Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 304/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa Fabryki Przyrządów i Uchwytów "B. – B."
Spółki Akcyjnej w B.
przeciwko Fabryce Obrabiarek "J." Spółce Akcyjnej w J.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt [...]
uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu Okręgowego
w Ł. z dnia 29 sierpnia 2007r. w całości w ten sposób, że
stwierdza nieważność uchwały nadzwyczajnego walnego
zgromadzenia spółki Fabryka Obrabiarek J. S.A. w J. z dnia 27
kwietnia 2007 r. w przedmiocie niepodejmowania uchwały
przewidzianej w punkcie 6 porządku obrad, dotyczącym wyboru
2
członków rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami i zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 6910
(sześć tysięcy dziewięćset dziesięć) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania za wszystkie instancje.
Uzasadnienie
3
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki – Fabryki Przyrządów i Uchwytów B.-B. S.A. w B. od wyroku Sądu
Okręgowego w K. z dnia 29 sierpnia 2007 r., którym oddalone zostało powództwo
wytoczone w dniu 27 czerwca 2007 r. przeciwko Fabryce Obrabiarek J. S.A. w J. o
stwierdzenie nieważności uchwały nadzwyczajnego walnego zgromadzenia
akcjonariuszy pozwanej z dnia 27 kwietnia 2007 r. w przedmiocie niepodejmowania
uchwały przewidzianej w pkt 6 porządku obrad, dotyczącym wyboru członków rady
nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami.
W sprawie jest niesporne, że w zwołanym przez zarząd pozwanej na dzień
27 kwietnia 2007 r. porządku obrad nadzwyczajnego walnego zgromadzenia,
w uwzględnieniu wniosku akcjonariusza pozwanej reprezentującego ponad jedną
piątą kapitału zakładowego, umieszczono jako pkt 6 wybór członków rady
nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Walne zgromadzenie
najpierw podjęło uchwałę o przyjęciu porządku obrad, a następnie, na wniosek
przewodniczącego zgromadzenia, uchwałę o „niepodejmowaniu uchwały
przewidzianej w pkt 6 porządku obrad”. Przeciwko tej ostatniej uchwale głosowała
powódka. Jej sprzeciw został zamieszczony w protokole. W wyniku podjęcia tej
uchwały nie dokonano wyboru członków rady nadzorczej w drodze głosowania
oddzielnymi grupami.
Sąd Apelacyjny przychylił się do poglądu wyrażonego w sprawie przez Sąd
pierwszej instancji, że usunięcie z porządku obrad walnego zgromadzenia jakiegoś
z jego punktów ma charakter czynności porządkowej, a nie merytorycznej
i że może być dokonane przez walne zgromadzenie. Uchwała walnego
zgromadzenia w tym przedmiocie nie jest więc sprzeczna z ustawą. Sąd Apelacyjny
zwrócił przy tym uwagę, że gdyby powódka wystąpiła nie z powództwem
o stwierdzenie nieważności uchwały, lecz z powództwem o jej uchylenie,
to wówczas jej żądanie podlegałoby ocenie z punktu widzenia art. 422 § 1
w zw. z art. 385 § 3-9 k.s.h. i miałaby pełne zastosowanie wykładnia dokonana
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2003 r., III CKN 111/01 (OSNC
2004, nr 9, poz. 141).
4
Wyrok wymieniony na wstępie zaskarżyła w całości skargą kasacyjną
powódka. Podstawę skargi stanowi naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 400 § 1 i art. 404 § 1 i 2 w zw. z art. 385
§ 3-9 k.s.h. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroki i orzeczenie
co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku lub także wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej lub pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego
wyroku walne zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej w dniu 27 kwietnia 2007 r.
podjęło uchwałę o niepodejmowaniu uchwały przewidzianej w pkt 6 porządku
obrad. W tym punkcie porządku obrad nie było jednakże przewidziane podjęcie
żadnej uchwały. Przewidywał on wybór członków rady nadzorczej w drodze
głosowania oddzielnymi grupami. Do przystąpienia do takiego wyboru przez walne
zgromadzenie nie jest potrzebne podjęcie uchwały przez to zgromadzenie (art. 385
§ 3-9 k.s.h.). Czym innym jest uchwała walnego zgromadzenia o wyborze rady
nadzorczej podjęta w wyniku głosowania oddzielnymi grupami (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 329/07, OSNC-ZD 2008, nr B,
poz. 59). Uchwałę zaskarżoną w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana
skarga kasacyjna, tak strony jak i Sądy rozpoznające sprawę potraktowały jako
uchwałę o usunięciu (wykreśleniu) z porządku obrad pkt 6. Taka też w istocie była
treść tej uchwały. Spowodowała ona, że walne zgromadzenie nie przeprowadziło
wyboru członków rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami.
Dla rozstrzygnięcia o zasadności skargi kasacyjnej decydujące znaczenia
ma przepis art. 385 § 3 k.s.h. Stanowi on, że na wniosek akcjonariuszy
reprezentujących co najmniej jedną piąta kapitału zakładowego, wybór rady
nadzorczej powinien być dokonany przez najbliższe walne zgromadzenie w drodze
głosowania oddzielnymi grupami, nawet gdy statut przewiduje inny sposób
powołania rady nadzorczej. Już z brzmienia powołanego przepisu wynika, że jeżeli
zostanie złożony wniosek, o którym w nim mowa, zarząd lub inna osoba
uprawniona do zwołania walnego zgromadzenia (art. 399 k.s.h.) są zobowiązani
do umieszczenia w porządku obrad zwoływanego najbliższego walnego
5
zgromadzenia wyboru członków rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami a walne zgromadzenie jest wówczas zobowiązane do przeprowadzenia
takiego wyboru i to bez względu na to, że w spółce działa rada nadzorcza w pełnym
składzie i że działająca rada nadzorcza powołana została w trybie art. 385 § 3-9
k.s.h. Wynika to także z celu instytucji wyboru rady nadzorczej w drodze
głosowania oddzielnymi grupami (art. 385 § 3-9 k.s.h.). Służy ona ochronie praw
akcjonariuszy mniejszościowych przez zapewnienie im wpływu na skład rady
nadzorczej. Umożliwia bowiem akcjonariuszom reprezentującym co najmniej jedną
piątą kapitału zakładowego możliwość wyboru swojego przedstawiciela do rady
nadzorczej, co byłoby niemożliwe w wypadku wyboru na zasadach ogólnych
(art. 385 § 1 i 2 k.s.h.). Zmiana składu akcjonariuszy, która nastąpiła po wyborze
rady nadzorczej w trybie art. 385 § 3-9 k.s.h., może uzasadniać nowy wybór rady
nadzorczej w tym samym trybie.
Przedstawiony wyżej pogląd został wyrażony na tle nieobowiązujących już
przepisów kodeksu handlowego (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 września
1998 r., I CKN 517/98, OSNC 1999, nr 3, poz. 57, z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN
1088/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 210 i zwłaszcza wyrok z dnia 13 czerwca 2003 r.,
III CKN 111/01). Idea i zasadnicza konstrukcja przewidzianego w art. 379 § 3-5 k.h.
wyboru członków rady nadzorczej spółki akcyjnej w drodze głosowania oddzielnymi
grupami zostały przejęte przez kodeks spółek handlowych i wykładnia jego
przepisów dotyczących tej materii (art. 385 § 3-9), a w szczególności art. 385 § 3,
będącego odpowiednikiem art. 379 § 3 k.h., nie może być inna niż wykładnia
przepisów kodeksu handlowego.
W razie złożenia przez akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną
piątą kapitału zakładowego wniosku o wybór rady nadzorczej w drodze głosowania
oddzielnymi grupami i umieszczenia w porządku obrad walnego zgromadzenia
dokonania takiego wyboru, walne zgromadzenie nie jest władne do zmiany
porządku obrad prowadzącej do nieprzeprowadzenia na tym zgromadzeniu wyboru
rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Uchwała walnego
zgromadzenia w tym przedmiocie nie jest – jako uchwała o zmianie porządku obrad
przez usunięcie (wykreślenie) z tego porządku jednego z jego punktów –
czynnością porządkową. Ma ona charakter merytoryczny. Jej skutkiem jest
6
pozbawienie akcjonariuszy mniejszościowych przyznanego im przez ustawę prawa
wyboru członków rady nadzorczej w drodze zapewniającej ochronę ich interesów,
tj. w drodze głosowania oddzielnymi grupami (art. 385 § 3-9 k.s.h.). Uchwała taka
jest sprzeczna z ustawą (art. 385 § 3 k.s.h.) i powództwo o stwierdzenie
nieważności takiej uchwały, spełniające warunki przewidziane w art. 425 § 1 k.s.h.,
podlega uwzględnieniu na podstawie tego przepisu.
Nie jest zrozumiałe, dlaczego Sąd Apelacyjny, znając wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 czerwca 2003 r., III CKN 111/01, nie podjął próby wykładni
art. 359 § 3 k.s.h., uwzględniającej pogląd wyrażony w tym wyroku na tle art. 379
§ 3 k.h. w sprawie o unieważnienie uchwały walnego zgromadzenia, dotyczącej tej
samej materii co uchwała zaskarżona w rozpoznawanej sprawie. Okolicznością tą
nie mogło być wytoczenie przez powódkę powództwa o stwierdzenie nieważności
uchwały walnego zgromadzenia, a nie powództwa o uchylenie uchwały (art. 422 § 1
k.s.h.). Powództwem, które w czasie obowiązywania kodeksu handlowego
przysługiwało w razie podjęcia uchwały walnego zgromadzenia „wbrew przepisom
prawa”, było powództwo o unieważnienie uchwały (art. 413 § 1 tego kodeksu).
Według kodeksu spółek handlowych powództwem, które przysługuje w istocie
z tego samego powodu (gdy uchwała walnego zgromadzenia jest „sprzeczna
z ustawą”) jest powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały (art. 425 § 1 k.s.h.).
Z przytoczonych wyżej względów podstawa skargi kasacyjnej naruszenia
prawa materialnego (art. 385 § 3 k.s.h.) jest oczywiście uzasadniona. Wobec
nieoparcia skargi kasacyjnej także na podstawie naruszenia przepisów
postępowania, Sąd Najwyższy stosownie do art. 39816
k.p.c. uchylił zaskarżony
wyrok i orzekł co do istoty sprawy.
O kosztach postępowania w sprawie orzeczono na podstawie art. 108 § 1
zd. pierwsze w zw. z art. 98 § 1 i 3 i art. 99 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 21 i § 12
ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej
przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).