Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 389/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa T. N. i J. F.
przeciwko E. Spółce Akcyjnej w P.
o nakazanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 grudnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 grudnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powodów kosztami
postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 25 września 2007 r. nakazał pozwanej
Grupie Energetycznej E. Spółce Akcyjnej w P., aby usunęła do dnia 31 grudnia
2008 r. dwutorową napowietrzną linię energetyczną WN 110 KV z działki nr 54
położonej w P. przy ulicy W., stanowiącej współwłasność powodów T. N. i J. F.,
zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 50.000 zł z ustawowymi odsetkami
od daty wyrokowania i orzekł o kosztach procesu, przyjmując za podstawę
rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Przedmiotowa linia energetyczna, przebiegająca przez działkę powodów na
odcinku 27,70 m, została wybudowana w 1970 r. Pozwana, jak również jej
poprzednicy prawni, nie uzyskali zgody powodów ani ich poprzedników prawnych
na usytuowanie linii w granicach działki nr 54. Prawo własności powodów
naruszone zostało zatem bezprawnie i stan taki trwa do chwili obecnej. Podniesiony
przez pozwaną zarzut zasiedzenia służebności gruntowej nie może być - w świetle
art. 285 k.c. - uznany za skuteczny, gdyż nie wynika z niego, na rzecz jakiej
nieruchomości miałoby nastąpić obciążenie nieruchomości powodów. Istnieje
możliwość skablowania linii energetycznej znajdującej się na nieruchomości
powodów, bądź też jej przesunięcia, co pozwani – uwzględniając rozmiar tego
przedsięwzięcia i potrzebę zachowania wszelkich warunków formalnych – powinni
uczynić do końca 2008 r.
Wskutek przeprowadzenia linii energetycznej przez działkę powodów nie
mogli oni korzystać z jej części obejmującej obszar 526,30 m2
. Gdyby wydzierżawili
tę część nieruchomości na parking, mogliby uzyskać w okresie objętym żądaniem
pozwu (od kwietnia 1998 r. do marca 2008 r.) wynagrodzenie w kwocie 64.710 zł,
a uwzględniając powierzchnię ochrony funkcjonalnej (1.108 m2
) – 136.232 zł.
Zgłoszone przez powodów żądanie zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości w kwocie 50.000 zł jest zatem w pełni
usprawiedliwione.
Sąd Apelacyjny , na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 27 grudnia
2007 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od pozwanej na
rzecz każdego z powodów kwoty po 7.194 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25
3
września 2007 r., oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach
procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny, aprobując ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę
zaskarżonego wyroku, uznał, że podniesiony przez pozwaną zarzut zasiedzenia
służebności, o treści odpowiadającej służebności gruntowej uregulowanej w art.
285 k.c., jest uzasadniony. Odwołał się przy tym do stanowiska judykatury
dopuszczającego stosowanie przepisów o zasiedzeniu służebności gruntowej na
rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego w zakresie niezbędnym do prawidłowego
korzystania z urządzeń przesyłowych. W konsekwencji przyjął, że pozwana z dniem
1 stycznia 2001 r. nabyła tę służebność przez zasiedzenie, wobec czego zgłoszone
przez powodów roszczenie negatoryjne nie zasługuje na uwzględnienie.
Za usprawiedliwione natomiast Sąd Apelacyjny uznał zarzuty kwestionujące
rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości. Skoro zarzut zasiedzenia okazał się skuteczny, to
powodowie mogą domagać się tego wynagrodzenia jedynie za okres 33 miesięcy
(od kwietnia 1998 r. do końca 2000 r.). Suma tego wynagrodzenia wynosi 14.388
zł. Każdemu z powodów przysługuje w tym zakresie – stosownie do art. 207 k.c. –
samodzielne roszczenie w wysokości odpowiadającej posiadanym udziałom we
współwłasności. Udziały te wynoszą po ½ części, stad też wynagrodzenie należne
każdemu z powodów stanowi kwota 7.194 zł.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powodowie podnieśli zarzuty naruszenia art. 285 § k.c. przez jego błędna
wykładnię polegająca na uznaniu dopuszczalności skutecznego podniesienia
zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej bez wskazania nieruchomości
władnącej oraz art. 609 i 610 k.p.c. przez ich niezastosowanie. Powołując się na te
podstawy wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenia tego
orzeczenia i oddalenie apelacji pozwanej.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie
i zasadzenie na jej rzecz od powodów kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach
podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania stwierdzić należy, że nie
znajdują one usprawiedliwienia. Według skarżących, Sąd Apelacyjny nie był
uprawniony do oceny w niniejszym procesie podniesionego przez pozwaną zarzutu
zasiedzenia bez przeprowadzenia postępowania przewidzianego w art. 609 i art.
610 k.p.c. Ze stanowiskiem takim nie można się jednak zgodzić.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w kwestii dopuszczalności
ustalenia faktu nabycia prawa przez zasiedzenie w innej sprawie niż
w postępowaniu o zasiedzenie. Możliwość taką - w sytuacji, gdy ustalenie tego
faktu nie jest przedmiotem sprawy, lecz stanowi jedynie przesłankę rozstrzygnięcia
- dopuścił nie tylko we wskazanej przez skarżącą uchwale składu 7 sędziów z dnia
10 lutego 1951 r., ŁC 741/50, OSN 1951, nr 1, poz. 2, ale również w późniejszych
orzeczeniach (por. m.in. uzasadnienia uchwał: z dnia 20 marca 1969 r. III CZP
11/69 - OSNCP 1969, z. 12, poz. 210 oraz z dnia 21 października 1994 r., III CZP
132/94, OSNC 1995, nr 2, poz. 35). Stojąc na gruncie tego zapatrywania, które
skład orzekający podziela, należy uznać, że we wskazanych wyżej przypadkach
tryb nieprocesowy określony w art. 609-610 k.p.c. nie znajduje zastosowania.
Zarzuty naruszenia wymienionych przepisów przez ich niezastosowanie trzeba
więc uznać za bezzasadne.
Chybiony okazał się też zarzut wypełniający pierwszą podstawę kasacyjną.
Kwestia dopuszczalności nabycia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo
w drodze zasiedzenia na podstawie art. 292 w związku z art. 285 k.c.
w orzecznictwie Sądu Najwyższego została przesądzona pozytywnie (por. - poza
przytoczonym w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia postanowieniem z dnia
8 września 2006 r., II CSK 112/06, Mon. Pr. 2006, nr 19, s. 1016 - także wyrok
z dnia 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05, nie publ., oraz uchwałę z dnia z dnia
17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142). Pogląd ten
podtrzymany został w uchwale z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08
(nie publ.), w której Sąd Najwyższy uznał że przed ustawowym uregulowaniem
służebności przesyłu (art. 305
1
- 305
4
k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze
zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz
przedsiębiorstwa. W uzasadnieniu tego zapatrywania Sąd Najwyższy wskazał,
5
że ustanowiona na rzecz przedsiębiorstwa (w znaczeniu podmiotowym) służebność
gruntowa lub nabyta przez przedsiębiorstwo w drodze zasiedzenia taka
służebność, jako prawo korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie
związanym z działaniem tego przedsiębiorstwa (art. 285 k.c.), odpowiada funkcji
i treści nowo kreowanej służebności przesyłu. Tak jak dla ustanowienia na rzecz
przedsiębiorcy lub nabycia przez przedsiębiorcę w drodze zasiedzenia służebności
przesyłu, tak i dla ustanowienia na rzecz przedsiębiorstwa lub nabycia
przez przedsiębiorstwo w drodze zasiedzenia służebności gruntowej
odpowiadającej treści służebności przesyłu, bezprzedmiotowe jest oznaczenie
„nieruchomości władnącej”.
W świetle przytoczonego wyżej stanowiska judykatury, odmienny pogląd
skarżących wskazujący na niedopuszczalność zasiedzenia służebności o treści
odpowiadającej służebności przesyłu bez skonkretyzowania nieruchomości
władnącej, nie znajduje usprawiedliwienia.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. i art. 102
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.