Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2008 r.
II UK 48/08
Od dnia 1 października 2003 r. z mocy art. 10 ustawy z dnia 23 lipca 2003
r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 166, poz. 1609) z możliwości uzyskania świadczeń przewi-
dzianych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227)
wyłączeni zostali tylko ci żołnierze zawodowi, którzy mają ustalone prawo do
świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego z uwzględnieniem okresów składko-
wych, a zachowują je żołnierze, którym przy obliczaniu emerytury z zaopatrze-
nia emerytalnego okresów składkowych nie uwzględniono.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2008 r. sprawy z wniosku Romana Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 września 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania, z orzeczeniem o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Roman Ś. (urodzony 27 lipca 1941 r.) odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 14 listopada 2006 r., którą odmówiono mu
przyznania prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia od dnia 17 marca 1980 r. do
dnia 31 października 2006 r. w PLL „L.” wobec wcześniejszego - decyzją Wojewódz-
kiego Sztabu Wojskowego z dnia 13 lipca 1979 r. - przyznania prawa do emerytury
na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
2
zawodowych i ich rodzin. W odwołaniu podniósł, że po zwolnieniu z zawodowej
służby wojskowej był zatrudniony przez cały okres wymagany do ustalenia pracowni-
czych uprawnień emerytalnych oraz że przez cały ten czas opłacał składki na ubez-
pieczenie społeczne. Oświadczył, że chce zrezygnować z emerytury wojskowej i
otrzymywać wyższą emeryturę z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podniósł także,
że czas jego zatrudnienia w „L.” nie został uwzględniony w wysokości emerytury woj-
skowej, która wynosi 75 % podstawy wymiaru.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 18 maja 2007 r. oddalił odwołanie, przyjąw-
szy, że żołnierz może uzyskać świadczenie emerytalne tylko wtedy, gdy nie ma
ustalonego prawa do emerytury wojskowej, gdyż art. 2 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyłącza możliwość ustalenia prawa
do świadczeń na warunkach i wysokości określonych w ustawie tym ubezpieczonym,
którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej w przepisach o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych. Osoby te uzyskują kompensatę opłaconych
składek przez zwiększenie emerytury wojskowej o 1,3% podstawy jej wymiaru za
każdy rok okresów opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe po dniu
31 grudnia 1998 r., pod warunkiem, że emerytura ta wynosi mniej niż 75% podstawy
jej wymiaru i emeryt ukończył 55 lat życia albo stał się inwalidą.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
września 2007 r. oddalił apelację ubezpieczonego. Stwierdził, że Sąd Okręgowy pra-
widłowo zastosował przepisy właściwe do stanu faktycznego sprawy. Podkreślił, że
wyłączenie przewidziane w art. 2 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych ma charakter podmiotowy i dotyczy wszystkich ubezpie-
czonych, którzy mają ustalone prawo do emerytury wojskowej, przy czym powołał się
na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyrokach z dnia 3 kwietnia 2007 r., II
UK 165/06 (niepublikowany) oraz z dnia 22 stycznia 2002 r., II UKN 58/01 (OSNP
2003 nr 21, poz. 523). Odnosząc się do pobierania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne stwierdził, że na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w czasie zatrudnienia w PLL „L.” skarżący podlegał obowiązkowo ubez-
pieczeniom emerytalnemu i rentowym. Zauważył na koniec, że jako młody człowiek
uzyskał świadczenie emerytalne na zasadach preferencyjnych, wypłacane ze środ-
ków publicznych, a więc można uznać, iż „nie doznał szczególnej krzywdy w związku
ze stosowaniem wobec niego obowiązujących przepisów prawa ubezpieczeń spo-
łecznych”.
3
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, zawierająca wniosek o uchylenie wyroku
Sądu drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, została
oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowa-
nie art. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych po-
legające na przyjęciu, że skarżącemu jako emerytowi wojskowemu nie przysługuje
emerytura z systemu powszechnego, pomimo nieuwzględnienia w jego wysłudze
emerytalnej okresów składkowych, będących okresami zatrudnienia pracowniczego.
W uzasadnieniu skarżący zauważył, że Sąd Apelacyjny powołał się na art. 2 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, mimo że
emerytura wojskowa skarżącego nie została obliczona z uwzględnieniem okresów
składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5, 7-10 tej ustawy. Okres za-
trudnienia ubezpieczonego wynosił 26 lat i 7 miesięcy i było to zatrudnienie w szcze-
gólnych warunkach. Podniósł także, że pobieranie od niego składek emerytalnych w
maksymalnej dopuszczalnej ustawą wysokości przez cały okres zatrudnienia, a na-
stępnie pozbawienie go prawa do skorzystania z tego ubezpieczenia, narusza art. 32
Konstytucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.), od pierwszej zmiany wprowadzonej w art. 10 ustawy z dnia 23
lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 166, poz. 1609), przewiduje prawo do świadczeń pieniężnych
z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na
warunkach i w wysokości określonych w ustawie dla wszystkich ubezpieczonych,
którzy warunki te spełniają. Ustawa czyni w tej regule wyjątek między innymi wobec
ubezpieczonych, którzy mają ustalone prawo do emerytury określonej w przepisach
o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, jednak tych tylko, których
świadczenie zostało obliczone z uwzględnieniem okresów składkowych, o których
mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2. Chodzi o emerytury wojskowe, w
których wymiarze zostały uwzględnione okresy ubezpieczenia, opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finan-
sowaniu ubezpieczeń społecznych oraz obowiązujących przed dniem 1 stycznia
4
1999 r. w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym twórców, ubezpieczeniu społecz-
nym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia,
o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spół-
dzielni kółek rolniczych, o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działal-
ność gospodarczą oraz o ubezpieczeniu społecznym duchownych, w przepisach o
adwokaturze, o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o po-
mocy społecznej, a także zaliczonych do okresów ubezpieczenia społecznego du-
chownych okresów pozostawania duchownymi przed dniem 1 lipca 1989 r. oraz
okresów przebywania duchownych na misjach i prowadzenia przez duchownych
działalności duszpasterskiej wśród Polonii po dniu 14 listopada 1991 r., do dnia wej-
ścia w życie ustawy, działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą
działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy pod-
legania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kom-
batantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego, pobierania zasiłku macierzyńskiego, osadzenia w więzieniach lub
innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez
wyroku po dniu 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną, zatrudnienia za granicą
osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do
kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów, świadczenia pracy po
1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w
rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r., a także przypadające
przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubez-
pieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpie-
czenie społeczne.
Pełne przytoczenie przepisu ujętego w podstawie skargi kasacyjnej unaocznia
wolę ustawodawcy ponownego objęcia wszystkich żołnierzy zawodowych zaopatrze-
niowym systemem emerytalnym, a także tych, którzy wstąpili do służby po dniu 1
stycznia 1999 r. i do czasu zmiany treści art. 2 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych byli objęci powszechnym systemem ubezpie-
czeń społecznych. Zniesienie obowiązku ubezpieczenia społecznego żołnierzy za-
wodowych i rozdzielenie w związku z tym systemów ubezpieczeniowego i zaopatrze-
niowego, z których każdy realizować miał osobno zobowiązania wobec żołnierzy za-
wodowych, połączone zostało z uporządkowaniem uprzedniego ich podlegania
ubezpieczeniu społecznemu według zasady, że za ten sam okres ubezpieczenia
5
emerytalnego nie mogą jednocześnie przysługiwać dwie emerytury. Z tego względu
osoba, która nabyła prawo do emerytury wojskowej obliczonej z uwzględnieniem
okresów ubezpieczenia, nie nabywa prawa do emerytury z tytułu ubezpieczenia, i
odwrotnie, z prawa do emerytury wojskowej nie może skorzystać osoba, która nabyła
prawo do emerytury z tytułu ubezpieczenia obliczonej z uwzględnieniem okresów
służby (art. 12 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie-
rzy zawodowych oraz ich rodzin w brzmieniu Dz.U. z 2003 r. Nr 166, poz. 1609).
Nie została w ten sposób wykluczona możliwość jednoczesnego nabycia
prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego żoł-
nierzy zawodowych wówczas, gdy okresy te się nie zazębiają i nie zostały wzajemnie
uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczeń. W przeciwnym wypadku art. 7
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, który przewiduje zbieg
prawa do emerytury przewidzianej w ustawie z prawem do emerytury przewidzianej
w odrębnych przepisach, stanowiłby normę pustą. Tymczasem na wypadek zbiegu
takich świadczeń przewidziano wybór świadczenia.
Stwierdzenie Sądu Apelacyjnego, że „wyłączenie przewidziane w art. 2 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma charakter
podmiotowy i dotyczy wszystkich ubezpieczonych, którzy mają prawo do emerytury
wojskowej”, dotyczy przepisu niemającego w sprawie zastosowania, a jednocześnie
nie odzwierciedla stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 3
kwietnia 2007 r., II UK 165/06 (OSNP 2008 nr 9-10, poz. 140), na które Sąd się po-
wołał. W tym wyroku Sąd Najwyższy, na gruncie art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypowiedział pogląd przeciw-
ny do prezentowanego przez Sąd Apelacyjny, że odrębność ubezpieczenia emery-
talno-rentowego regulowanego ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych oraz ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych oraz ich rodzin powoduje niemożność nabycia przez emeryta wojskowego
prawa do emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych, jeżeli we wcześniej przyznanej emeryturze wojskowej
uwzględniono okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia oraz inne okresy jako skład-
kowe. Pogląd ten został powtórzony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca
2007 r., II UK 272/06 (niepublikowanym) i jest w pełni podzielany przez skład orze-
kający w niniejszej sprawie.
6
Trafnie zatem w skardze kasacyjnej zarzucono błąd w zastosowaniu prawa
materialnego, polegający na pominięciu części ostatniej art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, istotnej w ustalonym
stanie faktycznym, w którym wnioskodawca nabył prawo do emerytury z wojskowego
zaopatrzenia emerytalnego wyłącznie z tytułu wysługi zawodowej służby wojskowej,
bez uwzględnienia jakichkolwiek okresów ubezpieczenia, a po zwolnieniu ze służby
podlegał ubezpieczeniu społecznemu przez okres wystarczający do nabycia prawa
do emerytury na podstawie ustawy z o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
========================================