Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 października 2008 r.
II UK 31/08
Rozstrzyganie o prawie do emerytury w systemie powszechnym dla
uprawnionego do emerytury z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy nie jest ob-
jęte przedmiotem rozpoznania w sprawie wynikłej z odwołania od decyzji od-
mawiającej ustalenia kapitału początkowego na podstawie art. 173 ust. 1 i 1a
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf, Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 paździer-
nika 2008 r. sprawy z wniosku Tadeusza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o ustalenie wartości kapitału początkowego, na skutek
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z
dnia 30 października 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 30 października 2007 r. zmienił wy-
rok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 29 sierpnia 2006 r. oraz poprzedzającą go
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z 31 maja 2006 r., w ten
sposób, że nakazał organowi rentowemu ustalenie kapitału początkowego wniosko-
dawcy Tadeuszowi P. Wnioskodawca (ur. w 1951 r.) pobiera od 1989 r. emeryturę z
tytułu zawodowej służby wojskowej na podstawie ustawy z 16 grudnia 1972 r. o za-
opatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin. Po uzyskaniu tej emery-
tury podjął zatrudnienie cywilne. Sąd Okręgowy uznał, że pozwany prawidłowo
odmówił ustalenia kapitału początkowego na podstawie art. 173 ust. 1 i ust. 1a
ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, jako że o naliczenie ka-
2
pitału początkowego mogą ubiegać się osoby, które nie mają ustalonego prawa do
emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych i ich rodzin. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację wnioskodawcy i przyznał mu
rację, „że na zasadzie art. 173 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r.” ma prawo do
ustalenia kapitału początkowego, bowiem spełnia wymienione w tym przepisie wa-
runki. Zgodnie z nim dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy
przed dniem wejścia w życie tej ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne
lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. „Do-
dany ustawą z dnia 1 października 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych ust. 1a nie miał na celu ograniczyć kręgu osób, dla których ustala się
kapitał początkowy, lecz rozszerzyć o osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r.,
które przed dniem 1 stycznia 1999 r. pozostawały w służbie w wymienionych w prze-
pisie jednostkach, a nie mają ustalonego prawa do świadczeń określonych w przepi-
sach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób. Reasumując prawo do ustalenia kapi-
tału początkowego mają także wymienieni w przepisie żołnierze i funkcjonariusze,
którzy do dnia 1 stycznia pozostawali w służbie, a więc przed dniem wejścia w życie
ustawy nie opłacali składek na ubezpieczenie społeczne, jak i składek nie opłacali za
nich płatnicy, lecz nie nabyli świadczeń z tytułu pełnionej służby, określonych w
przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób”.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił błędne zastosowanie art. 173
ust. 1 ustawy emerytalnej wobec wnioskodawcy, którego sytuację reguluje art. 173
ust. 1a i błędną wykładnię tego przepisu polegającą na przyjęciu, że przepis ten nie
miał na celu ograniczenia kręgu osób, dla których ustala się kapitał początkowy, lecz
miał swój zakres zastosowania rozszerzyć o osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r.,
które przed 1 stycznia 1999 r. pozostawały w służbie w wymienionych w przepisie
jednostkach, i które nie mają ustalonego prawa do świadczeń określonych w przepi-
sach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, pomimo iż zgodnie z tym przepisem
osobom urodzonym po 1948 r. nie ustala się kapitału początkowego, jeżeli osoby te
przed dniem 1 stycznia 1999 r. pozostawały w służbie i mają ustalone prawo do
świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób. Skar-
żący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez oddalenie apela-
cji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Sprawa została błędnie rozstrzygnięta przez Sąd Apelacyjny. Wnioskodawca
miał ustalone prawo do emerytury wojskowej i to determinowało jego sytuację. Zwy-
kła (gramatyczna) wykładnia przepisów art. 173 ust. 1 i art. 173 ust. 1a ustawy eme-
rytalnej nie pozwalała uznać odwołania za zasadne, gdyż z przepisów tych jasno wy-
nika norma prawna, że kapitału początkowego nie ustala się żołnierzowi zawodo-
wemu mającemu ustalone prawo do zaopatrzenia emerytalnego.
Inną rzeczą jest uzasadnienie takiego rozwiązania. Wyjaśnił je Trybunał Kon-
stytucyjny, który po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej, wynikłej na tle podobnej
sprawy, potwierdził zgodność przepisu art. 173 ust. 1a ustawy emerytalnej z Konsty-
tucją, to jest z jej art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 oraz brak niezgodności z art. 2
(wyrok TK z 12 lutego 2008 r., SK 82/06, OTK-A 2008 nr 1, poz. 3). Wykładnia prawa
przedstawiona przez Trybunał dla problemu występującego w tej sprawie jest wyraź-
na i jednoznaczna. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie oceniał konstytucyjność
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym. Wskazany wyrok wpisuje się w zgodny ciąg
jego stanowisk, w których przyjmuje się, że sprecyzowania określonego w Konstytu-
cji prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1) należy do ustawodawcy
zwykłego. Konstytucja stanowi wszak, iż zakres i formy zabezpieczenia społecznego
określa ustawa. Nie oznacza to, że Trybunał zwalnia się w ten sposób od oceny
przyjętych rozwiązań prawnych, która każdorazowo jest szczegółowa i skrupulatna.
Tak też wyjaśniono przyczyny stanowiska o zgodności z Konstytucją przepisu art.
173 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach.
Przedmiot decyzji organu rentowego obejmował tylko odmowę ustalenia ka-
pitału początkowego i tym samym wyznaczał on zakres rozstrzygania sądowego. Nie
dotyczył prawa do emerytury w systemie powszechnym. Szereg argumentów wnio-
skodawcy sięgało do tego uprawnienia, w szczególności ten, iż winien mieć prawo
„skonsumowania” składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne) z cywilnego za-
trudnienia. Rzecz jednak w tym, że ubezpieczenie emerytalne nie jest oparte na
ekwiwalentnej zastępowalności składki i emerytury. Mimo jego reformy od 1 stycznia
1999 r., ubezpieczenie to nadal oparte jest na ryzyku spełnienia przesłanek i rozło-
żeniu ciężaru ubezpieczenia na wszystkich uczestników. Po wtóre, w systemie za-
bezpieczenia społecznego zasadą jest prawo do jednego świadczenia emerytalnego.
Przyjęte początkowo w ustawie emerytalnej rozwiązanie, aby również żołnierze za-
wodowi podlegali powszechnemu ubezpieczeniu, nie zostało zrealizowane i po jego
4
zmianie od 1 października 2003 r. (ustawą z 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych ustaw) wszyscy żołnierze zawo-
dowi zostali objęci systemem zaopatrzeniowym uregulowanym w ustawie o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy. Nowelizacja przesądziła, że żołnierze zawodowi nie
będą podlegać powszechnemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Spowodowało
to jednocześnie przyjęcie rozwiązania w art. 173 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach, że kapitał początkowy nie będzie ustalany żołnierzom uprawnionym do eme-
rytury wojskowej, mimo iż po uzyskaniu świadczenia i przed 1 stycznia 1999 r. pod-
legali ubezpieczeniu z tytułu cywilnego zatrudnienia. Oceniając takie rozwiązanie
Trybunał stwierdził, ze kapitał początkowy ustala się dla osób, które nie mają ustalo-
nego prawa do zabezpieczenia społecznego z innych tytułów. Podmioty wymienione
w art. 173 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach mogą więc realizować prawo do
zabezpieczenia społecznego. Wobec takich osób jest realizowane prawo do zabez-
pieczenia społecznego wynikajce z art. 67 ust. 1 Konstytucji. Przepis artykuł 173 ust.
1a ustawy emerytalnej stanowi formę realizacji konstytucyjnego prawa do zabezpie-
czenia społecznego. Trybunał wskazał przy tym, że składki płacone na ubezpiecze-
nie społeczne mogą być uwzględniane przy określaniu wysokości emerytury z
zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy (art. 14 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy). Nie jest również wykluczony zbieg świadczeń z obu systemów i wybór
korzystniejszego (art. 7 tej ustawy).
Choć argumentacja orzeczenia Trybunału jest o wiele bogatsza niż wyżej
przywołana, to nie odnosi się - do wydaje się - kluczowego stwierdzenia, że kapitał
początkowy ustala się tym ubezpieczonym, którzy w przyszłości na jego podstawie
będą mogli mieć ustaloną emeryturę. Skoro ustawodawca wykluczył ustalenie kapi-
tału osobom z art. 173 ust. 1a ustawy emerytalnej, to można zakładać, iż nie będą
mogli nabyć tego świadczenia. Jednak - jak wyżej wskazano - rozstrzyganie o tym
wychodzi poza zakres decyzji, która obejmuje jedynie ustalenie kapitału początko-
wego. Rozstrzyganie o prawie do emerytury w systemie powszechnym dla upraw-
nionego do emerytury z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy nie jest objęte przed-
miotem rozpoznania w sprawie wynikłej z odwołania od decyzji odmawiającej ustale-
nia kapitału początkowego na podstawie art. 173 ust. 1 i ust. 1a ustawy emerytalnej.
Niemniej aktualny stan prawny jest taki, że emerytury z systemu powszechnego nie
przysługują byłym żołnierzom, którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej w
przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy, obliczone z uwzględnieniem cy-
5
wilnych okresów składkowych (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). To rozwiązanie
potwierdza orzecznictwo przyjmujące, że odrębność ubezpieczenia emerytalno-
rentowego regulowanego ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawą z dnia 10 grudnia 1993 r. o za-
opatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin powoduje niemoż-
ność nabycia przez emeryta wojskowego prawa do emerytury na podstawie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli we wcześniej
przyznanej emeryturze wojskowej uwzględniono okresy ubezpieczenia lub zatrudnie-
nia oraz inne okresy jako składkowe (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia
2007 r., II UK 165/06 (OSNP 2008 nr 9-10, poz. 140). Nie zachodzi tu więc brak
możliwości „skonsumowania” dodatkowego ubezpieczenia i ciężaru składkowego.
Przy zasadzie prawa tylko do jednego świadczenia racjonalne jest zwiększenie pier-
wotnego świadczenia, przy zauważeniu, że emerytury żołnierzy nie są przyznawane
na takich samych zasadach jak w systemie powszechnym.
Można również wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 2008
r., II UK 48/08 (niepublikowany), w którym przyjęto, że od 1 października 2003 r. z
mocy art. 10 pkt 2 ustawy z 23 lipca 2003 r., wyłączeni z możliwości uzyskania
świadczeń przewidzianych w ustawie emerytalnej zostali tylko ci żołnierze i funkcjo-
nariusze, którzy mają ustalone prawo do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego, z
uwzględnieniem okresów składkowych, a zachowują je żołnierze i funkcjonariusze,
którym przy obliczaniu prawa do emerytur z zaopatrzenia emerytalnego nie uwzględ-
niono okresów składkowych. W sprawie wnioskodawcy spór nie obejmował prawa do
emerytury lecz jedynie ustalenie kapitału początkowego. W tym zakresie rozstrzyga-
nia sytuacja faktyczna i prawna wynikająca z art. 173 ust. 1a ustawy emerytalnej nie
uprawniała do ustalenia jego kapitału początkowego. Oczywiście nie ma racji wnio-
skodawca, gdy próbuje argumentować - w odpowiedzi na skargę - że jego prawo do
ustalenia kapitału początkowego wynika z przepisu art. 173 ust. 1, gdyż nie jest to
norma samodzielna i wyłączna dla problemu sprawy.
Z tych motywów Sąd Najwyższy uwzględnił skargę oraz jej wniosek i orzekł na
podstawie art. 39816
k.p.c.
========================================