Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 239/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
SSN Mirosław Bączyk
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa "S." Spółki z o.o.
przeciwko Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 grudnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej kwotę 3600 zł
z tytułu zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Strona powodowa „S.” Sp. z o.o. wniosła pozew przeciwko Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o zapłatę kwoty 211.246,01 zł z
odsetkami ustawowymi z tytułu umowy zawartej w dniu 21.07.2005 r., której
przedmiotem było udzielenie stronie powodowej pomocy finansowej w zamian za
realizację przez nią projektu okresowego zawieszenia działalności w zakresie
przetwórstwa ryb w celu umożliwienia odnowy zasobów dorsza bałtyckiego w
okresie od 1.05.2005 r. do 15.09.2005 r. Jako żądanie ewentualne strona
powodowa wniosła o zasądzenie tej kwoty w postaci odszkodowania za
wyrządzoną szkodę (art. 415 i 416 k.c.).
Zarówno Sąd pierwszej, jak i drugiej instancji nie uznały zasadności
wniesionego powództwa, przyjmując, że umowa zawarta między stronami jest
nieważna, gdyż została sporządzona na podstawie niezgodnego z obowiązującymi
przepisami wspólnotowymi rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
30.05.2005 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i trybu
udzielania pomocy finansowej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
(SPO) „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006)” (Dz.U. Nr 99, poz. 832).
Wskazane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi było niezgodne
z rozporządzeniem Rady WE Nr 2792/99, określającym szczegółowe zasady
i uzgodnienia dotyczące pomocy strukturalnej Wspólnoty w sektorze rybołówstwa
(Dz. Urz. WE z 30.12.1999 r. L 337 z późn. zm.). Rozporządzenie Rady WE nie
dopuszcza bowiem możliwości udzielenia rekompensat zakładom przetwórstwa ryb
z Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa, jak i środków pomocy
krajowej. Odnośnie zaś do roszczenia odszkodowawczego wskazano, że powód,
poza zgłoszeniem samego żądania, nie wykazał w żaden sposób wysokości
poniesionej szkody.
Wyrok Sądu Apelacyjnego z 13 grudnia 2007 r. oddalający apelację
zaskarżyła skargą kasacyjną strona powodowa, która zarzuciła mu naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię, względnie niewłaściwe zastosowanie
art. 1, art. 2, art. 3, art. 13, art. 16 ust. 1 lit. c rozporządzenia Rady nr 2792/99 w zw.
3
z art. 1, art. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1263/99 w sprawie instrumentu
finansowego orientacji rybołówstwa w zw. zw. z art. 1 rozporządzenia Rady (EWG)
3760/92, ustanawiające wspólnotowy system rybołówstwa oraz akwakultury,
polegające na przyjęciu, że regulacje te ograniczają pomoc państwa jedynie do
rybaków i właścicieli statków, nie pozwalając na udzielenie tej pomocy przetwórcom
rybnym. Ponadto zarzuciła naruszenie art. 387 § 2 k.c. przez przyjęcie, że pozwana
Agencja nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną stronie powodowej.
Skarżąca oparła się także na drugiej podstawie kasacyjnej, wskazując na
naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, t.j. art. 6 k.c. w zw. z art. 210 § 2 i art. 230 k.p.c. przez przyjęcie, iż strona
powodowa nie wykazała wysokości szkody oraz art. 322 k.p.c. przez niezasądzenie
na jej rzecz odpowiedniej sumy tytułem odszkodowania, pomimo zaistnienia
przesłanek przewidzianych przez ten przepis.
W związku z tym skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Odnosząc się do pierwszej ze wskazanych podstaw kasacyjnych dotyczącej
prawa wspólnotowego należy przede wszystkim wskazać, że skarżąca w istotnym
zakresie powołuje nieaktualny stan prawny. Wskazuje mianowicie rozporządzenie
Rady WE nr 2792/99 ustanawiające szczegółowe zasady i uzgodnienia dotyczące
pomocy strukturalnej Wspólnoty w sektorze rybołówstwa (w pierwotnej wersji
opublikowane w Dz. Urz. L 337 z 30.12.1999 r., s. 10; polskie wydanie specjalne –
Dz. Urz. 2004, rozdz. 4 t. 4 s. 179), bez uwzględnienia jednak późniejszych zmian.
Tymczasem wymieniony akt prawny był kilkakrotnie zmieniany, przy czym
największe znaczenie dla wyniku sprawy ma nowelizacja dokonana
rozporządzeniem Rady (WE) nr 2369/2002 z dnia 20 grudnia 2002 r. (Dz. Urz. L
358 z 31.12.2002 r., s. 49; polskie wydanie specjalne – Dz. Urz. 2004, rozdz. 4, t. 5,
s. 450), które dokonało z dniem 1.01.2003 r. istotnej zmiany w brzmieniu art. 1, 2,
3 i 16 ust. 1 li. c rozporządzenia nr 2792/99. Należy także podkreślić, że
rozporządzenie nr 2792/99 z dniem 1 stycznia 2007 r. utraciło moc.
4
Z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy najistotniejsze znaczenie ma
jednak to, że w dacie zawarcia umowy między stronami (21 lipca 2005 r.)
rozporządzenie nr 2792/99 obowiązywało w brzmieniu ustalonym rozporządzeniem
nr 2369/02, czego skarżąca zdaje się nie zauważać. A przecież w wyniku tej
zmiany z przepisu art. 16 ust. 1 lit. c usunięto ten jego fragment, z którego wynikała
możliwość przyznania rekompensaty dla przemysłu przetwórczego, jeżeli
uzależniony był on od dostaw z zasobów objętych planem odbudowy. Od dnia
1.01.2003 r. możliwość wypłaty takiej rekompensaty jest dopuszczalna jedynie
w stosunku do rybaków i właścicieli statków z pominięciem zakładów
przetwórczych. W związku z tym - wbrew twierdzeniom skarżącej - Sądy obu
instancji trafnie przyjęły, że udzielenie pomocy finansowej stronie powodowej, która
prowadzi przedsiębiorstwo przetwórstwa rybnego było już w chwili podpisania
umowy niedopuszczalne z punktu widzenia prawa wspólnotowego. W związku
z tym powołane wyżej rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
przewidujące taką pomoc było oczywiście sprzeczne z prawem wspólnotowym,
mającym moc nadrzędną nad prawem krajowym. Musiało to skutkować przyjęciem,
że zawarta miedzy stronami umowa przewidująca wsparcie finansowe z tytułu
wstrzymania działalności przetwórczej strony powodowej była nieważna jako
sprzeczna z prawem (art. 58 § 1 k.c.). Również pozostałe zarzuty dotyczące
naruszenia prawa wspólnotowego okazały się nieuzasadnione, gdyż albo odnoszą
się do aktów prawnych już nieobowiązujących w dniu zawarcia umowy
(rozporządzenie Rady (EWG) Nr 3760/92, zastąpione z dniem 1 stycznia 2003 r.
przez rozporządzenie Rady (WE) 2371/2002), albo też w ogóle nie odnoszą się do
możliwości udzielenia pomocy finansowej przedsiębiorstwom przetwórczym
w związku ze wstrzymaniem działalności (art. 1 i 2 rozporządzenia Rady (WE)
nr 1263/99).
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 387 § 2 k.c. konstruującego
odpowiedzialność na zasadzie culpa in contrahendo w związku z niemożliwością
świadczenia. Po pierwsze, regulacja ta odnosi się do możliwości dochodzenia
odszkodowania jedynie zakresie tzw. ujemnego interesu umownego, czyli szkody
wywołanej tym, że kontrahent niewiedzący, iż spełnienie świadczenia jest
niemożliwe zawarł jednak umowę. Skarżąca w żadnym wypadku nie wykazała, jak
5
to wynika z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, dlaczego wartość
niezrealizowanej umowy miałaby stanowić szkodę wywołaną samym zawarciem
umowy. Wręcz przeciwnie dochodzona przez skarżącą kwota jest rozumiana
powszechnie jako dodatni interes umowy.
Po drugie zaś, możliwość zastosowania art. 387 § 2 k.c. jest zasadniczo
dopuszczalna jedynie w wypadku rzeczywistej, obiektywnej niemożliwości
świadczenia, czyli w wypadku, gdy świadczenia nie może spełnić ani dłużnik, ani
żadna inna osoba (zob. wyrok SN z 8 maja 2002 r., III CKN 1015/99, niepubl.).
Tymczasem spełnienie świadczenia będącego przedmiotem umowy między
stronami (zapłata określonej kwoty pieniężnej) jest obiektywnie i realnie możliwe.
Spełnienie świadczenia jest jednak niedopuszczalne jako sprzeczne z ustawą.
W takiej sytuacji zastosowanie powinien znaleźć art. 58 § 1, a nie art. 387 § 2 k.c.
Zastosowanie art. 387 § 2 k.c. jest wykluczone także z tego względu, że hipoteza
tej normy odnosi się jedynie do sytuacji, w której świadomość niemożliwości
spełnienia świadczenia jest tylko u jednej ze stron umowy, a druga strona – strona
poszkodowana - takiej świadomości nie ma. Tymczasem w realiach sprawy
chodziło o nieznajomość regulacji prawa, która dotyczyła w jednakowym stopniu
obu stron umowy. Strona powodowa jako przedsiębiorca zajmujący się sektorem
przetwórstwa rybnego nie może powoływać się na nieznajomość obowiązującej
regulacji prawnej, także w odniesieniu do prawa wspólnotowego dotyczącego tej
dziedziny.
Za nieuzasadnione należy uznać także zarzuty odnoszące się do prawa
procesowego, zwłaszcza dotyczące uznania przez Sądy obu instancji, że skarżąca
nie wykazała wysokości poniesionej szkody. Regulacje procesowe odnoszą się
bowiem do dokonanych przez sądy meriti ustaleń faktycznych, którymi Sąd
Najwyższy jest związany przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 2
k.p.c.).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako nie
mającą uzasadnionych podstaw (art. 39814
k.p.c.).