III CZP 90/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 16 października 2008 r., III CZP 90/08
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika Samodzielnego Publicznego
Szpitala Wojewódzkiego w G.W. na czynności komornika przy uczestnictwie
wierzyciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddziału w G.W. po rozstrzygnięciu
w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 października 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gorzowie
Wielkopolskim postanowieniem z dnia 28 maja 2008 r.:
"Czy komornikowi na podstawie art. 49 ust. 1 w związku z art. 59 ust. 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (w brzmieniu sprzed
nowelizacji z dnia 24 maja 2007 r., Dz.U. Nr 112, poz. 769) przysługuje opłata
egzekucyjna, w przypadku gdy komornik złożył na rachunek depozytowy sądu
kwoty zgromadzone w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego z mocy
art. 24 ust. 2 ustawy o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów
opieki zdrowotnej z dnia 15 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 684 ze zm.) – na
podstawie uprzedniego zajęcia wierzytelności – a po podjęciu postępowania, a
następnie na wniosek wierzyciela po umorzeniu postępowania egzekucyjnego –
gdy kwoty te zostały przez komornika zwrócone dłużnikowi?"
podjął uchwałę:
Komornikowi nie przysługuje opłata egzekucyjna od czynności
podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego na podstawie
art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej i
restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 78, poz.
684 ze zm.), polegających na pobraniu należności z zajętej wcześniej
wierzytelności i przekazaniu ich do depozytu sądowego.
Uzasadnienie
Wierzyciel złożył w dniu 6 grudnia 2007 r. wniosek o umorzenie postępowania
egzekucyjnego i uchylenie czynności egzekucyjnych dokonanych przeciwko
dłużnikowi – Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi Wojewódzkiemu w G.W.
Podstawą wniosku o umorzenie egzekucji była restrukturyzacja egzekwowanych
należności, dokonana na podstawie ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy
publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 78,
poz. 684 ze zm. – dalej: „ustawa restrukturyzacyjna”).
Postanowieniem z dnia 17 grudnia 2007 r. zastępca komornika przy Sądzie
Rejonowym w Gorzowie Wielkopolskim podjął zawieszone postępowanie
egzekucyjne i umorzył je, ustalając, że komornik poprzednio prowadzący sprawę
wyegzekwował i przekazał na rachunek sum depozytowych sądu kwotę 617 623,91
zł. Jego zastępca zwrócił dłużnikowi tę kwotę i ustalił koszty postępowania na
59 330 zł, stwierdzając, że opłata stosunkowa w wysokości 59 316 zł została
pobrana przez komornika prowadzącego początkowo sprawę.
Dłużnik zakwestionował postanowienie z dnia 17 grudnia 2007 r. skargą w
części dotyczącej ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego, twierdząc, że
ich pobranie było bezpodstawne w sytuacji, w której komornik w rzeczywistości nie
dokonał egzekucji żadnych należności, gdyż postępowanie egzekucyjne umorzono.
Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim postanowieniem z dnia 7 marca
2008 r. oddalił skargę, przyjmując, że przekazanie przez komornika sum na
rachunek depozytowy sądu w trakcie zawieszenia postępowania egzekucyjnego
jest dokonaniem egzekucji, w związku z czym komornikowi należy się opłata
stosunkowa za te czynności.
Przy rozpoznawaniu zażalenia dłużnika Sąd Okręgowy w Gorzowie
Wielkopolskim powziął wątpliwość, czy w takiej sytuacji komornikowi należy się
opłata egzekucyjna i przedstawił ją rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Stosownie do art. 24 ustawy restrukturyzacyjnej, w okresie od dnia wszczęcia
postępowania restrukturyzacyjnego do dnia wydania decyzji o umorzeniu albo o
ukończeniu postępowania restrukturyzacyjnego „wszczęte postępowania
egzekucyjne, w zakresie należności objętych postępowaniem restrukturyzacyjnym,
podlegają zawieszeniu, z wyjątkiem postępowań egzekucyjnych prowadzonych w
celu zaspokojenia indywidualnych roszczeń pracowników wynikających z art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw.
Samo brzmienie przepisu, zwłaszcza zaś użycie w nim bezosobowego i
kategorycznego sformułowania „podlegają zawieszeniu”, przemawia za poglądem,
że wprowadza ona zawieszenie postępowania egzekucyjnego z mocy prawa. W
sytuacjach, w których potrzebne jest wydanie postanowienia o zawieszeniu
postępowania egzekucyjnego, ustawa w sposób wyraźny nakłada na organ
egzekucyjny obowiązek wydania takiej decyzji (por. art. 818 § 1, art. 819 § 1, czy
art. 820), a w razie zawieszenia fakultatywnego, upoważnia do jej wydania (art. 821
§ 1 k.p.c.). Dodatkowym argumentem za tym stanowiskiem, wynikającym także z
wykładni językowej, jest to, że w treści analizowanego przepisu oznaczono ściśle
okres obowiązywania zawieszenia postępowania egzekucyjnego „od dnia
wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do dnia wydania decyzji o umorzeniu
albo o zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego”
Wykładnię językową wspiera jednoznacznie wykładnia celowościowa;
prowadzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko zadłużonemu publicznemu
zakładowi opieki zdrowotnej w trakcie trwania postępowania mającego za zadanie
restrukturyzację tego zadłużenia, poważałoby sens idei wszczynania postępowania
restrukturyzacyjnego. Warto dodać, że art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 3 lutego
1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 18, poz. 82, ze zm.) przewidywał, iż wszczęte przed
rozpoczęciem postępowania ugodowego postępowanie egzekucyjne ulega
zawieszeniu; w związku z tym w doktrynie przeważał pogląd, że skutek zawieszenia
powstawał z mocy prawa, niezależnie od woli sądu czy zainteresowanych
podmiotów. Zapatrywanie to należy podzielić także na tle art. 24 ustawy
restrukturyzacyjnej.
Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje odrębnej regulacji, czy i jakie
czynności egzekucyjne są dopuszczalne w czasie zawieszenia postępowania
egzekucyjnego z mocy samego prawa. W związku z tym – na podstawie art. 13 § 2
k.p.c. – ma odpowiednie zastosowanie art. 179 § 3 k.p.c. „Odpowiedniość”
zastosowania tego przepisu prowadzi do wniosku, że w czasie zawieszenia
postępowania egzekucyjnego z mocy ustawy komornik nie dokonuje żadnych
czynności, z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania.
Niedopuszczalne jest zatem dokonywanie w tym okresie przez komornika
czynności egzekucyjnych, a więc także takich, które polegają na przyjmowaniu od
poddłużnika należności z zajętych wcześniej wierzytelności i przekazywanie ich do
depozytu sądowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 styczni 1978 r., IV
CR 463/77, OSNCP 1978, nr 10, poz. 186). Zaaprobowanie takiej praktyki
podważałoby podstawowy sens instytucji zawieszenia postępowania
egzekucyjnego, konsekwentnie należy zatem przyjąć, że od dokonanej czynności
egzekucyjnej, która była niedopuszczalna, komornikowi nie należy się opłata
egzekucyjna, gdyż stosownie do art. 770 k.p.c. komornik może pobierać tylko
koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Przeciwne stanowisko
pozostawałoby nie tylko w sprzeczności z powołanym przepisem, ale prowadziłoby
do premiowania czynności komornika niedopuszczalnych albo sprzecznych z
prawem.
Na marginesie trzeba dodać, że niedopuszczalność czynności egzekucyjnych
w rozpoznawanej sprawie miała jeszcze inną przyczynę, która pozostaje wprawdzie
poza zakresem przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, ale
której nie można pominąć, gdyż należy ona do kwestii pryncypialnych. Jest nią
wszczęcie i prowadzenie egzekucji bez dołączenia do akt oryginału tytułu
wykonawczego, co stanowi naruszenie przez komornika podstawowych zasad
postępowania egzekucyjnego (art. 776 i 797 k.p.c.); postępowanie egzekucyjne
prowadzone bez oryginału tytułu wykonawczego podlega umorzeniu jako
niedopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1996 r.,
III CZP 61/96, OSNC 1996, nr 10, poz. 132).
Wreszcie przeciwko pobraniu przez komornika opłaty egzekucyjnej przemawia
zasada wyrażona w art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 września 2001 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych
innych ustaw Dz.U. Nr 130, poz.1452), a także w art. 49 i art. 59 tej ustawy (jedn.
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.), że opłata taka należy się od
wyegzekwowanego roszczenia, do czego w niniejszej sprawie nie doszło ze
względu na zwrot dłużnikowi należności i umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Należy podkreślić, że powiązanie opłaty egzekucyjnej z efektywnością egzekucji
jest konsekwentnie eksponowane zarówno przez Trybunał Konstytucyjny (por.
wyroki z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04, OTK-A Zb.Urz. 2005, nr 5, poz. 50 i z dnia 17
maja 2006 r., P 18/05, OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 5, poz. 53), jak i przez Sąd
Najwyższy (por. np. uchwały z dnia 25 września 1998 r., III CZP 25/98, OSNC
1999, nr 4, poz. 68, i z dnia 16 grudnia 2005 r., III CZP 116/05, OSNC 2006, nr 12,
poz. 197 oraz postanowienia z dnia 6 listopada 2003, III CZP 57/03, "Prokuratura i
Prawo" 2004, nr 4, poz. 34 z dnia 14 lipca 2005 r., III CZP 42/05, "Biuletyn SN"
2005, nr 10, s. 14).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika Samodzielnego Publicznego
Szpitala Wojewódzkiego w G.W. na czynności komornika przy uczestnictwie
wierzyciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddziału w G.W. po rozstrzygnięciu
w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 października 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gorzowie
Wielkopolskim postanowieniem z dnia 28 maja 2008 r.:
"Czy komornikowi na podstawie art. 49 ust. 1 w związku z art. 59 ust. 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (w brzmieniu sprzed
nowelizacji z dnia 24 maja 2007 r., Dz.U. Nr 112, poz. 769) przysługuje opłata
egzekucyjna, w przypadku gdy komornik złożył na rachunek depozytowy sądu
kwoty zgromadzone w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego z mocy
art. 24 ust. 2 ustawy o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów
opieki zdrowotnej z dnia 15 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 684 ze zm.) – na
podstawie uprzedniego zajęcia wierzytelności – a po podjęciu postępowania, a
następnie na wniosek wierzyciela po umorzeniu postępowania egzekucyjnego –
gdy kwoty te zostały przez komornika zwrócone dłużnikowi?"
podjął uchwałę:
Komornikowi nie przysługuje opłata egzekucyjna od czynności
podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego na podstawie
art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej i
restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 78, poz.
684 ze zm.), polegających na pobraniu należności z zajętej wcześniej
wierzytelności i przekazaniu ich do depozytu sądowego.
Uzasadnienie
Wierzyciel złożył w dniu 6 grudnia 2007 r. wniosek o umorzenie postępowania
egzekucyjnego i uchylenie czynności egzekucyjnych dokonanych przeciwko
dłużnikowi – Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi Wojewódzkiemu w G.W.
Podstawą wniosku o umorzenie egzekucji była restrukturyzacja egzekwowanych
należności, dokonana na podstawie ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy
publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 78,
poz. 684 ze zm. – dalej: „ustawa restrukturyzacyjna”).
Postanowieniem z dnia 17 grudnia 2007 r. zastępca komornika przy Sądzie
Rejonowym w Gorzowie Wielkopolskim podjął zawieszone postępowanie
egzekucyjne i umorzył je, ustalając, że komornik poprzednio prowadzący sprawę
wyegzekwował i przekazał na rachunek sum depozytowych sądu kwotę 617 623,91
zł. Jego zastępca zwrócił dłużnikowi tę kwotę i ustalił koszty postępowania na
59 330 zł, stwierdzając, że opłata stosunkowa w wysokości 59 316 zł została
pobrana przez komornika prowadzącego początkowo sprawę.
Dłużnik zakwestionował postanowienie z dnia 17 grudnia 2007 r. skargą w
części dotyczącej ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego, twierdząc, że
ich pobranie było bezpodstawne w sytuacji, w której komornik w rzeczywistości nie
dokonał egzekucji żadnych należności, gdyż postępowanie egzekucyjne umorzono.
Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim postanowieniem z dnia 7 marca
2008 r. oddalił skargę, przyjmując, że przekazanie przez komornika sum na
rachunek depozytowy sądu w trakcie zawieszenia postępowania egzekucyjnego
jest dokonaniem egzekucji, w związku z czym komornikowi należy się opłata
stosunkowa za te czynności.
Przy rozpoznawaniu zażalenia dłużnika Sąd Okręgowy w Gorzowie
Wielkopolskim powziął wątpliwość, czy w takiej sytuacji komornikowi należy się
opłata egzekucyjna i przedstawił ją rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Stosownie do art. 24 ustawy restrukturyzacyjnej, w okresie od dnia wszczęcia
postępowania restrukturyzacyjnego do dnia wydania decyzji o umorzeniu albo o
ukończeniu postępowania restrukturyzacyjnego „wszczęte postępowania
egzekucyjne, w zakresie należności objętych postępowaniem restrukturyzacyjnym,
podlegają zawieszeniu, z wyjątkiem postępowań egzekucyjnych prowadzonych w
celu zaspokojenia indywidualnych roszczeń pracowników wynikających z art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw.
Samo brzmienie przepisu, zwłaszcza zaś użycie w nim bezosobowego i
kategorycznego sformułowania „podlegają zawieszeniu”, przemawia za poglądem,
że wprowadza ona zawieszenie postępowania egzekucyjnego z mocy prawa. W
sytuacjach, w których potrzebne jest wydanie postanowienia o zawieszeniu
postępowania egzekucyjnego, ustawa w sposób wyraźny nakłada na organ
egzekucyjny obowiązek wydania takiej decyzji (por. art. 818 § 1, art. 819 § 1, czy
art. 820), a w razie zawieszenia fakultatywnego, upoważnia do jej wydania (art. 821
§ 1 k.p.c.). Dodatkowym argumentem za tym stanowiskiem, wynikającym także z
wykładni językowej, jest to, że w treści analizowanego przepisu oznaczono ściśle
okres obowiązywania zawieszenia postępowania egzekucyjnego „od dnia
wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do dnia wydania decyzji o umorzeniu
albo o zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego”
Wykładnię językową wspiera jednoznacznie wykładnia celowościowa;
prowadzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko zadłużonemu publicznemu
zakładowi opieki zdrowotnej w trakcie trwania postępowania mającego za zadanie
restrukturyzację tego zadłużenia, poważałoby sens idei wszczynania postępowania
restrukturyzacyjnego. Warto dodać, że art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 3 lutego
1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 18, poz. 82, ze zm.) przewidywał, iż wszczęte przed
rozpoczęciem postępowania ugodowego postępowanie egzekucyjne ulega
zawieszeniu; w związku z tym w doktrynie przeważał pogląd, że skutek zawieszenia
powstawał z mocy prawa, niezależnie od woli sądu czy zainteresowanych
podmiotów. Zapatrywanie to należy podzielić także na tle art. 24 ustawy
restrukturyzacyjnej.
Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje odrębnej regulacji, czy i jakie
czynności egzekucyjne są dopuszczalne w czasie zawieszenia postępowania
egzekucyjnego z mocy samego prawa. W związku z tym – na podstawie art. 13 § 2
k.p.c. – ma odpowiednie zastosowanie art. 179 § 3 k.p.c. „Odpowiedniość”
zastosowania tego przepisu prowadzi do wniosku, że w czasie zawieszenia
postępowania egzekucyjnego z mocy ustawy komornik nie dokonuje żadnych
czynności, z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania.
Niedopuszczalne jest zatem dokonywanie w tym okresie przez komornika
czynności egzekucyjnych, a więc także takich, które polegają na przyjmowaniu od
poddłużnika należności z zajętych wcześniej wierzytelności i przekazywanie ich do
depozytu sądowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 styczni 1978 r., IV
CR 463/77, OSNCP 1978, nr 10, poz. 186). Zaaprobowanie takiej praktyki
podważałoby podstawowy sens instytucji zawieszenia postępowania
egzekucyjnego, konsekwentnie należy zatem przyjąć, że od dokonanej czynności
egzekucyjnej, która była niedopuszczalna, komornikowi nie należy się opłata
egzekucyjna, gdyż stosownie do art. 770 k.p.c. komornik może pobierać tylko
koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Przeciwne stanowisko
pozostawałoby nie tylko w sprzeczności z powołanym przepisem, ale prowadziłoby
do premiowania czynności komornika niedopuszczalnych albo sprzecznych z
prawem.
Na marginesie trzeba dodać, że niedopuszczalność czynności egzekucyjnych
w rozpoznawanej sprawie miała jeszcze inną przyczynę, która pozostaje wprawdzie
poza zakresem przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, ale
której nie można pominąć, gdyż należy ona do kwestii pryncypialnych. Jest nią
wszczęcie i prowadzenie egzekucji bez dołączenia do akt oryginału tytułu
wykonawczego, co stanowi naruszenie przez komornika podstawowych zasad
postępowania egzekucyjnego (art. 776 i 797 k.p.c.); postępowanie egzekucyjne
prowadzone bez oryginału tytułu wykonawczego podlega umorzeniu jako
niedopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1996 r.,
III CZP 61/96, OSNC 1996, nr 10, poz. 132).
Wreszcie przeciwko pobraniu przez komornika opłaty egzekucyjnej przemawia
zasada wyrażona w art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 września 2001 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych
innych ustaw Dz.U. Nr 130, poz.1452), a także w art. 49 i art. 59 tej ustawy (jedn.
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.), że opłata taka należy się od
wyegzekwowanego roszczenia, do czego w niniejszej sprawie nie doszło ze
względu na zwrot dłużnikowi należności i umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Należy podkreślić, że powiązanie opłaty egzekucyjnej z efektywnością egzekucji
jest konsekwentnie eksponowane zarówno przez Trybunał Konstytucyjny (por.
wyroki z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04, OTK-A Zb.Urz. 2005, nr 5, poz. 50 i z dnia 17
maja 2006 r., P 18/05, OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 5, poz. 53), jak i przez Sąd
Najwyższy (por. np. uchwały z dnia 25 września 1998 r., III CZP 25/98, OSNC
1999, nr 4, poz. 68, i z dnia 16 grudnia 2005 r., III CZP 116/05, OSNC 2006, nr 12,
poz. 197 oraz postanowienia z dnia 6 listopada 2003, III CZP 57/03, "Prokuratura i
Prawo" 2004, nr 4, poz. 34 z dnia 14 lipca 2005 r., III CZP 42/05, "Biuletyn SN"
2005, nr 10, s. 14).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).