Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 361/08
POSTANOWIENIE
Dnia 28 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R.
przy uczestnictwie M.O., B.C. i M.O.
o stwierdzenie nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania M.O.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 5 grudnia 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G., po rozpoznaniu sprawy z wniosku R. o stwierdzenie
nabycia spadku, postanowieniem z dnia 23 grudnia 2004 r. stwierdził, że spadek po
K.O., zmarłej dnia 11 marca 1976 r. w G. i tam ostatnio stale zamieszkałej, na
podstawie ustawy nabyli: mąż M.O. oraz córki B.C. i M.O. po 1/3 części – wszyscy
z dobrodziejstwem inwentarza. Podstawę orzeczenia stanowiły następujące
ustalenia faktyczne.
K.O. zmarła dnia 11 marca 1976 r. w G., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała,
pozostawiając jako spadkobierców ustawowych męża M.O. oraz córki B.C. i M. O.
Spadkodawczyni nie pozostawiła testamentu, żaden z jej spadkobierców nie
składał oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a w skład spadku nie
wchodzi gospodarstwo rolne.
Okoliczności te – stwierdził Sąd Rejonowy – pozostawały poza sporem, spór
dotyczył jedynie kwestii uprawnienia spółki R. do wystąpienia z wnioskiem
o stwierdzenie nabycia spadku. Wnioskodawczyni wywodziła swoją legitymację
z faktu nałożenia na nią przez Sąd Rejonowy w G. obowiązku przedłożenia
postanowienia stwierdzającego nabycie spadku po K.O. w toczącej się przed tym
Sądem sprawie przeciwko M.O. o wydanie nieruchomości należącej do spadku.
Uczestnik natomiast podnosił, że śmierć żony była dla niego zbyt bolesnym
przeżyciem i dlatego nie inicjował postępowania o stwierdzenie nabycia spadku; ma
ono być przeprowadzone dopiero po jego śmierci. Sąd Rejonowy uznał, że
wnioskodawczyni ma interes prawny w żądaniu stwierdzenia nabycia spadku i
uwzględnił wniosek, postanawiając zgodnie z art. 931 § 1 k.c. Ze względu na to, że
uczestniczki były w chwili otwarcia spadku małoletnie, stwierdził, że nabycie spadku
nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 i 1016 k.c.).
Apelację uczestnika postępowania Sąd Okręgowy w G. oddalił
postanowieniem z dnia 5 grudnia 2005 r., po uprzednim uzupełnieniu postępowania
dowodowego i ustaleniu, że w sprawie z powództwa R. przeciwko M.O. o wydanie
nieruchomości, sygn. [...], Sąd Rejonowy w dniu 29 lipca 2003 r. zobowiązał
powódkę do przedłożenia w terminie 14 dni postanowienia o stwierdzeniu nabycia
3
spadku po K.O. pod rygorem zawieszenia postępowania, po czym w dniu
26 sierpnia 2003 r. zawiesił postępowanie z powodu nie złożenia żądanego
postanowienia.
Sąd Okręgowy podkreślił, że, zainteresowanymi w rozumieniu art. 1025 § 1
k.c. są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni, lecz także wszystkie inne
osoby mające interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po
spadkodawcy, z czym wiążą się doniosłe skutki prawne, w szczególności
przewidziane w art. 1027 i 1028 k.c. Okoliczność, że wnioskodawczyni została
zobowiązana przez sąd do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku, pozwala przyjąć, że ma ona interes prawny w przeprowadzeniu odnośnego
postępowania, od wskazania następców prawnych bowiem sąd uzależnił
kontynuowanie postępowania w sprawie o wydanie nieruchomości. Podnoszone
przez uczestnika okoliczności dotyczące zasadności powództwa w tej sprawie
pozostają natomiast bez znaczenia, gdyż wykraczają poza zakres kognicji sądu
w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania – powołując się na obie
podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. – wnosił o uchylenie postanowienia Sądu
Okręgowego oraz poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie
o uchylenie tylko postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania temu Sądowi. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
wskazał na naruszenie art. 1025 § 1 k.c. przez przyjęcie, że wnioskodawczyni ma
interes prawny w inicjowaniu postępowania spadkowego ze względu na fakt
zobowiązania jej do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
przez sąd prowadzący inne postępowania sądowe, w którym występuje jako strona
powodowa. W ramach drugiej podstawy podniósł natomiast zarzut obrazy
przepisów: art. 232 zdanie drugie k.p.c. przez zaniechanie przeprowadzenia
dowodów z zeznań świadków [....] na okoliczność zasiedzenia nieruchomości
objętej postępowaniem w sprawie [...] oraz z oceny technicznej muru oporowego,
znajdującej się w aktach sprawy [...], i art. 386 § 1 k.p.c. przez oddalenie apelacji
mimo, że jako zasadna powinna być uwzględniona.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący nie ma racji podnosząc, że Sąd Okręgowy naruszył art. 386 § 1
k.p.c., zgodnie z którym w razie uwzględniania apelacji sąd drugiej instancji zmienia
zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. Przytoczony przepis jest
adresowany do sądu drugiej instancji i przesądza o tym, w jaki sposób ma on
rozstrzygnąć sprawę, jeżeli stwierdzi, że apelacja jest zasadna. Sąd drugiej
instancji nie narusza zatem art. 386 § 1 k.p.c., jeżeli oddali apelację na podstawie
oceny, że jest ona bezzasadna (zob. art. 385 k.p.c., a także postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1997 r., I PKN 403/97, OSNAPiUS 1998, nr 20, poz.
602 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 711/99,
OSNAPiUS 2002, nr 1, poz. 13).
Nie może również odnieść zamierzonego skutku zarzut obrazy art. 232
zdanie drugie k.p.c. przez zaniechanie przeprowadzenia z urzędu dowodów, które
pozwoliłyby na ocenę zasadności roszczenia o wydanie nieruchomości,
dochodzonego przez wnioskodawczynię w sprawie [...]. Pozostawiając na uboczu
kwestię wyjątkowego charakteru uprawnienia sądu przewidzianego w tym
przepisie, trzeba podkreślić, że zgodnie z art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są
fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Tymczasem, dowody
wskazane w skardze kasacyjnej nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy, wbrew bowiem odmiennej ocenie skarżącego, niedopuszczalne byłoby
dokonywanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku oceny zasadności
roszczenia, którego wnioskodawczyni dochodzi w sprawie [...]. Rozpoznając
sprawę o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada – rzecz jasna – czy wnioskodawca
jest legitymowany do wystąpienia z wnioskiem, wykraczałoby jednak poza zakres
kognicji tego sądu rozstrzyganie o zasadności roszczenia dochodzonego w innej
sprawie.
Przystępując do oceny trafności zarzutu naruszenia art. 1025 § 1 k.c.,
wypada przypomnieć, że w świetle tego przepisu, zarówno w jego pierwotnym
brzmieniu, mającym zastosowanie w sprawie ze względu na regulację zawartą
w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo
o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 181, poz. 1287), jak
5
i w brzmieniu nadanym mu powołaną ustawą, wniosek o stwierdzenie nabycia
spadku może złożyć każdy, kto ma w tym interes. Może to być więc każda osoba,
która jest zainteresowana w wywołaniu skutków prawnych związanych
z prawomocnym stwierdzeniem nabycia spadku, w szczególności skutków
określonych w art. 1025 § 2 i 1027 k.c. Interes prawny pełni w tym wypadku funkcję
legitymacji, a ściśle uprawnienia do wszczęcia postępowania o stwierdzenie
nabycia spadku. Chodzi przy tym o obiektywny interes prawny, czyli obiektywną
potrzebę wszczęcia postępowania. O tym, czy rzeczywiście wnioskodawca ma
interes w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia spadku, decydują okoliczności
faktyczne konkretnej sprawy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przykładowo
wskazano, że zainteresowanymi w rozumieniu art. 1025 § 1 k.c. są m.in.
spadkobiercy, ich następcy prawni, wierzyciele spadku i wierzyciele spadkobierców,
zapisobiercy, nabywcy spadku lub udziału w spadku, współwłaściciele przedmiotów
wchodzących w skład spadku, kuratorzy spadku oraz wykonawcy testamentu (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 11 lutego 1958 r., 3 CO 29/57, OSN
1958, poz. 120, z dnia 10 maja 1966 r., II CR 205/66, OSNCP 1966, nr 12,
poz. 224, z dnia 4 września 1969 r., I CR 422/69, OSNCP 1970, nr 6, poz. 113,
z dnia 12 stycznia 1983 r., III CRN 218/82, OSNCP 1983, nr 8, poz. 124, z dnia
1 czerwca 2000 r., IV CKN 470/00, nie publ., z dnia 24 października 2001 r.,
III CKN 366/00, Prok. i Pr. 2002, nr 6, s. 41 i z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 433/07,
nie publ.).
W uchwale z dnia 19 lutego 1981 r., III CZP 2/81 (OSNCP 1981, nr 8, poz.
144), Sąd Najwyższy przyjął, że osoba bliska najemcy dochodząca ustalenia, że
wstąpiła w stosunek najmu po tym najemcy na podstawie art. 691 k.c., jest
uprawniona do wystąpienia o stwierdzenie nabycia spadku po wynajmującym.
Natomiast w postanowieniu z dnia 12 stycznia 1983 r., III CRN 218/82 (OSNCP
1983, nr 8, poz. 124), uznał, że interes prawny w uzyskaniu stwierdzenia nabycia
spadku ma osoba, która z tytułu pozostawania w konkubinacie ze spadkodawcą
chciałaby rozliczyć się z wszystkimi rzeczywistymi spadkobiercami z tytułu
wspólnych w okresie konkubinatu przedsięwzięć majątkowych.
Wskazane przykłady dowodzą, że nie można kazuistycznie wyliczyć osób
uprawnionych do zgłoszenia żądania stwierdzenia nabycia spadku, o istnieniu
6
interesu w uzyskaniu takiego stwierdzenia decydują bowiem okoliczności faktyczne
konkretnej sprawy. Rozważając ten problem Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 1 czerwca 2000 r., IV CKN 470/00 (nie publ.), podkreślił, że ustalenie
prawidłowego porządku dziedziczenia ma dwa aspekty: publicznoprawny
i rodzinno-osobisty, w związku z czym nie można w wyniku nazbyt liberalnej
wykładni dopuścić do ingerowania osób trzecich w układy rodzinno-osobiste
i majątkowe, bez należytego usprawiedliwienia w kategoriach obiektywnego
interesu. Wystarczającym bowiem zabezpieczeniem realizacji publicznoprawnego
celu ustalenia prawidłowego porządku dziedziczenia jest możliwość wszczęcia
postępowania przez prokuratora, jako rzecznika interesu publicznego.
Uwzględniając przedstawiony kierunek wykładni, trzeba rozważyć, czy
strona procesu o wydanie nieruchomości, nienależąca do kategorii osób
bezpośrednio zainteresowanych w wykazaniu następstwa po spadkodawcy, która
została zobowiązana przez sąd do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku po zmarłym współmałżonku pozwanego, ma obiektywną potrzebę
wszczęcia postępowania prowadzącego do wydania takiego postanowienia.
Wiadomo, że zawieszenie postępowania sądowego może doprowadzić do
wstrzymania na czas bliżej nieokreślony orzeczenia co do istoty sprawy, a tym
samym do szkodliwego społecznie wstrzymania wymiaru sprawiedliwości. Strona
dochodząca wydania nieruchomości, którą sąd zobowiązał do przedłożenia – pod
rygorem zawieszenia postępowania – postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku ma zatem obiektywną potrzebę wszczęcia postępowania w celu uzyskania
takiego postanowienia. Oznacza to, że ma interes we wszczęciu postępowania
o stwierdzenie nabycia spadku. Nie można – wbrew odmiennym zapatrywaniom
skarżącego – przyjmować, że o uzyskaniu statusu osoby zainteresowanej
przesądzić mogą dopiero wyniki dokonanej przez sąd spadku oceny zasadności
roszczenia o wydanie nieruchomości. Ocena taka wykraczałaby poza zakres
kognicji sądu spadku i nie miałaby znaczenia w sprawie o wydanie nieruchomości.
Mogłoby zatem dojść do rozbieżnych ocen zarówno w kwestii zasadności
zawieszenia postępowania w sprawie o wydanie nieruchomości, jak i w kwestii
samej zasadności dochodzonego w tej sprawie roszczenia. W konsekwencji, strona
dochodząca tego roszczenia nie mogłaby uzyskać żądanego od niej przez sąd
7
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, co z kolei prowadziłoby do
wstrzymania na czas bliżej nieokreślony orzeczenia, co do istoty sporu o wydanie
nieruchomości. Taki stan rzeczy godziłby w zagwarantowane w art. 6 ust. 1
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), prawo
do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd w rozsądnym terminie.
Poniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 1025 § 1 k.c. trzeba zatem
uznać za pozbawiony racji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną.