II CSK 326/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:29-07-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 326/08
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem
Ducha Świętego w O.
przy uczestnictwie Operatora Systemu Dystrybucyjnego
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
o wpis w dziale III księgi wieczystej /.../,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 29 listopada 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 29 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestnika postępowania Operatora Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. od
postanowienia Sądu Rejonowego, którym ten Sąd oddalił wniosek o wpis w księdze
wieczystej służebności gruntowej.
Sąd Okręgowy stwierdził, że dopuszczalne jest ustanowienie służebności
gruntowej na rzecz nieruchomości przedsiębiorstwa przesyłowego o ile spełnione
jest kryterium użyteczności z art. 285 k.c. oraz o ile istniejące potrzeby
gospodarcze nie mogą być zaspokojone w inny sposób niż przez ustanowienie
służebności. Wychodząc z tego założenia jednak uznał, że w sprawie potrzeby
gospodarcze przedsiębiorstwa przesyłowego mogą być zaspokojone poprzez
wpisanie w dziale III księgi wieczystej osobistego prawa przedsiębiorstwa do
korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, a co za tym idzie, nie ma podstaw aby
ustanowić służebność gruntową na nieruchomości wnioskodawcy.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania – oparta na obu podstawach
z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 285 § 2 k.c. oraz art. 6268
§ 2
k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego oraz
przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu o wpis w księdze wieczystej zakres kognicji sądu jest
ograniczony. Stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis
w księdze wieczystej sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do
wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza zakres
kognicji sądów merytorycznych obu instancji - zarówno sądu rozpoznającego
wniosek o wpis (sądu pierwszej instancji) jak i sądu drugiej instancji,
rozpoznającego apelację od wpisu.
Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie podkreśla się, że wpis może być
dokonany na podstawie takiego dokumentu, który świadczy o istnieniu pewnego
stanu prawnego nieruchomości czy też dokumentuje czynność materialnoprawną
powodującą powstanie, zmianę lub ustanie prawa podlegającego wpisowi do księgi
wieczystej.
3
Takim dokumentem jest niewątpliwie akt notarialny, w którym wnioskodawcy
ustanowili na przysługującym im prawie własności nieruchomości bliżej opisaną
służebność gruntową („przesyłu”). Wbrew zaś sugestii Sądów niższej instancji,
niepodobna uznać, że ustanowienie tej służebności nastąpiło w wyniku czynności
prawnej zmierzającej do obejścia przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych,
a co za tym idzie, czynności z mocy prawa nieważnej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowała się linia orzecznictwa
dopuszczająca możliwość analogicznego stosowania art. 145 k.c. (a poprzednio
art. 33 pr. rzecz.) do ustanowienia służebności gruntowej polegającej
w ostatecznym kształcie na prawie korzystania przez przedsiębiorcę będącego
właścicielem instalacji przesyłowych, w oznaczonym zakresie, z nieruchomości
obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (por. postanowienia SN:
z dnia 31 grudnia 1962 r., II CR 1006/62, OSPiKA 1964, nr 5, poz. 91, z dnia
8 września 2006 r., II CSK 112/06, nie publ., 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05 nie
publ.; uchwały SN z dnia: 30 sierpnia 1991 r., III CZP 73/91, OSNCP 1992, nr 4,
poz. 53, 3 maja 1965 r., III CO 34/65, OSNCP 1966, nr 7-8, poz. 109, 17 stycznia
2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 639/99 (nie publ.). Przyjęta w tych orzeczeniach
elastyczna wykładnia art. 145 k.c. zmierzała do wykorzystania służebności w celu
zaspokojenia istniejących bądź narastających potrzeb gospodarczych,
nieprzewidywanych przez ustawodawcę przy konstruowaniu przepisów.
Zakładała, że okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi w skład
przedsiębiorstwa energetycznego sama przez się nie wyklucza możliwości
zrealizowania przez strony umowy o ustanowienie służebności gruntowej w celu
określonym w art. 285 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP
79/02 podkreślił, że służebności gruntowe spełniają wydatną funkcję gospodarczą,
a zatem wymagana przez ustawę użyteczność także powinna mieć charakter
gospodarczy w sferze, jaka wiąże się zwykle z korzystaniem z nieruchomości
władnącej. Rozwój cywilizacyjny i postęp techniczny spowodowały powstanie
konieczności dynamicznej wykładni niezmienionych przepisów regulujących
służebności gruntowe.
4
Stanowisko to skład orzekający w niniejszej sprawie podziela. Skoro Sąd
Okręgowy wyszedł z innych założeń, zaskarżone postanowienie nie mogło się
ostać.
Na koniec należy zauważyć, że z dniem 3 sierpnia 2008 r. wprowadzono do
kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) legalną definicję
instytucji, służebności przesyłu, która dotychczas nosiła nazwę służebności
polegającej na prawie posadowienia linii przesyłowej. Konstrukcja prawna tej
służebności oparta jest na przytoczonych wyżej założeniach, które w istocie
wypracował Sąd Najwyższy w swym orzecznictwie.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
jz
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem
Ducha Świętego w O.
przy uczestnictwie Operatora Systemu Dystrybucyjnego
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
o wpis w dziale III księgi wieczystej /.../,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 29 listopada 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 29 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestnika postępowania Operatora Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. od
postanowienia Sądu Rejonowego, którym ten Sąd oddalił wniosek o wpis w księdze
wieczystej służebności gruntowej.
Sąd Okręgowy stwierdził, że dopuszczalne jest ustanowienie służebności
gruntowej na rzecz nieruchomości przedsiębiorstwa przesyłowego o ile spełnione
jest kryterium użyteczności z art. 285 k.c. oraz o ile istniejące potrzeby
gospodarcze nie mogą być zaspokojone w inny sposób niż przez ustanowienie
służebności. Wychodząc z tego założenia jednak uznał, że w sprawie potrzeby
gospodarcze przedsiębiorstwa przesyłowego mogą być zaspokojone poprzez
wpisanie w dziale III księgi wieczystej osobistego prawa przedsiębiorstwa do
korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, a co za tym idzie, nie ma podstaw aby
ustanowić służebność gruntową na nieruchomości wnioskodawcy.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania – oparta na obu podstawach
z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 285 § 2 k.c. oraz art. 6268
§ 2
k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego oraz
przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu o wpis w księdze wieczystej zakres kognicji sądu jest
ograniczony. Stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis
w księdze wieczystej sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do
wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza zakres
kognicji sądów merytorycznych obu instancji - zarówno sądu rozpoznającego
wniosek o wpis (sądu pierwszej instancji) jak i sądu drugiej instancji,
rozpoznającego apelację od wpisu.
Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie podkreśla się, że wpis może być
dokonany na podstawie takiego dokumentu, który świadczy o istnieniu pewnego
stanu prawnego nieruchomości czy też dokumentuje czynność materialnoprawną
powodującą powstanie, zmianę lub ustanie prawa podlegającego wpisowi do księgi
wieczystej.
3
Takim dokumentem jest niewątpliwie akt notarialny, w którym wnioskodawcy
ustanowili na przysługującym im prawie własności nieruchomości bliżej opisaną
służebność gruntową („przesyłu”). Wbrew zaś sugestii Sądów niższej instancji,
niepodobna uznać, że ustanowienie tej służebności nastąpiło w wyniku czynności
prawnej zmierzającej do obejścia przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych,
a co za tym idzie, czynności z mocy prawa nieważnej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowała się linia orzecznictwa
dopuszczająca możliwość analogicznego stosowania art. 145 k.c. (a poprzednio
art. 33 pr. rzecz.) do ustanowienia służebności gruntowej polegającej
w ostatecznym kształcie na prawie korzystania przez przedsiębiorcę będącego
właścicielem instalacji przesyłowych, w oznaczonym zakresie, z nieruchomości
obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (por. postanowienia SN:
z dnia 31 grudnia 1962 r., II CR 1006/62, OSPiKA 1964, nr 5, poz. 91, z dnia
8 września 2006 r., II CSK 112/06, nie publ., 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05 nie
publ.; uchwały SN z dnia: 30 sierpnia 1991 r., III CZP 73/91, OSNCP 1992, nr 4,
poz. 53, 3 maja 1965 r., III CO 34/65, OSNCP 1966, nr 7-8, poz. 109, 17 stycznia
2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 639/99 (nie publ.). Przyjęta w tych orzeczeniach
elastyczna wykładnia art. 145 k.c. zmierzała do wykorzystania służebności w celu
zaspokojenia istniejących bądź narastających potrzeb gospodarczych,
nieprzewidywanych przez ustawodawcę przy konstruowaniu przepisów.
Zakładała, że okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi w skład
przedsiębiorstwa energetycznego sama przez się nie wyklucza możliwości
zrealizowania przez strony umowy o ustanowienie służebności gruntowej w celu
określonym w art. 285 § 2 k.c.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP
79/02 podkreślił, że służebności gruntowe spełniają wydatną funkcję gospodarczą,
a zatem wymagana przez ustawę użyteczność także powinna mieć charakter
gospodarczy w sferze, jaka wiąże się zwykle z korzystaniem z nieruchomości
władnącej. Rozwój cywilizacyjny i postęp techniczny spowodowały powstanie
konieczności dynamicznej wykładni niezmienionych przepisów regulujących
służebności gruntowe.
4
Stanowisko to skład orzekający w niniejszej sprawie podziela. Skoro Sąd
Okręgowy wyszedł z innych założeń, zaskarżone postanowienie nie mogło się
ostać.
Na koniec należy zauważyć, że z dniem 3 sierpnia 2008 r. wprowadzono do
kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) legalną definicję
instytucji, służebności przesyłu, która dotychczas nosiła nazwę służebności
polegającej na prawie posadowienia linii przesyłowej. Konstrukcja prawna tej
służebności oparta jest na przytoczonych wyżej założeniach, które w istocie
wypracował Sąd Najwyższy w swym orzecznictwie.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
jz