Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 155/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P.(…) S. A. w W.
przeciwko K.(…) Sp. z o.o. w K.
z udziałem interwenientów ubocznych "S.(...)" S.A. w W. oraz "T.(…)" Spółki jawnej w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego "S.(...)" S.A. w W. od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 10 października 2007 r., sygn. akt V ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od interwenienta ubocznego S.(...) S.A. w W. na
rzecz strony powodowej kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowy przewoźnik domagał się od pozwanego wysyłającego zapłaty kwoty
461.349,96 zł tytułem wynagrodzenia za przewiezienie przesyłek kamienia
2
budowlanego, wobec nieuiszczenia przewoźnego przez płatnika wskazanego w rubryce
17 listu przewozowego.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo w stosunku do pozwanej Spółki z o.o. do
wysokości kwoty 400.807,85 zł, oddalając powództwo w pozostałej części.
W następstwie rozpoznania apelacji obu stron oraz apelacji interwenienta
ubocznego po stronie pozwanej tj. S.(...) S.A. w W., Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10
października 2007 r. oddalił apelacje, zasądzając od pozwanej oraz od interwenienta
ubocznego koszty postępowania apelacyjnego na rzecz powódki.
Opierając się na orzecznictwie wskazanym w uzasadnieniu wyroku Sąd
odwoławczy przyjął, że system płatności za przewozy oparty został na konstrukcji
przekazu w kredyt, z zastosowaniem przepisów o przekazie (art. 9211
k.c.), w którym to
stosunku prawnym odbiorcą przekazu jest powódka, przekazującym nadawca przesyłki,
a przekazanym płatnik. Uznając nadawcę przesyłki za stronę umowy przewozu
zobowiązaną na podstawie art. 774 k.c. do zapłaty przewoźnikowi wynagrodzenia, Sąd
przyjął zarazem, że nadawca jest uprawniony do wyręczenia się inną osobą przy
spełnieniu ciążącego na nim obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego na rzecz
przewoźnika.
Sąd ustalił, że skarżąca interwenientka uboczna przyjęła przekaz i złożyła
konieczne oświadczenie o przyjęciu przekazu wobec powódki - odbiorcy przekazu.
Nadto przyjął, że samo wskazanie płatnika w liście przewozowym nie jest równoznaczne
z zastrzeżeniem zwolnienia strony umowy przewozu z obowiązku zapłaty przewoźnego,
a skutku zwalniającego nadawcę lub odbiorcę z obowiązku zapłaty przewoźnikowi nie
wywoływały tzw. umowy rozliczeniowe zawierane przez przewoźnika z płatnikami. O
treści łączącego strony sporu stosunku zobowiązaniowego decyduje treść umowy
przewozu oraz wydanego przez powódkę wzorca umownego, uznał Sąd odwoławczy.
Jako chybiony ocenił Sąd Apelacyjny zarzut nieuwzględnienia wniosku o
zawieszenie postępowania do czasu ukończenia postępowań antymonopolowych oraz
toczącego się sporu przez sądem polubownym. Wobec oświadczenia stron o
zawieszeniu postępowania przed sądem polubownym na ich zgodny wniosek i nie
przedstawieniu do potrącenia wzajemnej należności płatnika, oba wymienione
postępowania nie mogą mieć wpływu na rozstrzygnięcie niniejszego sporu, uznał Sąd
odwoławczy.
W skardze kasacyjnej interwenienta ubocznego S.(...) S.A. w W. zarzucono
naruszenie art. 1 ust. 1 Prawa przewozowego z dnia 15.11.1984 r. (Dz. U. Nr 50, poz.
3
601 ze zm.) przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że pozwaną i powódkę łączyła
umowa przewozu, podczas gdy umowa przewozu łączyła powódkę i interwenienta
ubocznego, a pozwana działała jedynie jako pełnomocnik tego interwenienta.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art. 177 §
1 pkt 1 k.p.c. przez jego błędną interpretację w wyniku przyjęcia, że w sprawie brak jest
podstaw do zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowania toczącego
się pod Sądem Arbitrażowym przy Krajowej Izbie Gospodarczej wszczętego
powództwem P.(...) S.A. przeciwko S.(...) S.A., oraz do czasu zakończenia obu
postępowań antymonopolowych.
W ocenie skarżącej umowa przewozu łączyła powódkę ze skarżącą, a nie
z pozwaną, która była pełnomocnikiem skarżącej. Odmienna kwalifikacja Sądu co do
charakteru stosunku prawnego między powódką a pozwaną narusza art. 774 k.c., art.
90 pr. przewozowego i art. 3531
k.c., wywodzi Spółka wnosząca skargę kasacyjną.
Naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. uzasadniono w skardze pominięciem dowodów z
decyzji Prezesa UOKiK oraz wpływu wyniku postępowań antymonopolowych na
wysokość roszczenia powódki.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o oddalenie skargi
i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, twierdząc, że stwierdzenie iż umowa
jest przejawem praktyki monopolistycznej może nastąpić także w sprawie między
stronami umowy, stanowiąc przesłankę rozstrzygnięcia, a ponadto oba te postępowania
antymonopolowe dotyczą stosowania upustów cenowych na przewóz węgla, a nie żwiru,
krzemienia i kamieni rozdrobnionych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie ponieważ nie została oparta
na usprawiedliwionych podstawach.
Nie okazał się trafny zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., ponieważ
zawieszenie z urzędu przez Sąd postępowania na podstawie tego przepisu jest
suwerenną decyzją jurysdykcyjną orzekającego sądu, poprzedzoną oceną Sądu
wystąpienia określonej w nim przesłanki. Ponadto, Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że brak
jest podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania, wobec braku podstaw do
przyjęcia, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy od wyniku toczącego się
postępowania przed sądem polubownym. Zważyć bowiem należy – zgodnie z
twierdzeniem strony skarżącej – że postępowanie przed Sądem Arbitrażowym przy
Krajowej Izbie Gospodarczej w W. zostało wszczęte z powództwa P.(...) S.A. przeciwko
4
S.(...) S.A., a zatem jego stroną nie jest wysyłający przesyłkę, tj. strona pozwana w
niniejszym procesie.
Okoliczność, czy roszczenie P.(...) S.A. dochodzone przed Sądem polubownym
przeciwko S.(...) S.A. okaże się uzasadnione w świetle łączącego te podmioty stosunku
zobowiązaniowego, wykreowanego umową o współpracy i tzw. umową rozliczeniową,
nie może przesądzić o wyniku rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, w której źródłem
roszczenia powódki wobec pozwanej jest odrębny stosunek prawny przewozu, powstały
w następstwie zawarcia umowy przewozu łączącej strony niniejszego postępowania.
Ocena zasadności dochodzonego w tej sprawie roszczenia powodowego przewoźnika
wobec pozwanego – wysyłającego, które to roszczenie dochodzone jest na podstawie
umowy przewozu, nie zależy przecież od wyniku postępowania toczącego się przed
Sądem polubownym, w którym źródłem dochodzonego żądania jest przecież inny
stosunek prawny ukształtowany innymi czynnościami prawnymi i to nie w tożsamej
konfiguracji podmiotowej. Nie może więc być tu mowy o istnieniu zależności rozumianej
jako przesłanka zastosowania art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Ponadto Sąd Apelacyjny ustalił w
oparciu o oświadczenia stron, a skarżąca ustalenia tego nie zanegowała, że
postępowanie toczące się przed Sądem polubownym zostało zawieszone na zgodny
wniosek stron. W tej sytuacji, pomijając już brak wspomnianego elementu zależności
rozstrzygnięć w każdym z obu postępowań, zawieszenie postępowania w niniejszej
sprawie spowodowałoby „paraliż” w możliwości kontynuowania każdego z tych
postępowań.
Trafnie uznał również Sąd Apelacyjny, że na rozstrzygnięcie niniejszego sporu nie mogą
mieć wpływu postępowania toczące się przed Sądem Antymonopolowym. Zarzut
naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. uzasadnia skarżąca pominięciem przez Sąd
Apelacyjny przedstawionych jako dowód dwóch decyzji Prezesa UOKiK. Takie
uzasadnienie zarzutu, zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, nie dowodzi
naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., a mogłoby uzasadniać ewentualne naruszenie art.
381 k.p.c. Jednakże ten ostatnio wymieniony przepis nie został objęty zarzutami
naruszenia sformułowanymi w skardze kasacyjnej, a obowiązkiem Sądu Najwyższego
jest rozpoznanie skargi kasacyjnej w granicach wyznaczonych w przepisie art. 39812
§ 1
k.p.c. Ponadto wynik obu toczących się postępowań przed Sądem Antymonopolowym
nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy ponieważ przedmiotem tych
postępowań jest ocena ewentualnego stosowania praktyk monopolistycznych przy
ustalaniu wynagrodzenia za wykonywanie przewozów węgla, natomiast w niniejszej
5
sprawie żądanie powódki zapłaty przez pozwaną przewoźnego nie dotyczy wykonania
przewozu przesyłek stanowiących węgiel. Wreszcie, Sąd cywilny władny jest dokonywać
samodzielnych ustaleń odnośnie do stosowania praktyk ograniczających konkurencję –
przy zawieraniu umowy – jako przesłanki stwierdzenia jej nieważności (por. np. wyrok
SN z dnia 2 czerwca 2006 r., I CSK 83/05, niepubl.), co wyłącza istnienie zależności
rozstrzygnięć, a będącej przecież przesłanką umożliwiającą stosowanie art. 177 § 1 pkt
1 k.p.c.
Wobec braku podstaw do uwzględnienia drugiej podstawy kasacyjnej, oceny
zarzutu naruszenia prawa materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu
faktycznego będącego podstawą orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Nietrafny okazał się również zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15
listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (Dz. U. 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.)
uzasadniony jego niezastosowaniem wskutek przyjęcia przez Sąd, że umowa przewozu
łączyła powódkę z pozwaną, podczas gdy – w ocenie skarżącej – umowa przewozu
łączyła powódkę ze skarżącą spółką S.(...). Tak sformułowany zarzut oparty jest na
wewnętrznej sprzeczności przyjętego założenia, ponieważ bez względu na to, które
podmioty były stronami umowy przewozu rzeczy transportem kolejowym, to i tak przepis
art. 1 ust. 1 Pr. przewozowego przesądza o tym, że przewóz taki regulowany jest
przepisami tej ustawy. Jednakże żaden przepis ustawy – Prawo przewozowe,
znajdującej zastosowanie do umowy przewozu łączącej powódkę z pozwaną, nie
definiuje bliżej istoty umowy przewozu. W tej sytuacji przepis art. 90 Pr. przewozowego
znajdującego tu zastosowanie odsyła do subsydiarnego stosowania przepisów kodeksu
cywilnego. Trafnie zatem Sąd Apelacyjny zastosował przepis art. 774 k.c. i na jego
podstawie przekonywająco stwierdził, że pozwana będąca nadawcą (wysyłającym)
przesyłki zobowiązana jest do zapłaty przewoźnikowi stosownego wynagrodzenia za
przewóz, bez względu na możliwość posłużenia się, czy wręcz posłużenie się przez
nadawcę inną osobą, np. płatnikiem. W orzecznictwie jednoznacznie przesądzono, że
stronami umowy przewozu są przewoźnik i wysyłający (nadawca przesyłki), a wskazanie
przez tego ostatniego w liście przewozowym osoby trzeciej jako mającej opłacać
należności przewozowe (płatnika) nie jest równoznaczne ze zwolnieniem nadawcy lub
odbiorcy przesyłki z obowiązku ich zapłaty przewoźnikowi, jeżeli skutek taki nie został
objęty wolą stron umowy przewozu (por. wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r., sygn. akt V
CK 286/05, OSNC 2006 r., Nr 5, poz. 87; wyrok SN z dnia 20 lipca 2006 r., sygn. akt V
CSK 115/06, niepubl.; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2006 r., sygn. akt V CSK 111/05,
6
niepubl.). Wywody skarżącej jakoby to ona była stroną umowy przewozu z powódką są
pozbawione jakichkolwiek podstaw, ponieważ kontrahentem przewoźnika w umowie
przewozu jest nadawca przesyłki towarowej, wskazany w składanym przez niego
przewoźnikowi liście przewozowym (art. 38 ust. 1 i art. 47 ust. 3 Pr. przewozowego). Z
rubryki 9 listu przewozowego jednoznacznie wynika, że nadawcą jest strona pozwana –
Spółka z o.o., natomiast skarżący interwenient uboczny jest płatnikiem, co wynika z
zapisu w rubrykach 17 i 21 listu przewozowego.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i art.
99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej
przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).