Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 146/08
POSTANOWIENIE
Dnia 8 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku A. S. i S. S.
przy uczestnictwie Gminy W.
o stwierdzenie zasiedzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z
dnia 16 października 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 8 maja 2007 r. Sąd Rejonowy w W. stwierdził, że
wnioskodawcy - małżonkowie A. S. i S. S. nabyli w drodze zasiedzenia z dniem 2
kwietnia 2006 r., na prawach wspólności ustawowej, prawo własności nieruchomości
położonych w W. przy ul. A., tj. działki nr (...)/3 o powierzchni 300 m2
[Kw nr W(…)] oraz
działki nr (...)/4 o powierzchni 88 m2
(nie mającej urządzonej księgi wieczystej).
Sąd ustalił, że wnioskodawcy zajmowali lokal mieszkalny w budynku przy ul. A. w
W., usytuowany na działce nr (...) o powierzchni 810 m2,
na podstawie decyzji
administracyjnej o przydziale z dnia 2 sierpnia 1973 r. Skarb Państwa – będący
właścicielem tej nieruchomości - dokonał w 1976 r. podziału działki nr (...) na trzy działki
geodezyjne, tworząc działkę nr (...)/2 (422 m2
), na której położony był budynek, działkę
2
nr (...)/3 (300m2
) jako parcelę budowlaną oraz działkę nr (...)/4 (88 m2
) stanowiącą drogę
dojazdową.
W dniu 30 marca 1976 r. Skarb Państwa sprzedał wnioskodawcom budynek
mieszkalny położony przy ul. A. i ustanowił na ich rzecz prawo użytkowania wieczystego
na działce nr (...)/2. Prawo te zostało przekształcone w prawa własności decyzją
Prezydenta W. z dnia 24 października 2002 r.
O ustanowienie użytkowania wieczystego na działce nr (...)/3 ubiegali się M. H.
M., uzyskując w dniu 18 marca 1977 r. administracyjną decyzję uwzględniającą ich
wniosek, jednakże nie doszło do zawarcia umowy notarialnej w przedmiocie oddania
nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Decyzjami komunalizacyjnymi Wojewody X. z
dnia 30 listopada 1992 r. oraz z dnia 16 września 1993 r. stwierdzono nieodpłatne
nabycie działek nr (...)/3 i nr (...)/4 przez Gminę W.
Sąd Rejonowy uznał wniosek o stwierdzenie zasiedzenia za uzasadniony,
ponieważ wnioskodawcy od 1973 r. wykonywali wobec całego terenu, w granicach
działki nr (...) (810 m2
), takie same władztwo, z tym że do 30 marca 1976 r. – jako
posiadacze zależni, a w późniejszym okresie, po nabyciu wieczystego użytkowania
działki nr (...)/2 oraz własności budynku, jako posiadacze samoistni. Takiej sytuacji nie
zmieniło rozwiązanie przez właściciela umowy o ogród pismem z dnia 30 sierpnia 1976
r. W konsekwencji małżonkowie Sobiegrajowie w okresie od 30 marca 1976 r. do 1
kwietnia 2006 r. dysponowali tą nieruchomością w sposób prowadzący do zasiedzenia,
jako posiadacze samoistni w złej wierze (art. 172 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).
Sąd Okręgowy w W. podzielił te stanowisko, oddalając apelację Gminy W.
Sąd ten potwierdził w szczególności, że wnioskodawcy od dnia 1 kwietnia 1976 r.
byli posiadaczami samoistnymi działek nr (...)/3 i (...)/4, ponieważ korzystali z tych
nieruchomości jak użytkownicy wieczyści, na podobieństwo korzystania z działki nr
(...)/2. Wyraził przy tym pogląd, iż użytkowanie wieczyste jest posiadaniem samoistnym,
gdyż cechuje je właścicielska wola władania rzeczą. Zwrócił też uwagę na
„niezakłócalność” posiadania działek przez właściciela.
Uczestniczka postępowania wniosła w skardze kasacyjnej o uchylenie orzeczenia
odwoławczego.
Skarżąca powołała się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 172,
233, 235, 237, 239 i 240 k.c., art. 33 ust. 3 u.g.n. oraz art. 10 ustawy nowelizującej z 28
lipca 1990 r., kwestionując przypisanie wnioskodawcom przymiotu posiadaczy
3
samoistnych oraz polemizując z poglądem, że użytkowanie wieczyste jest posiadaniem
samoistnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Samoistnym posiadaczem nieruchomości jest ten, kto włada nią jak właściciel
(art. 336 k.c.), korzystając z niej z wyłączeniem innych osób, pobiera pożytki i dochody,
a także uważa się za uprawnionego do rozporządzenia nią (art. 140 k.c.). Tych cech nie
można przypisać tym, którzy władają nieruchomością w zakresie innego prawa, a więc
także wieczystemu użytkownikowi. W przypadku użytkowania wieczystego mamy
bowiem do czynienia z władaniem cudzą rzeczą. Dopuszczalne jest zasiedzenie prawa
użytkowania wieczystego przez posiadacza w zakresie tego prawa, wymierzone
przeciwko użytkownikowi wieczystemu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11
grudnia 1975 r., III CZP 63/75, OSNCP 1976, nr 12, poz. 259). Posiadania w zakresie
użytkowania samoistnego nie można jednak utożsamiać z posiadaniem właścicielskim
(por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1997, I CKN 32/97, z dnia 21
lipca 1999 r., II CKN 420/98, z dnia 28 września 2000 r., IV CKN 103/00, z dnia 25
marca 2004, II CK 105/03 oraz z dnia 23 lipca 2 008 r., III CZP 68/08 – niepubl.). Każdy
z typów posiadania ma swój specyficzny charakter i jego wykonywanie może prowadzić
do nabycia „zindywidualizowanego” prawa. Takie uwarunkowanie zapewnia podmiotowi,
przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, możliwość obrony swego prawa przez podjęcie
działań powodujących przerwanie biegu zasiedzenia.
Istotną przesłanką rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie było stwierdzenie,
że wnioskodawcy zawsze korzystali „w podobny sposób” z całej działki nr (...) (810 m2
),
zatem po nabyciu wieczystego użytkowania działki nr (...)/2 (422 m2
) korzystali z
pozostałych przyległych działek [nr (...)/3 i (...)/4] jak użytkownicy wieczyści. Takie
stwierdzenie oznacza jednak, że władanie przyległymi działkami przez wnioskodawców
mogło być posiadaniem samoistnym w zakresie prawa użytkowania wieczystego, nie
miało jednak cech posiadania właścicielskiego (zob. art. 336 k.c.). Zarzuty uczestniczki
postępowania w tej mierze są trafne.
Na tle innych zarzutów zamieszczonych w skardze kasacyjnej należy zauważyć,
że małżonkowie Sobierajowie korzystali od 1973 r. z lokalu w budynku mieszkalnym
jako najemcy, na podstawie administracyjnej decyzji o przydziale lokalu. Umowa
notarialna z dnia 30 marca 1976 r. przeniosła na nich użytkowanie wieczyste konkretnej,
wydzielonej działki, a mianowicie działki nr (...)/2 o powierzchni 422 m2
.
Udokumentowanym zamiarem ówczesnego właściciela (Skarbu Państwa) było
4
rozporządzenie dwoma wyodrębnionym działkami [nr (...)/2 i (...)/3] oraz przeznaczenie
działki nr (...)/4 na drogę dojazdową. Właściciel przez długi okres czasu podejmował
widoczne czynności przygotowawcze i finalne o charakterze geodezyjnym,
administracyjnoprawnym i cywilnoprawnym dla realizacji tego celu. Stanowisko obu
Sądów, że posiadanie zależne terenu przyległego do działki nr (...)/2 przerodziło się z
dniem 30 marca 1976 r. w posiadanie samoistne, budzi w przedstawionej sytuacji
zasadnicze zastrzeżenia. Skarb Państwa również po 30 marca 1976 r. przejawiał
bowiem w sposób widoczny swoje prerogatywy właścicielskie do tego terenu. O
niesamoistnym, zależnym władaniu nim przez wnioskodawców świadczy pismo
właściciela z dnia 30 sierpnia 1976 r. wypowiadające „umowę o ogród”, z informacją, że
teren ten zostaje przeznaczony na parcelę pod budowę. W tym czasie były też
przeprowadzane inwentaryzacyjne oględziny działek nr (...)/3 i (...)/4 w związku z
przeznaczeniem ich do obrotu. Podstawowe znaczenie miało ponadto wydanie w dniu
18 marca 1977 r. decyzji administracyjnej o oddaniu w wieczyste użytkowanie M. i H. M.
działki nr (...)/3. Przedstawione fakty, będące składnikiem dokonanych w postępowaniu
sądowym ustaleń, nie pozwalają na zakwalifikowanie posiadania przez wnioskodawców
działek nr (...)/3 i (...)/4 jako posiadania samoistnego w rozumieniu art. 336 k.c.,
będącego posiadaniem „niezakłóconym”.
Przy długotrwałym posiadaniu nieruchomości możliwe są – na tle konkretnych
uwarunkowań – zmiany w sposobie władania nią. Jeżeli dochodzi do przekształcenia
posiadania zależnego w posiadanie samoistne, powinno być ono ujawnione w sposób
widoczny dla otoczenia (orz. Sądu Najwyższego z 12 marca 1971 r., III CRN 516/70,
OSPiKA 1971, nr 11, poz. 207). Problem ten nie był rozważany przez Sądy na tle
zdarzeń mających miejsce po dniu 30 marca 1976 r. W tej dacie – z przyczyn
poprzednio podanych – nie mogło jednak dojść do przekształcenia posiadania
zależnego działek nr (...)/3 i (...)/4 przez wnioskodawców w posiadanie samoistne.
Należało w konsekwencji uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.).