Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 listopada 2008 r.
II PK 84/08
1. Wpis do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do spraw
zdrowia jest warunkiem nabycia statusu zakładu opieki zdrowotnej (art. 12
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).
2. Samo ustalenie występowania szczególnie szkodliwych warunków
pracy nie rodzi po stronie pracodawcy obowiązku skrócenia czasu pracy na
zasadzie art. 145 k.p.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 listopa-
da 2008 r. sprawy z powództwa Magdaleny F., Małgorzaty M., Iwony Ł. przeciwko
Uniwersytetowi Medycznemu [...] w P. o przywrócenie dotychczasowych warunków
zatrudnienia, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgo-
wego w Poznaniu z dnia 23 listopada 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Po-
znaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódki Iwona Ł., Magdalena F. i Małgorzata M. wniosły o uznanie za nieuza-
sadnione wypowiedzeń warunków pracy dokonanych przez pozwanego pracodawcę
- Uniwersytet Medyczny [...] w P., przywrócenie poprzednich warunków pracy oraz o
zobowiązanie pozwanego do dalszego zatrudnienia powódek na dotychczasowych
warunkach na podstawie art. 4772
§ 2 k.p.c. Powódki wskazały, że nie jest zasadne
wypowiedzenie im przez pracodawcę dotychczasowych warunków pracy w zakresie
2
skróconego czasu pracy, ponieważ warunki, w jakich pracują, mimo zmiany siedziby
Zakładu Immunologii, nie poprawiły się, lecz nadal są szkodliwe i uciążliwe.
W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu przywrócił poprzednie warunki pracy i płacy powódek,
ustalając, że podstawą do wydania powyższego orzeczenia były następujące fakty.
Powódka Iwona Ł. jest zatrudniona u pozwanego na pełny etat na podstawie umowy
o pracę zawartej w dniu 1 stycznia 1993 r. na czas nieokreślony na stanowisku star-
szego technika, początkowo w Zakładzie Patomorfologii Klinicznej, a później w wy-
dzielonej z tego Zakładu, Katedrze i Zakładzie Immunologii Klinicznej. Zakres obo-
wiązków powódki Iwony Ł. obejmował głównie prace administracyjne. Takie obo-
wiązki powódka wykonuje od lutego 2006 r. Wcześniej jej zakres obowiązków był
ustalany w 2004 r. Różnica w porównaniu do obecnego zakresu obowiązków wyraża
się w tym, że przyjmowanie materiału do badań obecnie wykonuje tylko w zastęp-
stwie innej osoby, a wcześniej należało to do jej stałych obowiązków. W 2006 r. po-
wódka Iwona Ł. przez okres około dwóch do czterech tygodni w marcu, kwietniu,
czerwcu i sierpniu oraz w 2007 r. przez około dwa miesiące przypadające na kwie-
cień, czerwiec i lipiec zastępowała rejestratorkę przy przyjmowaniu materiału biolo-
gicznego do badań i rejestrowaniu ich wyników. Prace te wykonywała w pomiesz-
czeniach laboratoryjnych, gdzie w powietrzu unoszą się opary lotnych substancji tok-
sycznych, takich jak ksylen czy aceton, używanych tam do badań. Kierowany do ba-
dań materiał biologiczny jest potencjalnie zakaźny i nie zawsze dobrze zabezpieczo-
ny. Powódka większość swoich prac wykonuje w osobnym pomieszczeniu, które
przylega bezpośrednio do pomieszczeń laboratoryjnych. Pozwany do 2007 r. uzna-
wał pracę powódki Iwony Ł. za wykonywaną w warunkach szkodliwych i narażają-
cych ją na zarażenie. Od początku zatrudnienia u pozwanego miała przyznany do-
datek za pracę w warunkach szkodliwych według III stopnia szkodliwości. Powódka
cały czas pracowała w skróconym wymiarze czasu pracy, tj. 5 godzin dziennie i 25
godzin tygodniowo. W dniu 22 marca 2007 r. powódka Iwona Ł. otrzymała wypowie-
dzenie dotychczasowych warunków umowy o pracę w zakresie ustalonych norm
czasu pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedze-
nie zostało uzasadnione odstąpieniem przez pracodawcę od uznawania pracy na
zajmowanym przez powódkę stanowisku za szczególnie uciążliwą i wymagającą
skrócenia czasu pracy. Było ono poprzedzone opinią komisji do spraw oceny stano-
3
wisk pracy oraz komisji bezpieczeństwa i higieny pracy. Pozwany zaproponował po-
wódce nowe warunki pracy w tym zakresie, tj. 8-godzinny dzień i 40-godzinny tydzień
pracy.
Powódkę Magdalenę F. pozwany zatrudniał na podstawie umowy o pracę za-
wartej w dniu 27 grudnia 2005 r. na czas nieokreślony, na pełny etat, na stanowisku
starszego referenta technicznego w Katedrze Immunologii Klinicznej. Praca powódki
polega na wykonywaniu zadań laborantki i wykonywaniu wszystkich innych poleceń
Kierownika Zakładu i Katedry. Zakres obowiązków powódki Magdaleny F. został
ustalony w czasie, gdy była zatrudniona u pozwanego na czas określony i nie zmienił
się po zawarciu przez strony umowy na czas nieokreślony. Powódka od dnia 6
kwietnia 2004 r. była zatrudniona u pozwanego na czas określony i początkowo
obowiązywał ją normalny wymiar czasu pracy, tj. 8 godzin dziennie i 40 godzin tygo-
dniowo. Przy zatrudnieniu Magdaleny F. na czas nieokreślony ustalona została dla
niej 5-godzinna dobowa oraz 25-godzinna tygodniowa norma czasu pracy. Magdale-
na F. w swej pracy ma częsty kontakt z biologicznym materiałem potencjalnie zakaź-
nym (krew, płyny ustrojowe, tkanki), w tym z materiałem nowotworowym. Jest to
świeży materiał, pochodzący od osób chorych, a także od zwierząt. Styka się też z
licznymi substancjami chemicznymi, w tym także toksycznymi i rakotwórczymi, takimi
jak aceton, ksylen, formalina, toluen, alkohol metylowy i etylowy, kwas octowy, które
mają szkodliwe działanie na człowieka i obecność niektórych z nich w powietrzu jest
dla człowieka uciążliwa. W dniu 22 marca 2007 r. powódka Magdalena F. otrzymała
wypowiedzenie dotychczasowych warunków umowy o pracę w zakresie ustalonych
norm czasu pracy z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wy-
powiedzenie zostało uzasadnione przez pracodawcę analogicznie jak wypowiedze-
nie umowy powódce Iwony Ł.
Powódka Małgorzata M. od dnia 1 lipca 1991 r. do dnia 31 grudnia 2005 r.
była zatrudniona na czas nieokreślony w Państwowym Szpitalu Klinicznym [...] w P.,
na pełen etat, w tym od dnia 10 stycznia 1991 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w Kate-
drze Patomorfologii Klinicznej na stanowisku laboranta medycznego i starszego
technika analityka medycznego, a od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 31 grudnia 2005
r. w Zakładzie Immunologii na stanowisku starszego technika analityka medycznego.
Od dnia 1 stycznia 2006 r. pracodawcą powódki jest pozwany, u którego powódka
jest zatrudniona na pełen etat, na podstawie umowy zawartej na czas nieokreślony,
na stanowisku technika analityka medycznego. Taki też ma zakres obowiązków.
4
Wykonując swoją pracę u pozwanego, powódka Małgorzata M. styka się ze świeżym
materiałem biologicznym potencjalnie zakaźnym. W okresie zatrudnienia w Szpitalu
powódka Małgorzata M. pracowała w skróconym systemie czasu pracy, obowiązy-
wała ją bowiem 5-godzinna norma dzienna czasu pracy i 25-godzinna norma tygo-
dniowa. Wynikało to z przepisów ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Takie same
warunki w zakresie czasu pracy powódka Małgorzata M. miała u pozwanego. W dniu
22 marca 2007 r. powódka Małgorzata M. otrzymała wypowiedzenie dotychczaso-
wych warunków umowy o pracę w zakresie ustalonych norm czasu pracy z zacho-
waniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie zostało uzasad-
nione analogicznie jak wypowiedzenia pozostałych powódek.
Katedra Immunologii Klinicznej jest jednostką organizacyjną [...] Wydziału Le-
karskiego Uniwersytetu Medycznego. W jej ramach znajduje się Zakład Immunologii
Klinicznej, w którym wydzielone zostały pracownie: - diagnostyki immunologicznej -
immunologii komórkowej - immunochemii - cytometrii przepływowej.
Katedra i Zakład Immunologii Klinicznej w 2005 r. zostały przeniesione do
nowszych i odremontowanych pomieszczeń. Są w nich toalety, magazyny i prysznic.
Jednak ten ostatni jest niedostępny. Laboratoria są wyposażone w komory laminarne
typu biohazard, mające chronić od materiału zakaźnego, dygestorium, mające chro-
nić osobę wykonującą badania od odczynników, a także inny sprzęt. Te urządzenia
były również na wyposażeniu starych pomieszczeń. Dygestorium, tak jak w starej
siedzibie, nie jest używane, ponieważ jego uruchamianie ze względu na obecne w
powietrzu substancje łatwopalne jest zbyt niebezpieczne. Znajdują się w nim na nie-
malże całej powierzchni stołu odczynniki chemiczne, głównie ksylen. Do ich wentyla-
cji służy mały wiatraczek. W nowej siedzibie znajduje się magazyn odczynników i
pokój - zmywalnia. Jest tam zamontowana wentylacja mechaniczna, jednak nie jest
ona sprawna, często nieprawidłowo działa. Dopiero w maju 2007 r. pomieszczenia
wyposażono w klimatyzację. W dniu 3 stycznia 2006 r. miała miejsce wizytacja sta-
nowisk pracy Katedry Immunologii Klinicznej przez lekarza i pielęgniarkę (z udziałem
komisji bhp). Ustalono, że przy położeniu szczególnego nacisku na eliminowanie
czynników zagrożenia oraz na zwiększenie zabezpieczenia w środki ochrony indywi-
dualnej i zbiorowej pracowników przed czynnikami szkodliwymi występującymi w
trakcie badań naukowych oraz szkolenia studentów, nie powinno mieć miejsca żadne
zagrożenie dla zdrowia pracowników. Stwierdzono także, że po przeniesieniu Kate-
dry do budynku przy ul. R. warunki lokalowe uległy zdecydowanej poprawie. Wizytu-
5
jący ustalili też, że warunki sanitarno-higieniczne są zgodne z normami, a oświetlenie
jest wystarczające. W dniu 18 maja 2006 r. Laboratorium Badań Środowiskowych
Katedry i Zakładu Toksykologii przeprowadziło badania toksykologiczne powietrza w
Katedrze i Zakładzie Immunologii Klinicznej. W pracowni Cytometrii Przepływowej
wykonano pomiar alkoholu etylowego, formaldehydu, acetonu i ksylenu, w Pracowni
Molekularnej - alkoholu metylowego i kwasu octowego. W wyniku pomiarów potwier-
dzono obecność tych substancji w powietrzu, ale w żadnej z pracowni nie stwierdzo-
no przekroczeń najwyższego dopuszczalnego stężenia badanych związków. W pra-
cowni Cytometrii Przepływowej wskazano, że do wentylacji służy dygestorium i wy-
ciąg, natomiast odnośnie Pracowni Biologii Molekularnej zaznaczono, że wentylacja
nie działa. Działające u pozwanego Laboratorium Badań Środowiskowych ma na
celu między innymi kontrolowanie na stanowiskach pracy ilości substancji toksycz-
nych w powietrzu i do prowadzenia takich badań jest ono upoważnione przez Woje-
wódzkiego Inspektora Sanitarnego. Badania substancji toksycznych w powietrzu do-
tyczą substancji lotnych, a ich wyniki odnoszą się zawsze do norm najwyższego do-
puszczalnego stężenia substancji szkodliwych w powietrzu (NSD). Mogą one być
wykonane w ciągu całego dnia pracy. Wykonuje się je cyklicznie. Ostatnie badania w
Katedrze Immunologii miały miejsce w dniach 18 maja i 6 czerwca 2006 r. Pracowni-
cy tej Katedry nie żądali przeprowadzenia badań środowiskowych.
Pismem z dnia 19 września 2006 r. kierownik Przychodni Medycyny Pracy
NZOZ Akademii Medycznej [...] w P. wskazała, że w wyniku analizy skierowań na
badania profilaktyczne wystawionych przez kierowników jednostek wymienionych w
piśmie kierownika działu bhp z dnia 25 sierpnia 2006 r. stwierdzono rozbieżności co
do narażeń na czynniki szkodliwe oraz uprawnień do skróconego dnia pracy. Oma-
wiając problemy poszczególnych jednostek podała, że wizytacja lekarza przeprowa-
dzona w Katedrze i Zakładzie Immunologii Klinicznej wiosną 2006 r. nie wykazała
tam nieprawidłowości. Jednocześnie zaznaczyła, że w dostępnych aktualnych po-
miarach środowiskowych w tych jednostkach nie stwierdzono przekroczeń dopusz-
czalnych norm, a w trakcie badań profilaktycznych nie zaobserwowano schorzeń ani
dolegliwości, które mogły być związane z warunkami pracy. Wyjaśniła, że Przychod-
nia Medycyny Pracy nie jest kompetentna do ustalania skróconego dnia pracy dla
poszczególnych stanowisk. W tym samym dniu odbyło się zebranie komisji do spraw
oceny stanowisk pracy powołanej w dniu 16 czerwca 2004 r. zarządzeniem [...] dy-
rektora administracyjnego Akademii Medycznej (obecnie Uniwersytetu Medycznego)
6
[...] w P., w której skład wchodzą pracownicy Akademii. Komisja ta wskazała, że w
dniu 19 lipca 2004 r. przejściowo zachowała 5-godzinny wymiar czasu pracy dla pra-
cowników: Katedry Biologii Komórki, Katedry Immunologii Klinicznej, Katedry i Zakła-
du Patomorfologii Klinicznej, Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej, Katedry i Zakła-
du Histologii i Embriologii, Katedry i Kliniki Endokrynologii i Przemiany Materii, Kate-
dry i Zakładu Anatomii Prawidłowej.
W czasie zabrania odbytego w dniu 19 grudnia 2006 r. komisja zapoznała się
z wymiarem czasu pracy obowiązującym w innych akademiach medycznych w Pol-
sce i stwierdziła, że większość uczelni wprowadziła dla pracowników niebędących
nauczycielami akademickimi 8 godzinny dzień pracy i nie ustalono w nich żadnych
stanowisk pracy szkodliwych bądź uciążliwych. Komisja ta, powołując się na polep-
szenie warunków pracy w Katedrze i Zakładzie Immunologii Klinicznej oraz Katedrze
Biologii Komórki, a także na modernizację systemu wentylacyjnego w Katedrze i Za-
kładzie Anatomii Prawidłowej, w pomieszczeniach Katedry i Zakładu Medycyny Są-
dowej oraz Katedry i Zakładu Histologii i Embriologii, zaproponowała na podstawie
art. 145 k.p. 8-godzinny dzień oraz 40-godzinny przeciętnie tydzień pracy dla pra-
cowników wymienionych w protokole katedry i zakładów, którzy nie są nauczycielami
akademickimi. Zleciła jednak, aby dzienny czas pracy pracowników wykonujących
prace laboratoryjne podzielić: 5 godzin na działalność laboratoryjną oraz 3 godziny
na inne prace, wynikające z zakresu obowiązków. Komisja przy podejmowaniu decy-
zji brała pod uwagę pismo prof. J.Ż., opinię lekarza zakładowego i opinię radców
prawnych.
W dniu 9 marca 2007 r. odbyło się posiedzenie komisji bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy, która po zapoznaniu się z wynikami prac zespołu do spraw oceny sta-
nowisk pracy i po zasięgnięciu opinii kierowników katedr na temat skróconego czasu
pracy, pozytywnie oceniła propozycję odstąpienia od stosowania u pozwanego skró-
conego czasu pracy. Następnie komisja bezpieczeństwa i higieny pracy w dniu 24
kwietnia 2007 r. przeprowadziła kontrolę stanu bhp w Katedrze Immunologii Klinicz-
nej Zakładzie Immunologii, w wyniku której stwierdzono, że po przeniesieniu Katedry
nastąpiła radykalna poprawa warunków pracy. Komisja ustaliła jednak, że wentylacja
mechaniczna nie działa prawidłowo i jest awaryjna, w związku z czym zleciła
umieszczenie w planach poprawy warunków pracy wykonanie klimatyzacji w po-
mieszczeniach Katedry. Stwierdziła, że dygestorium jest niesprawne i zleciła jego
uruchomienie, a do czasu usunięcia awarii poleciła wstrzymanie pracy ze szkodliwy-
7
mi czynnikami. Ponadto wskazała na nieprawidłową gospodarkę odpadami biolo-
gicznymi i zleciła wdrożyć procedury dotyczące składowania i utylizacji takiego mate-
riału obowiązujące w Uniwersytecie. Zwróciła też uwagę na problemy dotyczące za-
mówień na rękawice ochronne dla pracowników.
Na zasadzie art. 230 k.p.c. za bezsporne między stronami oraz przyznane
przez strony, Sąd uznał następujące okoliczności: 1) występowanie w Katedrze Im-
munologii Klinicznej dodatkowych dyżurów pracowników; 2) prawidłowość powołania
komisji bhp u pozwanego; 3) zasięgnięcie przez pozwanego opinii lekarza zakłado-
wego co do wprowadzenia ogólnych norm czasu pracy w miejsce skróconych.
Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, że: 1)
powódki nie były zatrudnione w ZOZ, 2) wypowiedzenie zmieniające w zakresie norm
czasu pracy było nieuzasadnione, bowiem: a) warunki, w jakich powódki świadczyły
pracę dla pozwanego przed zmianą miejsca i jej wykonywania, jak również po tej
zmianie, są szczególnie uciążliwe, b) warunki te nie uległy poprawie po przepro-
wadzce. Zdaniem Sądu Rejonowego zmiana pomieszczeń, w których powódki
świadczą pracę, nie doprowadziła do zniwelowania szkodliwości ani szczególnej
uciążliwości warunków pracy w Katedrze. Urządzenia i wentylacja, które mają sta-
nowić zabezpieczenie dla pracowników przed szkodliwymi i zakaźnymi czynnikami
nie są sprawne i nie spełniają przypisywanych im przez pozwanego funkcji. Szkodli-
we substancje i ryzyko zakażenia różnymi chorobami nadal występują w miejscu
pracy powódek. Nie zmienił się bowiem ani rodzaj pracy ani stopień narażenia pra-
cowników. Większego bezpieczeństwa nie zapewniło pracownikom to, że w nowej
siedzibie mają więcej pomieszczeń, że są one wyremontowane i wymalowane.
Zmiany te, zdaniem Sądu Rejonowego, można ocenić jedynie jako wizualne, czy
estetyczne.
Od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Po-
znaniu apelację wniósł pozwany, żądając: 1. zmiany zaskarżonego wyroku i oddale-
nia powództwa każdej z powódek; 2. zasądzenia od każdej z powódek na rzecz po-
zwanego kosztów postępowania apelacyjnego oraz kosztów zastępstwa procesowe-
go, według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie uchylenia zaskarżone-
go wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpatrzenia przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego jako części
kosztów procesu.
8
Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił: 1) naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 30 § 4 w związku z art. 42 § 1 k.p., polegające na ich niewłaści-
wym zastosowaniu przez uznanie, iż odstąpienie od stosowania skróconych norm
czasu pracy, wprowadzonych na podstawie art. 145 k.p. wymaga wypowiedzenia
warunków pracy oraz że przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie powódkom wa-
runków pracy, podana w oświadczeniu pozwanego o wypowiedzeniu warunków
pracy była nieprawdziwa i nierzeczywista; 2) naruszenie przepisów prawa material-
nego, tj. art. 145 k.p. i § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czyn-
ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833), przez
przyjęcie, że szkodliwość w ramach dopuszczalnych norm daje podstawę do przyję-
cia, że warunki pracy są szczególnie szkodliwe i uciążliwe; 3) mające istotny wpływ
na rozstrzygnięcie zapadłe w przedmiotowej sprawie naruszenie prawa procesowe-
go, tj. art. 233 k.p.c., przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów; 4)
sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych Sądu z treścią zabranego w sprawie ma-
teriału dowodowego, które to ustalenia miały wpływ na treść wyroku, polegających na
uznaniu, iż pozwany nie udowodnił prawdziwości i rzeczywistości wskazanej w
swoim oświadczeniu przyczyny wypowiedzenia powódkom warunków pracy.
Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 23 listopada 2007 r. [...] uznał za
zasadną jedynie apelację w odniesieniu do powódki Iwony Ł., natomiast w pozostałej
części apelacji nie uwzględnił. W motywach wyroku Sąd Okręgowy zauważył, że sąd
meriti ocenił jedynie treść wypowiedzenia zmieniającego. W tym kontekście słusznie
uznał, że: - warunki pracy powódek nie były właściwe skoro obie komisje pozwanej
zaleciły podział pracy na pracę w laboratorium i inną, - warunki pracy powódek nie
uległy poprawie, a zmiana pomieszczeń nie doprowadziła do zniwelowania szkodli-
wości i uciążliwości tych warunków. Zdaniem Sądu drugiej instancji ustawodawca
dopuszcza pracę w warunkach uciążliwych, natomiast wyznaczając normy określa
granice, których przekroczenie powoduje uznanie pracy za niedopuszczalną. Fakt
nieprzekroczenia takich norm nie przesądza o tym, że pracownicy nie są wcale nara-
żeni na działanie szkodliwych związków, ani o tym, że są one dla narażonego na ich
działanie człowieka zupełnie obojętne i nie mają na niego żadnego wpływu. Gdyby
tak bowiem było, to do momentu przekroczenia norm najwyższych dopuszczalnych
stężeń substancje te nie byłyby uznawane za szkodliwe.
9
Przede wszystkim jednak Sąd Okręgowy ocenił, że w sprawie ma zastosowa-
nie ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91,
poz. 408 ze zm.), ustanawiająca skrócenie normy czasu pracy. Z uwagi na taką sub-
sumcję Sąd Okręgowy uznał za wadliwy pogląd Sądu pierwszej instancji jakoby
uczelnia wyższa nie mogła posiadać statusu ZOZ-u. Sąd Rejonowy przeoczył zda-
niem Sądu drugiej instancji, że do ZOZ art. 2 pkt 4 ustawy zalicza laboratorium dia-
gnostyczne. Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę, iż zgodnie z art. 2 ust. 2 powołanej
ustawy zakład opieki zdrowotnej może być odrębną jednostką organizacyjną, częścią
innej jednostki organizacyjnej lub jednostką organizacyjną podległą innej jednostce
organizacyjnej. Taka właśnie sytuacja występuje w niniejszej sprawie.
Do pozwanej ma zatem zastosowanie ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o za-
kładach opieki zdrowotnej, w tym art. 32g ust. 1, a do powódek Magdaleny F. i
Małgorzaty M. ma zastosowanie czas pracy określony art. 32g ust. 3 tej ustawy i nie
może przekraczać 5 godzin na dobę i przeciętnie 26 godzin i 15 minut na tydzień.
Skoro w odniesieniu do wymienionych powódek z uwagi na wykonywane przez nie
czynności z mocy ustawy stosuje się skrócony czas pracy, to tym samym nie można
dokonać wypowiedzenia zmieniającego w tym względzie, a dokonanie tego narusza
przepis prawa. Wypowiedzenia zmieniające dokonane z naruszenia prawa czynią
zasadne roszczenia obu powódek; z uwagi na powyższe apelację w odniesieniu do
powódek należało oddalić (art. 385 k.p.c.).
Odmiennie przedstawia się sytuacja powódki Iwony Ł. z uwagi na charakter
wykonywanych przez nią czynności i zadań, które co do zasady nie mogą podlegać
regulacji określonej w art. 32g ust. 3 powołanej ustawy. Brakuje zatem podstawy
prawnej, by powódka Iwona Ł. mogła domagać się ochrony przed dokonanym wy-
powiedzeniem zmieniającym, skoro nie dotyczy jej ochrona przysługująca osobom,
do których podstawowych obowiązków należy wykonywanie czynności określonych
art. 32g ust. 3 wskazanej wyżej ustawy. W związku z powyższym apelacja pozwanej
w odniesieniu do tej powódki była zasadna i wyrok w tej części należało zmienić
oddalając powództwo (art. 386 § 1 k.p.c.).
Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 23 listopada 2007 r. [...] zaskar-
żył skargą kasacyjną pozwany wnosząc o: 1. uchylenie i zmianę zaskarżonego wyro-
ku poprzez uwzględnienie apelacji pozwanego w części dotyczącej powódek Mag-
daleny F. i Małgorzaty M.; 2. zasądzenie od powódek na rzecz pozwanego kosztów
10
procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, w tym
również kosztów postępowania pierwszej instancji i postępowania apelacyjnego.
Jako podstawę kasacji pozwany wskazał: 1. naruszenie przepisów prawa
materialnego: - przez niewłaściwe zastosowanie art. 1, 2 i 32g ustawy z dnia 30
sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, w wyniku uznania przez Sąd drugiej
instancji, że Pracowania Immunologii Klinicznej wchodząca w skład Katedry pozwa-
nego stanowi zakład opieki zdrowotnej i w stosunku do jej pracowników stosuje się
przepisy o czasie pracy wynikające z ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej, a w konsekwencji tego - przez pominięcie i niezastosowanie art.
136 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr
164, poz. 1365 ze zm.) i art. 145 k.p., ustalających warunki wprowadzenia skróco-
nych norm czasu pracy w odniesieniu do pracowników szkół wyższych - przez
błędną interpretację art. 145 k.p. oraz § 2 pkt 1 i § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczal-
nych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.
Nr 217, poz. 1833) i przyjęcie, że szkodliwość w ramach dopuszczalnych norm daje
podstawę do uznania, że warunki pracy u pozwanego są szczególnie szkodliwe i
uciążliwe – przez naruszenie art. 30 § 4 w związku z art. 42 § 1 k.p. polegające na
ich niewłaściwym zastosowaniu, poprzez uznanie, że przyczyna uzasadniająca wy-
powiedzenie powódkom warunków pracy podana w oświadczeniu pozwanego o
wypowiedzeniu warunków pracy była nieprawdziwa i nierzeczywista; 2. mające
istotny wpływ na rozstrzygnięcie zapadłe w przedmiotowej sprawie naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 233 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, dlatego została uwzględniona.
Powódki dochodziły w procesie przywrócenia warunków pracy w zakresie skrócone-
go czasu pracy. W pozwie wskazywały, że warunki, w jakich pracują po zmianie
miejsca pracy nie uległy poprawie i nadal są szkodliwe, stąd dotychczas obowiązują-
ce je skrócone normy czasu pracy (5 godzin dziennie) są uzasadnione tak warunka-
mi pracy, jak i koniecznością zastosowania do nich art. 32g ustawy z dnia 30 sierpnia
1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Sąd drugiej instancji uznał oba uzasadnienia
utrzymania staus quo w zakresie wymiaru czasu pracy za prawidłowe. W szczegól-
11
ności wskazał, że do powódki Magdaleny F. oraz do powódki Małgorzaty M. mają
zastosowanie przepisy ustawy o zakładach opiekli zdrowotnej. Rozważając ten pro-
blem jako pierwszy, trzeba wskazać, iż zakład opieki zdrowotnej, aby nabyć ten sta-
tus i rozpocząć działalność musi uzyskać wpis do rejestru prowadzonego przez mini-
stra właściwego do spraw zdrowia (art. 12 ustawy). Nie wszystkie jednostki, które
wypełniają dyspozycje art.1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej mają ten status.
Problem określenia pozycji prawnej zakładów prowadzonych w ramach struktury jed-
nostki badawczo - rozwojowej był już analizowany przez Sąd Najwyższy między
innymi w orzeczeniu z dnia 6 marca 2007 r., I PK 161/06. W orzeczeniu tym Sąd
Najwyższy bardzo wyraźnie podkreślił, że nie wszystkie jednostki wchodzące w sys-
tem ochrony zdrowia mają status publicznego zakładu opieki zdrowotnej, bowiem ten
wymaga szczególnej formy prawnej. Analogicznie sprawa przedstawia się odnośnie
do zakładów opieki zdrowotnej, które - by funkcjonować - muszą uzyskać wpis do
rejestru. Ad casum Katedra Uniwersytetu Medycznego w P., w której pracowały po-
wódki, ani też Pracownia Immunologii Klinicznej, takim wpisem się nie legitymowała.
Zatem powódki nie mogły powoływać się wprost na uprawnienia pracownicze wyni-
kające z ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, bowiem ustawa ta nie obejmowała
ich swym zakresem. Taki punkt widzenia i taką kwalifikację potwierdza statut uczelni,
który wskazuje, iż struktury uczelni realizują jedynie zadania dydaktyczne i naukowe,
natomiast bazę kliniczną Akademii Medycznej stanowią szpitale kliniczne i inne za-
kłady opieki zdrowotnej, które łączą naukę z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i
promocja zdrowia. Dopiero bowiem to powiązanie nauki z praktyką (realizacja zadań
dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych)
daje podstawę dla uznania zakładu za zakład opieki zdrowotnej w rozumieniu ustawy
i pozwala na jego rejestrację ( art. 2 ust. 2 i art. 5 ustawy o zoz).
Brak możliwości oceny Katedry, w której pracowały powódki, za zakład opieki
zdrowotnej powoduje, iż do Katedry pozwanej - w rozważanym tu przedmiocie - ma
zastosowanie art. 145 k.p. Na podstawie tego przepisu ustawodawca dopuszcza
możliwość skrócenia norm czasu pracy przewidzianych w art. 129 k.p., a więc
ośmiogodzinnej normy dobowej i przeciętnej czterdziestogodzinnej normy tygodnio-
wej. Przesłankami stosowania skróconego czasu pracy są: szczególnie uciążliwe lub
szczególnie szkodliwe dla zdrowia warunki pracy, a także prace monotonne lub
prace wykonywane w ustalonym z góry tempie. Skrócenie czasu pracy ze względu
na szczególnie uciążliwe lub szczególnie szkodliwe warunki pracy, zgodnie z art. 145
12
k.p. może polegać bądź na obniżeniu normy czasu pracy dobowej lub tygodniowej,
bądź też na ustanowieniu odpowiednich przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.
Z kolei przy ustalaniu szczególnej szkodliwości określonej pracy należy badać, czy
przy jej wykonywaniu w środowisku pracy występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
pracownika. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że do obowiązków pracodawcy należy
przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowa-
nie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pra-
cownikom. Sam jednak fakt ustalenia występowania szczególnie uciążliwych lub
szczególnie szkodliwych warunków pracy nie rodzi po stronie pracodawcy obowiązku
skrócenia czasu pracy. O tym, czy jest to niezbędne w danych okolicznościach, czy
bardziej celowe jest zastosowanie innych prawnych środków „rekompensujących”
pracę w takich warunkach, decyduje pracodawca, uwzględniając opinie pracowników
lub ich przedstawicieli, a także opinię lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikami, kierując się przede wszystkim potrzebą zapewnienia
pracownikom efektywnie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (por. także
wyrok Sądu Najwyższego z 26 czerwca 1979 r., I PRN 67/79, OSPiKA 1981 nr 5,
poz. 92).
Obowiązująca od 1 stycznia 2004 r. kodeksowa regulacja nie określa ram sto-
sowania skróconego czasu pracy, w szczególności brakuje unormowania analogicz-
nego do zawartego w art. 139 § 2 k.p. w jego poprzednim brzmieniu, w myśl którego
omawiany system czasu pracy obowiązywał na określonych stanowiskach pracy w
czasie trwania szczególnych warunków pracy. Oznaczało to, że w razie wyelimino-
wania tych warunków, automatycznie przestawał obowiązywać na tych stanowiskach
skrócony czas pracy. Obecnie „wycofanie się” ze stosowania analizowanego syste-
mu czasu pracy wymaga zastosowania procedury analogicznej do jego wprowadze-
nia, a więc wymaga ono konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami i zasię-
gnięcia opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracowni-
kami. (K.Rączka: Komentarz do art. 145 k.p.- LexPolonica). Zdaniem Sądu Najwyż-
szego orzekającego w niniejszej sprawie owo „wycofanie się” wymaga także złożenia
wypowiedzenia zmieniającego.
Fakt, że pracodawca w sprawie niniejszej nie uznał potrzeby dalszego skraca-
nia czasu pracy wobec powódek (do 5 godzin na dobę) nie oznacza, że wypowie-
dzenie zmieniające złożone przez Akademię było uzasadnione merytorycznie. Ocena
pracodawcy i jego służb dokonana w tej sprawie może być bowiem kwestionowana
13
przez pracownika i w razie sporu wymaga dodatkowej analizy dokonanej przez bie-
głego. Chodzi w szczególności o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy warunki
pracy powódek i stosowanie do nich 8-godzinnego dnia pracy spełniają wymagania
pracy bezpiecznej i higienicznej. Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higie-
nicznych warunków pracy polega na stworzeniu - przy wykorzystaniu nie tylko in-
strumentów prawnych, lecz także technicznych, technologicznych, organizacyjnych
(por. T. Wyka: Ochrona zdrowia pracownika jako element stosunku pracy, Warszawa
2003, s. 233-249) - takiej sytuacji, w której nie będą zagrożone życie, zdrowie i spo-
kój psychologiczny pracownika, oczywiście na ile pozwala na to wiedza i technika
(por. A. Witosz: Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy, w: Z problematyki prawa pracy i polityki socjalnej, t. III, red. T. Zieliński, Kato-
wice 1980, s. 123). Nie zawsze jednak taki optymalny stan rzeczy jest możliwy. A
zatem przy niepełnej realizacji obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy pracownikowi należy się jakaś forma rekompensaty.
Może być nią skrócony czas pracy, wprowadzony w różnej formie. Fakt jednak wy-
stępowania szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych warunków pracy nie
powoduje - powtórzmy to raz jeszcze - automatycznie po stronie pracodawcy obo-
wiązku skrócenia czasu pracy. Wszystko zależy od konkretnych okoliczności i kon-
kretnych warunków pracy, które ad casum wymagają wnikliwego badania.
Dokonując oceny warunków pracy powódek trzeba mieć także na uwadze ra-
tio norm dotyczących czasu pracy pracowników zakładów opieki zdrowotnej, podo-
bieństwa i różnice tej pracy, szczególnie w zakresie ilości, w stosunku do pracy po-
wódek. Taka zaś ocena nie została przeprowadzona wobec mylnej subsumcji ustawy
o zakładach opieki zdrowotnej do stanu faktycznego sprawy. Z tych powodów orze-
czono jak w sentencji.
========================================