparta jest na
przytoczonych wyżej założeniach, które w istocie wypracował Sąd Najwyższy w swym
orzecznictwie.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13