Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 157/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSA Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W.
o ustalenie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14 listopada 2007 r.,
sygn. akt VI ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 15 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy w W. w sprawie z powództwa
J. P. przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W. o ustalenie i zapłatę zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 53.086,80 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3
sierpnia 2004 r. do dnia zapłaty tytułem ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z
kwatery, w pozostałym zaś zakresie powództwo oddalił.
2
Na skutek apelacji obu stron Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 listopada 2007 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił w całości, a także oddalił
apelację powoda.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zapadł na gruncie niespornego między stronami,
następującego stanu faktycznego. W dniu 6 maja 2004 r. pomiędzy Dyrektorem
Oddziału Rejonowego WAM a powodem została zawarta umowa [nr (…)] o przyznanie
ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację z kwatery. W umowie wskazano, że
na podstawie art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. – Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 368 ze
zm.) WAM zobowiązała się do wypłaty powodowi ekwiwalentu w wysokości 175.121,70
zł, przyjmując średnią cenę rynkową zakupu 1 m2
powierzchni lokalu mieszkalnego na
kwotę 2.705 zł, ustaloną przez Dyrektora Oddziału Rejonowego WAM w decyzji z dnia
22 stycznia 2004 r. nr (...)/2004. Pozwany wypłacił na rzecz powoda ustaloną w umowie
kwotę.
Powód w przeciągu całego postępowania kwestionował wysokość przyjętej w
umowie ceny 1 m2
powierzchni użytkowej kwatery jako zaniżoną w stosunku do cen
rynkowych. Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe i ustalił, że średnia
cena rynkowa zakupu lokalu mieszkalnego na terenie garnizonu na datę zawarcia
umowy wynosiła 3.525 zł i przyjmując taką kwotę dokonał zmiany treści zawartej
umowy, określając wartość należnego powodowi ekwiwalentu na kwotę 228.208,50 zł.
Po odliczeniu wypłaconej kwoty zasądził na rzecz powoda sumę 53.086,80 zł.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, roszczenie powoda było niezasadne, gdyż
podpisując umowę z pozwaną wyraził zgodę na zaproponowane mu warunki co
pozostawało w ustawowych granicach zasady swobody umów. Umowa została zaś
wykonana, gdyż pozwana wypłaciła powodowi kwotę ekwiwalentu wynikającą z umowy.
Według tego Sądu, w sprawie brak było podstaw do stwierdzenia nieważności zawartej
między stronami umowy. Przede wszystkim dlatego, że powód nie wykazał wadliwości
umowy, w tym nie złożył oświadczenia o uchyleniu się od skutków swojego
oświadczenia woli przez powołanie się na błąd. Z tych względów zmienił zaskarżony
wyrok i powództwo oddalił.
Rozstrzygnięcie to zaskarżył skargą kasacyjną powód. Opierając się na pierwszej
podstawie kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 14 ust. 2, art. 16 ust. 2 pkt 5, art. 22 ust. 1,
47 ust. 4 i 5 ustawy z 22 czerwca 1995 r., a także art. 3531
i art. 58 § 1 k.c. i w związku z
3
tym wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Sformułowane przez skarżącego zarzuty kasacyjne w istocie sprowadzają się do
kwestionowania treści decyzji Dyrektora Oddziału Rejonowego WAM z dnia 22 stycznia
2004 r. Nr (...)/2004 i prawnego znaczenia art. 47 ust. 5 ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP.
Zgodnie z obowiązującym w dacie zawarcia umowy między stronami przepisem
art. 47 ust. 1 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, ekwiwalent pieniężny w
zamian za rezygnację z kwatery przez żołnierza zawodowego wypłaca się na podstawie
umowy zawartej między dyrektorem oddziału rejonowego WAM a osobą uprawnioną. W
orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że umowa ta ma charakter cywilnoprawny, a
wszelkie roszczenia wynikające z tej umowy mogą być dochodzone na drodze sądowej
(wyrok SN z 9 lipca 2003 r., IV CKN 320/01, niepubl.; uchwała SN z 3 marca 2004 r., III
CZP 122/03, OSNC nr 6/2005, poz. 94). Swoboda kontraktowa stron jest jednak
ograniczona przez to, że sposób wyliczenia należnego żołnierzowi ekwiwalentu została
uregulowana w art. 47 cyt. ustawy.
Zgodnie z art. 47 ust. 5 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, (w brzmieniu
obowiązującym w dniu zawarcia umowy) ekwiwalent pieniężny wypłaca się według
średniej ceny rynkowej 1 m2
powierzchni użytkowej, w miejscowości pełnienia służby lub
zamieszkania, chyba że osoba uprawniona udokumentuje zaspokojenie potrzeb
mieszkaniowych w tej miejscowości. Warunki i tryb wypłaty tego ekwiwalentu określił
zaś, na podstawie delegacji przewidzianej wart. 47 ust. 10 w zw. z art. 84a ust. 1
wskazanej ustawy, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w niezobowiązującym
już rozporządzeniu z dnia 23 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu
wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację z kwatery (Dz. U. z 2003 r. Nr
141, poz. 1375). Zgodnie z § 2 ust. 2 tego rozporządzenia, średnią cenę rynkową 1 m2
powierzchni użytkowej, o której mowa w art. 47 ust. 5 ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych, ustala Dyrektor Zarządu na podstawie cen ogłaszanych przez dyrektorów
oddziałów rejonowych Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
W niniejszej sprawie podstawę ustalenia średniej ceny rynkowej 1 m2
powierzchni
użytkowej stanowiła „przedłużająca ważność decyzji nr (…)/2003 z dnia 11 lipca 2003 r.”
decyzja Dyrektora Oddziału Rejonowego WAM w W. nr (...)/2004, która określiła tę cenę
4
na kwotę 2.705 zł. Taka też kwota została ustalona w § 4 umowy z dnia 6 maja 2004 r.
zawartej między stronami celem wypłaty należnego powodowi ekwiwalentu. W związku
z tym niezasadne są zarzuty skarżącego odnoszące się do naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 47 ust. 4 i 5 oraz art. 14 ust. 2 i art. 16 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia
22 czerwca 1995 r., gdyż wysokość wskazanej w umowie średniej ceny 1 m2
została
ustalona w zgodzie z ówcześnie obowiązującymi regulacjami. Kwestionowanie zaś
legalności lub prawidłowości decyzji administracyjnej stanowiącej podstawę przyjętej w
umowie ceny nie jest w postępowaniu cywilnym dopuszczalne. O naruszeniu tych
przepisów mogłaby być mowa jedynie w przypadku, gdyby cena przyjęta w umowie
odbiegała od tej, która została ustalona w drodze decyzji administracyjnej. Zgodnie
bowiem z przyjętym rozumieniem tej regulacji (obecnie już nieobowiązującej), sposób
ustalenia wysokości należnego ekwiwalentu musi pozostawać w zgodzie z procedurą
określoną w art. 47 Ustawy z 1995 r. (por. wyrok SN z 14 marca 2001 r., II CKN 438/00,
niepubl.). Wymagania te zostały w niniejszej sprawie spełnione.
Należy w pełni podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny, że zawarta
między stronami umowa miała charakter umowy cywilnoprawnej zawartej w ramach
obowiązującej zasady swobody umów (art. 3531
k.c.). Powód świadomie zgodził się na
warunki zawarte w umowie, a umowa została zrealizowana przez wypłatę przez stronę
pozwaną kwoty z niej wynikającej. Kwestionowanie ważności tej umowy nie znajduje
podstaw w obowiązującym prawie. Zgodnie bowiem z ogólnymi zasadami dotyczącymi
zobowiązań umownych, w wypadku zawarcia umowy każda ze stron może żądać
zmiany umowy i gdy druga strona wyrazi na to zgodę umowa może być zmieniona. Brak
zgody drugiej strony na zmianę umowy powoduje, że umowa, jako wiążąca strony
(pacta sunt servanda), podlega wykonaniu stosownie do jej treści i żadna ze stron nie
może domagać się od drugiej strony świadczenia nie objętego umową. Wyjątki od tej
zasady zostały w ustawie wyraźnie wskazane (np. art. 3571
k.c., 3581
§ 3 k.c.). W
niniejszej sprawie bezsporne jest, że powód nie wnosił o zmianę treści umowy, a
pozwany zgody na zmianę jej treści nie wyraził.
Nie ulega także wątpliwości, że każda ze stron umowy o wypłacenie ekwiwalentu
w zamian za rezygnację z kwatery może domagać się ustalenia nieważności tej umowy,
jeżeli umowa jest bezwzględnie nieważna (np. art. 58, art. 82, 83 k.c.) lub np. jeżeli
strona skutecznie uchyliła się od skutków prawnych swego oświadczenia woli złożonego
pod wpływem błędu lub groźby (art. 87 i 88 k.c.). W takim jednak wypadku skutkiem
takiego powództwa jest stwierdzenie nieważności zawartej umowy a obowiązek wypłaty
5
przez WAM ekwiwalentu musiałby wynikać z nowo zawartej umowy. Sąd swoim
orzeczeniem uwzględniającym powództwo o zapłatę obowiązku takiego nie może
wykreować (por. wyrok SN z 26 marca 2003 r., II CKN 1338/00, niepubl.). Nie zmienia to
jednak faktu, że powód nie powoływał się w toku postępowania na zaistnienie w sprawie
jakiejkolwiek wady oświadczenia woli.
W tej sytuacji należy podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, że treść zawartej
umowy nie narusza art. 3531
ani art. 58 § 1 k.c. Nie zmienia tego wcale fakt, że zgodnie
z twierdzeniem skarżącego, przepisy art. 47 ust. 4 i 5 omawianej ustawy mają charakter
norm bezwzględnie obowiązujących. Wynika z nich bowiem, jakie kryteria powinien brać
pod uwagę organ WAM przy ustalaniu wysokości ceny 1 m2
powierzchni użytkowej. Jeśli
powód uznawał, że kwestionowana decyzja Dyrektora OR WAM jest sprzeczna z
prawem powinien podjąć kroki prawne na drodze administracyjnej lub
sądowoadministracyjnej celem jej zakwestionowania, lub też odmówić podpisania
umowy o takiej treści.
Należy ponadto wskazać, że podstawą dochodzonego przez powoda roszczenia
nie była sama decyzja administracyjna, lecz zawarta między stronami umowa
cywilnoprawna. Z tego względu kwestionowanie decyzji jest w ocenie Sądu
Najwyższego niedopuszczalne, nawet z punktu widzenia przyjętej w orzecznictwie
koncepcji bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej. W tej sprawie decyzja
administracyjna nie jest bowiem źródłem jakiegokolwiek obowiązku cywilnoprawnego,
lecz stanowi techniczny i to zewnętrzny w stosunku do samej umowy sposób ustalenia
jednego z jej elementów.
Wniosek taki potwierdza także orzecznictwo Sądu Najwyższego wydane na
gruncie art. 13 ust. 5 i 6 omawianej ustawy w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16
kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 116, poz. 1203), zgodnie z którym, sąd cywilny nie jest
uprawniony do kontroli treści decyzji administracyjnych na okoliczność prawidłowości
ustalenia w niej wysokości ceny 1 m2
powierzchni lokalu, a zatem sąd nie może
prowadzić dowodu z opinii biegłego na okoliczność prawidłowości ustalenia w takiej
decyzji wysokości ceny 1 m2
powierzchni lokalu (por. wyrok SN z 30.11.2006 r., I CSK
279/06, niepubl.). Pogląd ten należy podzielić także na gruncie brzmienia art. 13 ust. 5
ustawy z 1995 r. obowiązującego w dacie zawieranej między stronami umowy, w myśl
którego, Prezes Agencji oraz dyrektorzy oddziałów rejonowych i terenowych wydają
decyzje administracyjne w sprawach określonych w dalszych przepisach ustawy, na
6
zasadach i w trybie wynikającym z przepisów o postępowaniu administracyjnym. Należy
więc uznać, że decyzja ta nie podlega kontroli sądu cywilnego w toku postępowania o
wypłatę ekwiwalentu.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).