Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 119/08
POSTANOWIENIE
Dnia 5 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku R. M.
przy uczestnictwie K. M.
o podział majątku dorobkowego,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 grudnia 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy we W.
postanowieniem z dnia 9 lipca 2008 r.,
"Czy w przypadku wniesienia do spółdzielni mieszkaniowej
wkładu budowlanego w pełnej wysokości z majątku odrębnego
jednego z małżonków (obecnie majątku osobistego) i powstania
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu należącego zgodnie
z art. 215 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze
(Dz.U. Nr 30, poz. 210 ze zm.) do obojga małżonków, przy podziale
majątku objętego wspólnością ustawową:
1. wartość zwaloryzowanego wkładu budowlanego odpowiada
rynkowej wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego w chwili dokonania podziału;
2
2. czy też zwiększenie wartości rynkowej tego prawa
należącego do majątku wspólnego winno być podzielone między
małżonków proporcjonalnie do ich udziałów w majątku wspólnym;
3. czy waloryzacja wkładu budowlanego wniesionego do
spółdzielni mieszkaniowej w pełnej wysokości z majątku
odrębnego jednego z małżonków przy zastosowaniu art. 3581
§ 3
k.c. możliwa jest z uwzględnieniem innego miernika zmiany siły
nabywczej pieniądza, np. według relacji wysokości wkładu
budowlanego do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za
pracę z chwili wniesienia wkładu do spółdzielni mieszkaniowej
i porównania jej z aktualną w dacie dokonywania podziału majątku
wspólnego wysokością przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia?"
odmawia podjęcia uchwały.
3
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy we W., rozpoznając sprawę z wniosku R. M. przy udziale K.
M. o podział majątku dorobkowego, na skutek apelacji wniesionej przez
wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego
we W. z dnia 10 stycznia 2008 r., powziął istotne wątpliwości i na podstawie art.
390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne sformułowane w sentencji swojego postanowienia z dnia 9 lipca 2008 r.
Zagadnienie to powstało na tle następującego stanu faktycznego.
Związek małżeński wnioskodawca i uczestniczka postępowania zawarli
w 1988 r. Łączył ich ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej. Małżonkowie
zamieszkiwali w nieruchomości położonej przy ul. M. [...] we W. W czerwcu 1999 r.
wnioskodawca razem z dziećmi, jako współwłaściciele nieruchomości przy ul.
M.[...], sprzedali ją za kwotę 240 000 zł. Z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży
wnioskodawca wpłacił pełny wkład na spółdzielcze własnościowe mieszkanie przy
ul. O. [...] (poprzednia ul. R.) we W. w kwocie 150 734,54 zł. Wpłata dokonana
została w dwóch ratach w maju i lipcu 1999 r. Wnioskodawca przyjęty został w
charakterze członka do SM „U.", która przydzieliła mu lokal mieszkalny nr 6 w
budynku przy ul. O.[...]. Jako osoba uprawniona do zamieszkania w lokalu
wymieniona została uczestniczka postępowania. W tym samym czasie
wnioskodawca uzyskał spółdzielcze własnościowe prawo do garażu przy ul. O. [...]
za które zapłacił kwotę 33 700 zł. Po latach zgodnego pożycia między stronami
doszło do konfliktu, w wyniku którego wnioskodawca wystąpił z pozwem o
zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej. Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia
12 maja 2006 r. ustanowiona została rozdzielność majątkowa małżeńska pomiędzy
małżonkami z dniem 12 stycznia 2006 r.
W sprawie o częściowy podział majątku objętego wspólnością ustawową
małżeńską R. M. i K. M. Sąd Rejonowy ustalił, że w skład tego majątku wchodzi
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o powierzchni użytkowej
65,3 m2
położonego w budynku przy ul. O. [...] we W., znajdującego się w zasobach
Spółdzielni Mieszkaniowej „U." we W., o wartości 400 000 zł i spółdzielcze
4
własnościowe prawo do garażu położonego w wyżej opisanym budynku, o wartości
20 000 zł.
Sąd ustalił, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe.
Dokonując podziału majątku Sąd pierwszej instancji przyznał wnioskodawcy
obydwa składniki majątku wspólnego, a na rzecz uczestniczki postępowania
zasądził spłatę w wysokości 63 054 zł, wymagalną w terminie 9 miesięcy od
uprawomocnienia się postanowienia. Ponadto Sąd ustalił, że wnioskodawca
R. M. dokonał ze swojego majątku odrębnego (osobistego) na majątek
wspólny nakładu o aktualnej wartości 293 891,95 zł oraz nakazał uczestniczce
postępowania K. M., aby wydała wnioskodawcy spółdzielczy własnościowy
lokal mieszkalny w terminie do 9 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia.
Podstawą takiego rozstrzygnięcia było uznanie przez Sąd I instancji,
że należy rozliczyć nakład z majątku odrębnego wnioskodawcy na majątek wspólny
w postaci uiszczenia pełnych kwot wkładów budowlanych na rzecz Spółdzielni
Mieszkaniowej. Zdaniem Sądu rozliczenie nakładów w nominalnej wysokości
byłoby krzywdzące dla wnioskodawcy z uwagi na znaczny wzrost cen
nieruchomości i inflację pieniądza. W okolicznościach sprawy Sąd uznał za
nieprzydatną metodę porównania wartości nakładu wnioskodawcy z wysokością
wkładu budowlanego wniesionego do Spółdzielni i przeniesienia tej relacji na
aktualną wartość rynkową spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego. Byłoby to zdaniem Sądu krzywdzące dla uczestniczki postępowania.
Gwałtowny wzrost cen mieszkań w ostatnich latach wyższy od przeciętnej inflacji
powinien w ocenie Sądu przynieść korzyść obojgu małżonkom, którym wspólnie
przysługiwały prawa do lokalu mieszkalnego i garażu. Dlatego Sąd pierwszej
instancji dokonał waloryzacji nakładu wnioskodawcy przy pomocy porównania
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z drugiego kwartału 1999 r., które
wynosiło 1559,48 zł, z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem z drugiego
kwartału 2007 r. wynoszącym 2644,34 zł. Dzieląc wynagrodzenie z 1999 r. przez
wynagrodzenie z drugiego kwartału 2007 r. Sąd Rejonowy ustalił współczynnik
0,6275. Następnie kwotę nominalnego nakładu wnioskodawcy w kwocie
184 434,54 zł na wkłady budowlane podzielił przez ten współczynnik i otrzymaną
kwotę 293 891,95 zł uznał za zwaloryzowany nakład wnioskodawcy na majątek
5
wspólny. Po odjęciu od rynkowej wartości spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu i garażu (420 000 zł) zwaloryzowanego nakładu wnioskodawcy
(293 891,95 zł) Sąd wskazał, że do podziału między strony pozostaje kwota
126 108 zł i dlatego połowę tej kwoty zasądził od wnioskodawcy na rzecz
uczestniczki postępowania tytułem spłaty.
Zdaniem Sądu, przedstawiającego zagadnienie prawne, zasadnicze
znaczenie ma prawidłowe ustalenie wartości zwaloryzowanego nakładu
dokonanego z majątku odrębnego wnioskodawcy na pokrycie wkładu budowlanego
w związku z nabyciem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego nr 6 w budynku przy ul. O. [...] we W.
Sąd II instancji zwrócił uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, że wartość
nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny,
polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy
związany ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu odpowiada w chwili
podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką
część stanowiła ta wpłata, w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego (uchwała
SN z dnia 5 października 1990 r., III CZP 55/90, OSNC 1997, z. 4, poz. 48).
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w zakresie rozliczenia nakładów
poczynionych z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny,
w związku z budową domu lub nabyciem lokalu, gdy między chwilą dokonywania
nakładów i chwilą orzekania o zwrocie nakładów zmieniła się wartość domu lub
lokalu oraz przy podziale majątku, w skład którego wchodzi spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu powstałe z przekształcenia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu należącego do majątku odrębnego jednego
z małżonków (uchwała SN z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80, OSNCP 1981,
z. 11, poz. 206 oraz postanowienie SN z dnia 26 stycznia 1988 r., III CRN 475/87,
OSNCP 1990 , z. 4-5, poz. 64)
Taki sam sposób waloryzacji nakładu na nabycie spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego w przypadku pokrycia z majątku
odrębnego pełnej kwoty wymaganego wkładu budowlanego prowadziłby do
wniosku, że zwaloryzowana wartość nakładu odpowiada rynkowej wartości
6
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w chwili dokonania podziału
majątku wspólnego. Konsekwencją zastosowania tej metody przeliczenia nakładu
byłaby konieczność uznania, że uczestniczka postępowania w niniejszej sprawie
powinna zwrócić wnioskodawcy połowę wartości zwaloryzowanego nakładu z jego
majątku odrębnego, czyli sumę 200 000 zł w odniesieniu do spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu.
W tej sytuacji „zniesienie wspólności" spółdzielczego własnościowego prawa
do lokalu przez przyznanie tego prawa wyłącznie wnioskodawcy nie daje
uczestniczce postępowania faktycznie prawa do spłaty, ponieważ wysokość spłaty
pokrywałaby się z sumą połowy nakładu, jaki uczestniczka postępowania winna
zwrócić wnioskodawcy. Rozwiązanie to w ocenie Sądu Okręgowego mogłoby
naruszać nie tylko zasadę słuszności obowiązującą w małżeńskich stosunkach
majątkowych, ale również treść art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.
Zawarte w art. 46 k.r.o. odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów
o dziale spadku, które z kolei nakazują stosowanie odpowiednio przepisów
o współwłasności w częściach ułamkowych, powoduje, że zgodnie z art. 212 § 2
k.c. strona, która nie otrzymała w naturze części nieruchomości lub lokalu, ma
prawo domagać się od tego, komu to prawo przypadło w całości, spłaty
odpowiadającej jej udziałowi we współwłasności lub „wspólności" innego prawa.
Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę na to, że waloryzacja nakładu z majątku
odrębnego wnioskodawcy na majątek wspólny wiąże się w rozpoznawanej sprawie
z bardzo istotną zmianą wartości należącego do stron wspólnie do chwili podziału
majątku prawa majątkowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu. Znaczące zwiększenie się wartości tego prawa powinno w pierwszej
kolejności przypadać obojgu małżonkom jako wspólnikom tego prawa. Żadne z nich
nie miało bowiem wpływu na wzrost wartości tego prawa związany z czynnikami
obiektywnymi a zwłaszcza sytuacją na rynku nieruchomości.
Podzielenie między strony w częściach równych, zgodnych z ich udziałami
we współwłasności, różnicy między pierwotną a obecną wartością prawa do lokalu
umożliwiałoby oddzielne rozliczenie nakładu wnioskodawcy na majątek wspólny
w kwocie nominalnej albo zwaloryzowanej na podstawie innego kryterium niż
7
porównanie wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z chwili jego
nabycia z aktualną wartością rynkową.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy, przedstawiając Sądowi Najwyższemu zgadniecie prawne
sformułowane w swoim postanowieniu, oczekuje wskazania według jakich kryteriów
należy waloryzować wkład na majątek wspólny, dokonany z majątku własnego
(dawnej odrębnego) wnioskodawcy na majątek wspólny w szczególnej sytuacji
z jaką mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Z jednej strony, według
ustaleń Sądu, wspólny majątek w postaci należącego do wspólnego majątku
spółdzielczego prawa do lokalu oraz prawa do garażu, powstał tylko wskutek 100%
nakładu jaki wyłożył na jego powstanie wnioskodawca, z drugiej strony
w zwiększonej wartości wspólnego prawa, która miała miejsce w czasie trwania
wspólności ustawowej, zdaniem Sądu, powinni korzystać wnioskodawca
i uczestniczka postępowania, bowiem żadnej z nich nie miało większego wpływu na
zwiększenie się tej wartości. Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę, że skoro znosi
wspólność majątku poprzez przyznanie prawa do rzeczy jednemu
ze współwłaścicieli to drugi powinien otrzymać spłaty, gdyż wynika to z art. 212 § 2
k.c. w związku z art. 43 k.r.o.
Na tak sformułowane zagadnienie prawne Sąd Najwyższy nie jest jednak
władny odpowiedzieć. Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne
musi mieć charakter abstrakcyjny i dotyczyć wykładni przepisów prawa. Stanowisko
Sądu Najwyższego dotyczące rozumienia tych przepisów powinno mieć zaś
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, którą rozpoznaje sąd przedstawiający
zagadnienie prawne. Takie rozumienie zakresu stosowania art. 390 k.p.c. można
uznać za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, które aprobuje
doktryna (zob. orzeczenia z dnia 17 grudnia 1991 r., III CZP 129/91, niepubl.;
z dnia 11 lutego 1999 r., III ZP 39/98, OSNAP 2000 r., nr 7, poz. 284 oraz z dnia
15 października 2002 r., III CZP 66/02, niepubl.).
Wątpliwości Sądu Okręgowego nie dotyczą wykładni przepisów prawa lecz
ich zastosowania w konkretnym stanie faktycznym. Problemu waloryzacji nie
można bowiem rozstrzygać abstrakcyjnie, zważywszy, że zgodnie z art. 3581
§ 3
8
k.c. decyduje o niej sąd po rozważeniu interesów uczestników postępowanie
zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Nie można wobec tego ustalić
w sposób abstrakcyjny jak ma wyglądać waloryzacja. To sąd meriti musi po
rozważeniu interesów uczestników postępowania, rozpoznając konkretny stan
faktyczny, ustalić wartość nakładu na majątek wspólny, jeżeli uważa że niezgodne,
co najmniej z zasadami współżycia społecznego, byłoby określenie wysokości
nakładów według ich wartości nominalnej. Takie rozstrzygnięcie podlega rzecz
jasna kontroli instancyjnej oraz może być, w zakresie dopuszczonym przez prawo,
poddane kontroli Sądu Najwyższego w drodze skargi kasacyjnej ewentualnie skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Na marginesie przedstawionego przez Sąd Okręgowy „zagadnienia
prawnego” warto zwrócić uwagę, że w rozpoznawanej sprawie rozstrzygniecie
powinno uwzględniać, że podział majątku wspólnego następuje gdy wnioskodawca
i uczestniczka pozostają w związku małżeńskim. Orzekanie o prawie pobytu
w mieszkaniu, niezależnie od tego komu przyznane zostanie ostatecznie
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu powinno uwzględniać przepisy k.r.o.
regulujące obowiązki małżonków. Ustalając zaś wartość nakładu należy mieć na
uwadze, że podobnie jak niezależnie od zachowania wnioskodawcy i uczestniczki
postępowania wzrosła wartość lokalu, tak samo wzrosła, w sposób niezależny od
nich wartość nakładu poniesionego tylko przez wnioskodawcę.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390
k.p.c. i art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.), orzekł jak w sentencji.