Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 426/08
POSTANOWIENIE
Dnia 20 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSA Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W.S.
przy uczestnictwie R.E. i ZPWN
o stwierdzenie nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania - ZPWN
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 21 lutego 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w P., po rozpoznaniu sprawy z wniosku W.S. z udziałem R.E
i ZPWN o stwierdzenie nabycia spadku po C.S, postanowieniem z dnia 21 lutego
2008 r. oddalił apelację ZPWN od postanowienia Sądu Rejonowego w R. z dnia 30
października 2007 r., którym stwierdzono, że spadek po C.S., zmarłym w dniu 16
października 1978 r. w N. i tam ostatnio stale zamieszkałym, na podstawie ustawy
nabyli: żona C.S., syn W.S. oraz córka R.E. po 1/3 części.
Dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia przedstawiały się następująco:
Spadkodawca C.S. zmarł 17 października 1978 r. w N., gdzie ostatni stale
zamieszkiwał. W dacie śmierci był żonaty z C.S., miał dwoje dzieci W.S. i córkę
R.E. Urodził się w dniu 16 czerwca 1908 r. w R.
W roku 1953 bądź 1954 wyemigrował do Francji, a później do Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie w dniu 1 marca 1966 r. otrzymał
amerykańskie obywatelstwo i nosił nazwisko C.S.
Był on współwłaścicielem 1/6 części zabudowanej nieruchomości, położonej w R.
przy ul. P., dla której Sąd Rejonowy w R. prowadzi księgę wieczystą [...].
Ponadto na podstawie księgi hipotecznej nr [...] został ujawniony w ewidencji
gruntów, jako właściciel nieruchomości położonej w R. przy ul. S., oznaczonej
numerem działki [...], o powierzchni 0,0933 ha. Księga hipoteczna została
zamknięta i złożona w Archiwum Państwowym w P., stanowi jednak dokument,
którego treść może być przedmiotem dowodu.
Jako współwłaściciele tej nieruchomości są wpisani w niej W. i J. małżonkowie S.
do ½ części, G.G. do ¼ oraz C.S. i małżonkowie J. do ¼ części. W dziale III księgi
znajduje się wzmianka, że Sąd Grodzki w R. postanowieniem z dnia 8 maja 1945 r.
w sprawie [...] uznał nieruchomość położoną przy ul. S. oraz nieruchomość
położoną przy ul. L., zapisaną w repertorium hipotecznym numer [...] za majątek
opuszczony i wprowadził w jego posiadanie C.S.
Postępowanie z wniosku ZPWN o ustanowienie kuratora dla nieobecnych
współwłaścicieli nieruchomości położonej przy ul. S., w tym C.S., prowadzone
przez Sąd Rejonowy w R., zakończone zostało oddaleniem wniosku przez Sąd
drugiej instancji.
3
Spadkodawca posiadał obywatelstwo polskie, nie miał miejsca zamieszkania
w kraju, a zatem właściwość miejscową sądu należało określić w oparciu o art. 628
k.p.c. Sąd Rejonowy posiadał uprawnienie do rozpoznania sprawy zgodnie z art.
1108 § 1 k.p.c.
Z uwagi na to, że spadkodawca nie pozostawił testamentu ustalony został, na
podstawie art. 931 § 1 k.p.c., ustawowy porządek dziedziczenia.
Sąd Okręgowy uznał, że nie było podstaw do wzywania do udziału w sprawie
Skarbu Państwa, skoro nie zachodziła możliwość jego dziedziczenia.
Skargę kasacyjną ZPWN oparło na podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
zarzucając, że naruszone zostały przepisy art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2, art.
391 § 1, a także art. 382 k.p.c., art. 386 § 2 i 1099 k.p.c. skutkiem czego nie doszło
do ustalenia:
- czy spadkodawca C.S. w dacie śmierci miał obywatelstwo polskie i czy
istniała jurysdykcja krajowa sądu polskiego,
- czy w dacie śmierci posiadał on nieruchomość położoną w R. przy ul. S. i
czy majątek ten stanowił przedmiot spadku,
- czy przedstawione dokumenty stanowią wystarczający dowód do
stwierdzenia po nim spadku, w szczególności dotyczy to C.S.
Domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.
Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania uzasadnił potrzebą wykładni art. 1099
k.p.c., co do granic i zakresu działania sądu z urzędu dla ustalenia, czy
spadkodawca w dacie śmierci posiadał obywatelstwo polskie, co może wpływać na
określenie właściwego sądu oraz ważność postępowania.
Wnioskodawca domagał się o oddalenia skargi kasacyjnej, podnosząc
że skarżący nie ma interesu prawnego do udziału w postępowaniu o stwierdzenie
nabycia spadku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 1099 k.p.c., ponieważ
rozpoznanie niniejszej sprawy podlegało wyłącznej jurysdykcji sądu polskiego.
Rację ma skarżący, że przyjęte zostało przez Sąd Okręgowy za Sądem
Rejonowym, że C.S. posiadał w dacie śmierci obywatelstwo polskie w oparciu o
założenie, nie poparte żadnym dowodem, że skoro nie został tego obywatelstwa
pozbawiony, to nie utracił go. Nie miało to jednak znaczenia dla przyjęcia
jurysdykcji sądu polskiego, ponieważ utrwalone jest w orzecznictwie Sądu
Najwyższego stanowisko, że sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po
cudzoziemcu w zakresie wchodzących do spadku praw rzeczowych, dotyczących
nieruchomości na terenie Polski podlega, na podstawie art. 1102 § 1 k.p.c.,
wyłącznej jurysdykcji sądów polskich (por. postanowienie z dnia 22 lutego 1966 r.
III CR 395/65, OSNC 1066/11/197; postanowienie z dnia 13 października 1986 r.
I CR 272/86, OSNC 1987/12/213; postanowienie z dnia 24 czerwca 1999 r. III CRN
377/99, Prok. I Pr. 2000/1/40; postanowienie z dnia 9 sierpnia 2000 r. I CKN
804/00, niepubl.). Sąd Najwyższy w obecnym składzie stanowisko to podziela,
przyjmując, że rozpoznawana sprawa jest sprawą o prawo rzeczowe dotyczące
nieruchomości położonej w Polsce.
Wynika stąd, że nie było potrzeby prowadzenia postępowania dla ustalenia, czy
spadkodawca posiadał obywatelstwo polskie.
Istotne znaczenie miało bowiem to, czy w skład spadku wchodzi prawo rzeczowe
dotyczące nieruchomości położonej w Polsce oraz czy C.S. i C.J.S., to ta sama
osoba.
Z nie kwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że C.S. jest wpisany w
księdze wieczystej nr [...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w R., jako
współwłaściciel 1/6 części nieruchomości położonej przy ul. P. w R., co było
wystarczające do przyjęcia jurysdykcji sądu polskiego. Kwestia własności lub
współwłasności nieruchomości położonej w R. przy ul. S. nie jest objęta zakresem
kognicji sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Podkreślenia jednak wymaga, że stwierdzenie nabycia spadku dotyczyć będzie
wszystkich praw rzeczowych dotyczących nieruchomości położonych w Polsce,
jeśli wykazane zostanie, że takie prawa do spadkodawcy należały.
5
Prawidłowo ustalona została właściwość miejscowa Sądu Rejonowego w R., skoro
w jego obszarze położona jest nieruchomość związana z udziałem spadkodawcy w
jej współwłasności.
Nie ma racji skarżący, że rozpoznanie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku przez
sąd niewłaściwy miejscowo, stosownie do art. 628 k.p.c., stanowiłoby przyczynę
nieważności postępowania, skoro nie przewiduje jej art. 379 k.p.c.
Pozbawiony uzasadnionych podstaw był zarzut naruszenia przez Sąd
Okręgowy art. 386 § 2 k.p.c., ponieważ nie zachodziła nieważność postępowania.
Odnośnie zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 382 k.p.c., który nie
został uzasadniony, należy powołać się na podzielany pogląd, wyrażony w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2008 r. IV CSK 39/08, niepubl., że jako
przepis stanowiący ogólną dyrektywę interpretacyjną, wyrażającą istotę
postępowania apelacyjnego, jedynie wyjątkowo może wypełniać podstawę
kasacyjną, gdy sąd drugiej instancji pominie część zebranego materiału
dowodowego i ustalenia oprze wyłącznie na własnym materiale dowodowym
z pominięciem postępowania przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji.
Taka sytuacja nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie, nie było podstaw do
uznania stanowiska skarżącego za trafne.
Skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnych orzeczeń, dlatego nie
mogą być jej podstawą zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Przewidziane art. 3983
§ 3 k.p.c. wyłączenie przemawia za tym, że przedmiotem
zarzutów, w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, nie może być art. 233 § 1 k.p.c.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r. I CSK 147/05, niepubl.,
z dnia 8 maja 2008 r. V CSK 579/07, niepubl.) Nie zasługiwał zatem na podzielenie
zarzut naruszenia tego przepisu przez Sąd Okręgowy.
Rację ma skarżący, że doszło do naruszenia art. 328 § 2 w związku z art.
391 § 1 k.p.c., ponieważ uzasadnienie tego Sądu nie zawiera wszystkich
koniecznych elementów. Brak w nim wyjaśnienia, na jakich dowodach oparł się
Sąd, dokonując przytoczonych ustaleń, odnoszących się do osoby spadkodawcy,
przyjęcia, że mężczyzna wymieniony w dokumencie, potwierdzającym jego zgon,
6
nosił poprzednio nazwisko „S.”, pozostawał w związku małżeńskim z C.S., a R.E.
jest jego córką.
Z tego względu nie jest możliwe dokonanie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia.
Podkreślenia wymaga, że zdarzenia dotyczące urodzenia, zawarcia małżeństwa,
zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego
(Dz. U Nr 36, poz. 180 ze zm.), jak też poprzednio art. 25 dekretu z dnia 8 czerwca
1955 r. -prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U nr 25, poz. 151 ze zm.), powinny
być wykazane dokumentami obejmującymi akty stanu cywilnego.
Przepis art. 670 § 1 k.p.c. nakłada na sąd spadku obowiązek badania z urzędu,
kto jest spadkobiercą, co dotyczy także dokonania ustaleń w oparciu o wymagane
dowody w postaci dokumentów urzędowych, które powinny być złożone przez
wnioskodawcę albo pozyskane w ramach czynności podjętych przez sąd z urzędu.
Naruszenie wymienionych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Nie zasługiwało na podzielenie stanowisko wnioskodawcy, kwestionujące
istnienie po stronie skarżącego interesu prawnego do udziału w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku.
Wyznaczony art. 510 § 1 k.p.c. krąg osób, czyich praw dotyczy wynik postępowania
nieprocesowego, przemawia za przyjęciem, że należy do niego również podmiot
zarządzający nieruchomością, która może być składnikiem masy spadkowej.
Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy zaakceptował dopuszczenie skarżącego do
udziału w sprawie.
Z uwagi na uznanie za częściowo uzasadnioną podstawy skargi kasacyjnej,
zaskarżone postanowienie należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylić
w całości i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
w Piotrkowie T.
7