Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 277/08
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa B. w B.
o założenie księgi wieczystej i wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w B. z dnia 11
marca 2008 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w B. z
dnia 30 stycznia 2008 r. sygn. akt Dz. Kw (…) i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
Skarb Państwa reprezentowany przez Nadleśniczego Nadleśnictwa B. w B.
wystąpił z wnioskiem o założenie księgi wieczystej m.in. dla nieruchomości leśnej
położonej w obrębie O., Gmina B., oznaczonej numerami geodezyjnymi (...)/8, (...)1,
(...)4 i (...)/1.
Sąd Rejonowy w B. oddalił wniosek w zakresie dotyczącym założenia księgi
wieczystej dla rzeczonej nieruchomości. W uzasadnieniu wskazał, że na podstawie
dołączonych do wniosku dokumentów można stwierdzić, iż jedynie część działek
objętych wnioskiem, znajdujących się we władaniu Nadleśnictwa B. w B., stanowi
przedmiot własności Skarbu Państwa. Nie dotyczy to jednakże działek oznaczonych nr
(...)/8, (...)1, (...)4 i (...)/1. Wnioskodawca we wniosku swoje prawo własności do nich
2
wywodził zarówno z treści postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku, decyzji o
przejęciu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, decyzji oddających wnioskodawcy
nieruchomości w różne formy władania, jak i decyzji scaleniowych, dotyczących m.in.
gruntów wsi O. W ocenie Sądu I instancji, przedłożone decyzje zatwierdzające projekt
scalenia gruntów i postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie stanowią
samodzielnego i pierwotnego tytułu własności do rzeczonych nieruchomości. Zgodnie z
art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr
178, poz. 1749 ze zm.), decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów
stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu prawnego w księgach wieczystych. Jednakże,
aby wywieść swe prawo własności z decyzji zatwierdzającej projekt wymiany gruntów,
właściciel powinien legitymować się pierwotnym tytułem własności do nieruchomości.
Wspomniany przepis odnosi się bowiem do sytuacji, gdy prawo własności jest ujawnione
w księdze wieczystej, a wskutek wymiany zmienia się właściciel nieruchomości. Dotyczy
ujawnienia nowego stanu prawnego, a nie stanowi pierwotnego tytułu do nieruchomości.
Dlatego też tego typu decyzja nie może stanowić podstawy do skutecznego żądania
założenia księgi wieczystej. Decyzja taka stanowi podstawę do założenia księgi
wieczystej jedynie wówczas, gdy uczestnicy postępowania scaleniowego posiadali tytuł
własności do gruntów objętych scaleniem. W niniejszej sprawie, co do działki nr (...)/1,
dokumenty takie nie zostały Sądowi przedstawione. Ponadto Sąd Rejonowy stwierdził,
iż także decyzje o przekazaniu nieruchomości Okręgowemu Zarządowi Lasów
Państwowych w B. - Nadleśnictwu B. nie stanowią samodzielnego i pierwotnego tytułu
własności, co oznacza, że nie mogą stanowić samodzielnie podstawy do ujawnienia
prawa własności w księdze wieczystej. Podobnie rzecz się ma z postanowieniami
sądowymi o stwierdzeniu nabycia spadku. Orzeczenia te stwierdzają jedynie, że w chwili
śmierci spadkodawcy przysługujące mu prawa przeszły na określone podmioty. Aby
zatem spadkobierca mógł skutecznie powoływać się na prawo własności nieruchomości
nabyte wskutek dziedziczenia, prawo to musiało służyć spadkodawcy. Niezbędne zatem
było wykazanie za pomocą dokumentów istnienia tytułu własności przysługującego
spadkodawcy. W niniejszej sprawie, zdaniem Sądu Rejonowego, wnioskodawca nie
przedstawił wymaganych prawem dokumentów potwierdzających istnienie pierwotnego
tytułu własności do rzeczonej nieruchomości leśnej. Przedstawione przez niego
dokumenty nie stanowią samodzielnego i pierwotnego tytułu własności do rzeczonych
nieruchomości. Potwierdzają jedynie stan faktyczny (a nie prawny) polegający na
władaniu nimi przez Skarb Państwa.
3
Wnioskodawca wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w części
dotyczącej działki nr (…)/1.
Sąd Okręgowy w B. oddalił apelację, uznając ją za oczywiście bezzasadną.
Podkreślił, że istota problemu sprowadza się do oceny charakteru decyzji o scaleniu
gruntów, a w szczególności do tego, czy decyzja ta może stanowić pierwotny tytuł
własności. W ocenie Sądu Okręgowego, z art. 29 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów
nie sposób wyprowadzić wniosku, by decyzja o scaleniu stanowiła pierwotny tytuł
własności. W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że niezmienną zasadą
postępowania scaleniowego jest, iż w następstwie scalenia uczestnik tego
postępowania nie może uzyskać do gruntu zamiennego więcej praw niż miał do gruntu
dotychczasowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1971 r., II CR 94/71, OSP
1972, nr 6, poz. 104). Celem ustawy o scalaniu i wymianie gruntów jest tworzenie
korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie przez poprawę
struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalne
ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu
urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. Ustawa ta nie ma zaś na celu
zmian w stosunkach własnościowych rozumianych jako swoiste „uwłaszczenie”
uczestników scalenia, którzy nie mają tytułu własności do gruntów posiadanych przed
scaleniem. Pierwotne brzmienie ustawy w art. 25 ust. 1 powtarzało wprost unormowanie
poprzedniej ustawy, stanowiąc w zdaniu drugim, iż decyzja o scaleniu nie przesądzała
tytułu własności gruntów wydzielonych w zamian za grunty posiadane przed scaleniem.
Nowelizacja ustawy dokonana ustawą z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o
scalaniu gruntów jakkolwiek zmieniła treść zdania drugiego art. 25 ust. 1 ustawy
(obecnie art. 29 ust. 1), to jednak zmiana ta nie może stanowić o zmianie charakteru
decyzji scaleniowej w zakresie tytułu do gruntu zamiennego otrzymanego przez
uczestnika scalenia z deklaratoryjnego na konstytutywny. Decyzja o scaleniu tylko
wówczas stanowi podstawę do ujawnienia nowego stanu prawnego w księdze
wieczystej, gdy uczestnik scalenia wykaże swój tytuł własności do gruntów posiadanych
przed scaleniem, w zamian za które uzyskał w wyniku scalenia grunt zamienny (art. 29
ust. 1 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów).
Sąd Okręgowy, odnosząc się do podniesionej przez skarżącego możliwości
dokonania przez sąd wieczystoksięgowy obwieszczenia publicznego w trybie § 24
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, zauważył, że zarządzenie
4
obwieszczenia publicznego może mieć miejsce w wypadku, gdy jest zakładana księga
wieczysta, a prawo własności tego, kto ma być wpisany, nie zostało dostatecznie
wykazane. W ocenie Sądu Okręgowego, przepis ten jednoznacznie wskazuje na to, że
obwieszczenie publiczne nie może zastępować w całości wykazania tytułu własności ani
też nie jest sposobem nabycia własności. Może ono mieć zastosowanie w sytuacjach,
gdy ten, czyje prawo własności ma być wpisane w zakładanej księdze wieczystej, jest
właścicielem, jednakże nie jest w stanie odpowiednimi dokumentami dostatecznie
wykazać swego prawa własności.
Wnioskodawca w skardze kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 29 ustawy
o scalaniu i wymianie gruntów oraz § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 29 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów nie zasługuje na
uwzględnienie, bowiem dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia odpowiada prawu i
jest zgodna z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego. W wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 1971 r., II CR 94/71 (OSP 1972, nr 6, poz. 104),
powołanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego, podkreślono, że
orzeczenie scaleniowe wprawdzie nie przesądza sporu o własność skomasowanego
gruntu, co znaczy, że można na drodze sądowej dowodzić, iż osoba wskazana w
orzeczeniu nie była właścicielem wszystkich działek przedscaleniowych, których
ekwiwalent stanowi nową nieruchomość, i dlatego prawo własności scalonej działki
należy w całości lub w części do osoby, która była właścicielem w całości lub części
działek przedscaleniowych. W wyroku z dnia 11 grudnia 1978 r., III CRN 240/78
(OSNCP 1979, nr 12, poz. 239) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że decyzja o zatwierdzeniu
projektu scalenia nie stwarza (nie przesądza) tytułu własności w zakresie, w jakim
nieruchomość poscaleniowa nie stanowi ekwiwalentu gruntów przedscaleniowych.
Trafny jest natomiast zarzut naruszenia § 24 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i
zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.). Zakresem działania
zamieszczonych tam przepisów jest bowiem sytuacja, gdy osoba składająca wniosek o
założenie księgi wieczystej dysponuje pewnymi dokumentami wskazującymi na to, że
najprawdopodobniej jest ona właścicielem, jednakże nie są to dokumenty wystarczające
do założenia księgi wieczystej i wpisania jego prawa w trybie „zwykłym”. Przepis ten ma
więc zastosowanie wtedy, gdy przedstawione przez wnioskodawcę dokumenty nie
5
wykazują w sposób dostateczny prawa własności, lecz jedynie uprawdopodabniają w
wysokim stopniu prawo własności nieruchomości.
Sądy obu instancji, odmawiając zastosowania § 24 powołanego rozporządzenia,
stwierdziły, że wnioskodawca powinien wykazać, iż dysponował tytułem własności do
działek, które wniósł do scalenia i za które otrzymał ekwiwalent w postaci działki nr
(...)/1. W ocenie Sądu Okręgowego, tytuł własności do wszystkich działek uzyskanych
przez wnioskodawcę w wyniku scalenia można wykazać wskazując tytuł własności do
wszystkich działek wniesionych do scalenia.
Stawianie takiego wymagania w sytuacji, gdy wnioskodawca dysponuje
decyzjami zatwierdzającymi projekt scalania gruntów, pozbawiałoby praktycznego
znaczenia § 24 rozporządzenia. Decyzje zatwierdzające projekt scalania gruntów
właśnie dlatego, że - jak zaznaczył Sąd Okręgowy - nie przesądzają tytułu własności do
gruntów, ale, co należy podkreślić, uprawdopodabniają w wysokim stopniu prawo
własności nieruchomości uzyskanej w trybie postępowania scaleniowego, mogą
stanowić, zwłaszcza w połączeniu z innymi dokumentami, usprawiedliwioną podstawę
zarządzenia obwieszczenia publicznego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.