Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 263/08
POSTANOWIENIE
Dnia 8 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
w sprawie z powództwa M-P S.A.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta Stołecznego Warszawy
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 lutego 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części uchylającej
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 16 listopada 2007 r., o
odmowie odrzucenia pozwu oraz w części rozstrzygającej o
kosztach postępowania i w tym zakresie zażalenie oddala.
2
Uzasadnienie
Spółka akcyjna „M-P" wniosła sprzeciw od orzeczenia Samorządowego
Kolegium Odwoławczego z dnia 7 maja 2003 r. w sprawie aktualizacji opłaty
rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości Skarbu Państwa położonej w W.
przy ulicach P., B. i P.
Postanowieniem z dnia 25 października 2006 r. Sąd Okręgowy wezwał do
wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego Skarb Państwa - Prezydenta
m.st. Warszawy.
Skarb Państwa - Prezydent m.st. Warszawy podniósł zarzut czasowej
niedopuszczalności drogi sądowej i wniósł o odrzucenie pozwu. Wskazał,
że wystąpienie na drogę sądową o ustalenie stawki opłaty rocznej za wieczyste
użytkowanie nieruchomości uzależnione jest od wyczerpania drogi administracyjnej
w stosunku do właściciela nieruchomości; w sprawie jest nim właśnie Skarb
Państwa - Prezydent m.st. Warszawy. Jego wezwanie do wzięcia udziału w sprawie
postanowieniem z dnia 25 października 2006 r. oznaczało, iż dotąd nie występował
w charakterze strony, a zatem nie została wobec niego wyczerpana droga
postępowania administracyjnego.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 16 listopada 2007 r. odmówił
odrzucenia pozwu, o które wnioskował Skarb Państwa - Prezydent m.st. Warszawy,
a w stosunku do drugiego pozwanego - Miasta Stołecznego Warszawy - umorzył
postępowanie. W uzasadnieniu podkreślił, że w postępowaniu administracyjnym
toczącym się przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym Prezydent m.st.
Warszawy występował jako jednostka reprezentująca Skarb Państwa, a nie jako
organ Miasta Stołecznego Warszawy. Nie budzi wątpliwości, że powodowa spółka
wskazując Prezydenta m.st. Warszawy we wniosku do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego z dnia 20 grudnia 2002 r. i w sprzeciwie od orzeczenia
Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 6 czerwca 2003 r. wskazała go
w tym charakterze. Miasto Stołeczne Warszawa zostało wymienione jako strona
pozwana dopiero w postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia 8 września 2003 r.
(o przekazaniu sprawy Sądowi Okręgowemu). Oznaczenie to jest błędne, ponieważ
3
w procesie toczącym się na skutek sprzeciwu wniesionego w trybie art. 80 ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U.
z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm. – dalej: „u.g.n.”) stroną pozwaną jest właściciel
nieruchomości będącej przedmiotem użytkowania wieczystego. Prezydent m.st.
Warszawy reprezentował właściciela nieruchomości - Skarb Państwa już
na etapie postępowania przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym.
Droga postępowania administracyjnego przewidziana w art. 78 i n. u.g.n. została
więc wyczerpana.
Postanowieniem z dnia 19 lutego 2008 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił
zażalenie pozwanego Skarbu Państwa – Prezydenta m.st. Warszawy i odrzucił
pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. W uzasadnieniu wyjaśnił, że stroną
pozwaną powinien być niewątpliwie żalący się jako właściciel nieruchomości,
jednakże wskazanie przez stronę powodową Prezydenta m. st. Warszawy nie było
jednoznaczne z określeniem żalącego się jako strony pozwanej. Strona powodowa
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wymieniła zarówno w treści
sprzeciwu od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia
6 czerwca 2003 r., jak i w wykonaniu wezwania Sądu Okręgowego do usunięcia
braków formalnych pozwu dotyczących oznaczenia wartości przedmiotu
zaskarżenia, Prezydenta m.st. Warszawy jako stronę pozwaną. Konsekwencją tego
było wysłanie do Prezydenta m.st. Warszawy pozwu i wezwanie go do stawienia
się na rozprawę oraz odpisu sprzeciwu z zobowiązaniem do zajęcia stanowiska.
W ten sposób z chwilą doręczenia Prezydentowi m.st. Warszawy odpisu pozwu
ukształtowały się strony niniejszego postępowania, których zmiana mogłaby być
dokonana jedynie w sposób formalny, przewidziany w ustawie i udokumentowany.
Takiego przekształcenia nie dokonano. Wymienienie przez powoda Prezydenta
m.st. Warszawy jako pozwanego powinno skutkować odrzuceniem pozwu,
ponieważ Prezydent jako organ wykonawczy gminy nie ma zdolności sądowej
i braku tego nie da się uzupełnić na podstawie art. 70 k.p.c. Właściwe określenie
drugiej strony postępowania należało do powodowej spółki; nic jej nie zwalniało od
tego obowiązku. Sąd Okręgowy nie mógł samodzielnie oznaczyć Skarbu Państwa
jako strony pozwanej, a tym bardziej dopozwać Skarbu Państwa - Prezydenta m.st.
4
Warszawy na podstawie art. 194 § 1 k.p.c., mającego zastosowanie jedynie na
wniosek strony.
Jako podstawy skargi kasacyjnej strona powodowa przytoczyła naruszenie
art. art. 67 § 2, art. 70 § 1, art. 194 § 1, art. 199 § 1 pkt 3 i art. 199 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak już wyjaśniano w orzecznictwie (zob. w szczególności postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 30/07, OSNC-ZD, nr B, poz. 33),
zmiana wysokości stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, czyli tzw.
aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, następuje w wyniku
zgodnych oświadczeń woli stron stosunku użytkowania wieczystego,
tj. użytkownika wieczystego i właściciela, a jeżeli strony stosunku użytkowania
wieczystego nie dojdą do porozumienia - na podstawie orzeczenia organu
administracji lub sądu. W konsekwencji stronami postępowania administracyjnego
oraz sądowego w sprawie zmiany (aktualizacji) wysokości stawki opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste muszą być użytkownik wieczysty i właściciel nieruchomości,
tj. Skarb Państwa – jeżeli nieruchomość jest przedmiotem jego własności, lub
jednostka samorządu terytorialnego – jeżeli nieruchomość jest przedmiotem
własności takiej jednostki. Przez „właściwy organ”, o którym mowa w przepisach
art. 78 ust. 1, 3 i 4, art. 79 ust. 2 i 6, art. 80 ust. 1 u.g.n., należy więc rozumieć,
jeżeli nieruchomość jest własnością Skarbu Państwa, jednostkę reprezentującą
Skarb Państwa w zakresie gospodarowania nieruchomościami, którą, zgodnie
z art. 11 ust. 1 u.g.n. jest starosta (w myśl art. 4 pkt 9b1
przepis art. 11 ust. 1 u.g.n.
stosuje się także do prezydenta miasta na prawach powiatu), a jeżeli nieruchomość
jest własnością jednostki samorządu terytorialnego, organ tej jednostki powołany do
jej reprezentowania w zakresie gospodarowania nieruchomościami; zgodnie art. 11
ust. 1 u.g.n. jest nim jej organ wykonawczy; według art. 11a ust. 3 w związku z art.
6 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz. U.
z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.) takim organem gminy jest m.in. prezydent
miasta. W sprawach dotyczących zmiany wysokości opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste wspomniany „właściwy organ” powinien więc reprezentować podmiot
5
będący właścicielem nieruchomości, czyli Skarb Państwa lub określoną jednostkę
samorządu terytorialnego.
Nie ulega zatem wątpliwości, że stronami postępowania, zarówno
administracyjnego, jak sądowego, w sprawie zmiany wysokości stawki opłaty
rocznej za użytkowanie wieczyste przysługujące spółce „M-P" powinna być ta
spółka (w postępowaniu sądowym – jako strona powodowa) i Skarb Państwa –
Prezydent m.st. Warszawy (w postępowaniu sądowym – jako strona pozwana).
Należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że choć precyzja oznaczenia
w postępowaniu administracyjnym i na etapie wszczęcia postępowania sądowego
Prezydenta m.st. Warszawy pozostawiała wiele do życzenia, to nie było
wątpliwości, iż występował on jako reprezentant Skarbu Państwa, czyli że drugą
stroną, obok spółki „M-P", był w istocie Skarb Państwa – Prezydent m.st.
Warszawy. Wskazywały na to pełnomocnictwa udzielone przez Prezydenta.
Wypowiedzenia dotychczasowej wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego dokonał z upoważnienia Prezydenta m.st. Warszawy Zastępca
Dyrektora Wydziału Gospodarki Nieruchomościami Skarbu Państwa, a na rozprawę
przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym stawiła się upoważniona przez
Prezydenta m.st. Warszawy do występowania w sprawach aktualizacji opłat
rocznych z tytułu użytkowania wieczystego i trwałego zarządu nieruchomościami
stanowiącymi własność Skarbu Państwa, w posiedzeniu zaś w dniu 27 maja 2004 r.
wyznaczonym przez Sąd Okręgowy wziął udział radca prawny umocowany przez
Prezydenta m.st. Warszawy do reprezentowania Skarbu Państwa. W tej sytuacji
nieścisłości we wskazaniu przez powodową spółkę strony pozwanej mogły być
usunięte przez Sąd z własnej inicjatywy. Mógł on sam dokonać prawidłowego
określenia strony pozwanej, oznaczyć ją jako Skarb Państwa – Prezydenta m.st.
Warszawy (art. 67 § 2 k.p.c.; sytuacja ta jest znacznie bliższa rozważanej
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1974 r., II CR 685/73 (OSNC
1975, nr 1, poz. 10) i wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN
817/97 (OSNC 1999, nr 1, poz. 16) oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia
22 czerwca 2006 r., V CSK 139/06 (LEX nr 196953) niż rozpatrywanej w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2001 r., III CZP 10/01 (OSNC 2001, nr 10,
poz. 147), albo wezwać powodową spółkę do sprecyzowania oznaczenia strony
6
pozwanej (art. 70 § 1 k.p.c.) W każdym razie nie było podstaw do uznania, że nie
została wyczerpana droga postępowania administracyjnego w stosunku do Skarbu
Państwa – Prezydenta m.st. Warszawy.
O ile posiadanie rozeznania przez osoby umocowane przez Prezydenta co
do pełnionej funkcji w sprawie – a mianowicie co do reprezentowania Skarbu
Państwa - nie budzi wątpliwości, o tyle nasuwa zastrzeżenia postanowienie Sądu
Rejonowego, w którym przekazując sprawę Sądowi Okręgowemu oznaczył on bez
żadnych ku temu przesłanek jako stronę pozwaną Miasto Stołeczne Warszawa –
co dało impuls do podtrzymywania tego błędnego oznaczenie aż do chwili, w której
Sąd Okręgowy błąd ten zauważył.
Jakkolwiek wydane przez Sąd Okręgowy na podstawie art. 194 § 1 k.c.
postanowienie o dopozwaniu Skarbu Państwa – Prezydenta m.st. Warszawy było
wadliwe, ponieważ nastąpiło bez wniosku strony, a przede wszystkim bez
rzeczywistej potrzeby, gdyż przewidziane w tym przepisie przekształcenie
powództwa jest uzasadnione dopiero wtedy, gdy nieprawidłowości w określeniu
strony nie można usunąć przez sprostowanie pozwu - nie mogło być zaskarżone
zażaleniem. Postanowienia sądu pierwszej instancji wydane na podstawie art. 194
§ 1 k.p.c. mogą być korygowane tylko na zasadach określonych w art. 380 k.p.c.,
tj. przez sąd odwoławczy przy rozpoznawaniu apelacji (art. 380 k.p.c.) lub zażalenia
(art. 380 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.). W sprawie nie było jednak podstaw do
skorygowania postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 25 października 2006 r.
przez Sąd Apelacyjny w związku z rozpoznawanym zażaleniem na podstawie art.
380 k.p.c., gdyż wskazana wadliwość tego postanowienia nie mogła mieć wpływu
na rozstrzygnięcie sprawy, jak bowiem wyżej wyjaśniono pozwanym w sprawie
powinien być właśnie dopozwany Skarb Państwa – Prezydent m.st. Warszawy.
Podsumowując, odrzucenie pozwu przez Sąd Apelacyjny było bezzasadne,
dlatego Sąd Najwyższy, uwzględniając skargę kasacyjną, orzekł jak w sentencji.