Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lutego 2009 r.
II UK 154/08
Do odsetek objętych ogólnym pojęciem "należności z tytułu składek"
mają odpowiednie zastosowanie jedynie te przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze
zm.), które zostały wymienione w art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.). Ograniczenie przyjęte w art. 95 Ordynacji podatkowej nie ma zasto-
sowania do odsetek od zaległości składkowych.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Romualda Spyt, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2009 r. sprawy z wniosku Centrali Handlowej C. Spółki z o.o. z siedzibą w W. prze-
ciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o składki, na skutek
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia
7 lutego 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 lutego 2008 r. [...] Sąd Apelacyjny w Warszawie zmie-
nił, na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w W., wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 27 lutego 2007 r. i oddalił odwołanie Centrali Handlowej „C.” Spółka z o.o. w
W. od decyzji ZUS z dnia 21 września 2005 r. w sprawie o składki.
W ocenie Sądu drugiej instancji, poczynione przez Sąd Okręgowy ustale-
nia faktyczne były prawidłowe, błędna była natomiast zaprezentowana wykładnia
przepisów prawa leżących u podstaw rozstrzygnięcia. W świetle ustaleń faktycz-
nych, decyzją z dnia 21 września 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
2
w W. stwierdził, że „C.” Spółka z o.o. z siedzibą w W. jest dłużnikiem Zakładu z tytułu
składek na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych za okres od marca 2004 r. do maja
2005 r. w kwocie 20.911,50 zł z odsetkami naliczonymi do dnia wydania decyzji na
kwotę 1.834,00 (łącznie 22.745,50 zł) oraz z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fun-
dusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 2002 r. do
maja 2005 r. w kwocie 43.598,74 zł z odsetkami za zwłokę naliczonymi do dnia 21
września 2005 r. w kwocie 13.333,20 zł (łącznie 56.931,94 zł).
Wyrokiem z dnia 27 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecz-
nych w Warszawie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż Centrala
Handlowa „C.” Spółka z o.o. nie jest dłużnikiem organu rentowego z tytułu składek na
Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych z odsetkami oraz z tytułu składek na Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z odsetkami w okre-
sach i wysokości wymienionych w zaskarżonej decyzji. Z ustaleń Sądu Okręgowego
wynikało, że Centrala Handlowa „C.” Spółka z o.o. w W. nabyła w dniu 31 marca
2003 r. w drodze prywatyzacji bezpośredniej Centralną Składnicę Zaopatrzenia
Lecznictwa „C.” Przedsiębiorstwo Państwowe w W., w wyniku czego Sąd Rejonowy
dla Miasta Stołecznego Warszawy-Sąd Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego
postanowieniem z dnia 7 czerwca 2004 r. wykreślił Centralną Składnicę Zaopatrzenia
Lecznictwa „C.” Przedsiębiorstwo Państwowe w W. z rejestru przedsiębiorstw. Za-
równo Centralna Składnica Zaopatrzenia Lecznictwa „C.” Przedsiębiorstwo Pań-
stwowe w W., jak i Centrala Handlowa „C.” Spółka z o.o. w W. zalegały z opłatami
składek na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych, Funduszu Pracy i Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Odwołująca się spółka do września
2005 r. spłaciła wszelkie zaległości wobec organu rentowego zarówno z tytułu zale-
głych rat, jak i odsetek wynikających ze zwłoki w ich zapłacie, uzyskując nadpłatę w
wysokości 18.232,94 zł. Ustalenia, iż Spółka ma nadpłatę, Sąd dokonał na podstawie
opinii biegłego do spraw księgowości z dnia 7 sierpnia 2006 r., który to dowód Sąd
przeprowadził w celu ustalenia wysokości zadłużenia Spółki wobec organu rentowe-
go z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne na dzień 9 listopada
2005 r. Biegły, przyjmując że odsetki za zwłokę odnośnie do Centralnej Składnicy
Zaopatrzenia Lecznictwa „C.” powinny być naliczane przez organ rentowy począwszy
od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności, do dnia 7 czerwca 2004 r.
włącznie, a odsetki z tego samego tytułu odnośnie do odwołującej Spółki Centrali
Handlowej „C.” powinny być naliczane od dnia następującego po dniu upływu termi-
3
nu płatności do dnia zapłaty wyłącznie z tym dniem, stwierdził, że Spółka posiada
nadpłatę w wysokości 18.232,94 zł. Sąd Okręgowy wskazał, że pomiędzy stronami
były bezsporne okoliczności stanu faktycznego dotyczące następstwa prawnego
odwołującej po Centralnej Składnicy Zaopatrzenia Lecznictwa „C.” Przedsiębiorstwo
Państwowe w W., wykreślenia podmiotu z rejestru przedsiębiorstw oraz wysokości
wpłat dokonanych przez odwołującą na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Sporny pomiędzy stronami był okres, za który należą się organowi rentowemu odset-
ki od zaległości w opłatach na rzecz ubezpieczeń społecznych. W tej sytuacji Sąd
Okręgowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie i powołał ustawę z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), która w art. 23 ust. 1 stanowi, że: „od nieopłaconych
w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i
w wysokości określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatko-
wa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.). W art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych zawarta jest delegacja do zastosowania odnośnie do na-
leżności z tytułu składek art. 94 Ordynacji podatkowej. Ustawa o systemie ubezpie-
czeń społecznych nakazuje więc stosowanie przepisów Ordynacji podatkowej do
obliczenia odsetek należnych od zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, nie
wymieniając expresis verbis tych artykułów ustawy, które należy stosować, czyni to
natomiast w art. 31. Ustawodawca w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych
dwukrotnie w art. 23 i art. 31 nakazał odpowiednie stosowanie przepisów Ordynacji
podatkowej, jednak dla odsetek od należnych składek ustanowił inny zakres stoso-
wania przepisów Ordynacji podatkowej (nie zawęził go), a inny dla samych składek
(poprzez enumeratywne wyliczenie artykułów, które można stosować). Bez względu
jednak na to, czy przepisy Ordynacji podatkowej będą miały zastosowanie do odse-
tek od zaległych składek, czy do samych należności z tytułu składek, w obu wypad-
kach istnieje podstawa do zastosowania art. 94 Ordynacji podatkowej. Przepis ten
stanowi, że: „przepisy art. 93 § 1, art. 93 d i art. 93 e, z zastrzeżeniem art. 95, stosuje
się również do nabywców przedsiębiorstw państwowych oraz do spółek, które na
podstawie przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
nabyły lub przejęły te przedsiębiorstwa”. Tym samym treść art. 94 Ordynacji podat-
kowej nakazuje stosowanie art. 95 § 1, który stanowi, że odpowiedzialność nabyw-
ców lub spółek, o których mowa w art. 94 z tytułu odsetek za zwłokę od zaległości
podatkowych zlikwidowanego przedsiębiorstwa, oprocentowania przypadających do
4
zwrotu zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług, ograniczona jest do odsetek
(oprocentowania) naliczonych do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przed-
siębiorstw państwowych. Określona w powyższy sposób podstawa prawna do odpo-
wiedniego zastosowania art. 95 Ordynacji podatkowej odnośnie do odsetek należ-
nych z tytułu zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne ogranicza
naliczanie odsetek do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw
państwowych, co czyni chybionym pogląd organu rentowego, że art. 95 Ordynacji
podatkowej nie może mieć zastosowania z uwagi na brak jego wskazania w treści
art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Sąd Apelacyjny nie podzielając wykładni Sądu pierwszej instancji wskazał, iż
nabycie przedsiębiorstwa państwowego Centralna Składnica Zaopatrzenia Lecznic-
twa „C.” przez Spółkę Centrala Handlowa „C.” nastąpiło na mocy ustawy z dnia 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
171, poz. 1397 ze zm.), która w art. 40 ust. 1 stanowi, iż w przypadku braku odmien-
nych unormowań ustawowych, kupujący lub przejmujący wstępuje we wszelkie
prawa i obowiązki przedsiębiorstwa państwowego, bez względu na charakter stosun-
ku prawnego, z którego te prawa i obowiązki wynikają. W kontekście tego przepisu
unormowanie zawarte w art. 95 w związku z art. 94 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
- Ordynacja podatkowa ograniczające odpowiedzialność spółek, które na podstawie
przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nabyły te
przedsiębiorstwa jedynie do odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych zlikwido-
wanego przedsiębiorstwa naliczonych do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa z reje-
stru przedsiębiorstw państwowych ma charakter lex specialis. Stosowanie tego prze-
pisu do należności z tytułu składek nie jest możliwe ze względu na brak podstawy
prawnej. Takiej podstawy prawnej nie zawiera art. 23 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ani art. 31 tej ustawy wymieniający
enumeratywnie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa,
które mają odpowiednie zastosowanie do należności z tytułu składek. Sąd wskazał
także, iż należnościami z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne są składki, od-
setki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia oraz dodatkowa opłata (art.
24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), przy czym nie tworzą one
odrębnego bytu w postaci jednej należności i wobec tego pojęcie to obejmuje różne-
go rodzaju świadczenia o odrębnym charakterze i statusie, które ze względów redak-
cyjno- legislacyjnych określone zostały w ustawie jednym mianem i przywołał wyrok
5
Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., I UK 240/05 (OSNP 2007 nr 7-8,
poz.111). Sąd drugiej instancji wskazał także, że art. 23 ust. 1 stanowiący, iż od nie-
opłaconych w terminie składek należne są od płatnika odsetki za zwłokę na zasa-
dach i wysokości określonych w ustawie Ordynacja podatkowa nie może być rozu-
miany w ten sposób, iż ilekroć w ustawie Ordynacja podatkowa jest mowa o odset-
kach, przepisy zawierające takie uregulowania mają bezpośrednie zastosowanie
również do odsetek należnych od nieopłaconych składek. Porównanie konstrukcji
przepisu art. 23 ust. 1 i 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i zakresu ich
regulacji pozwala na ustalenie, iż przepisy ustawy Ordynacja podatkowa mają bez-
pośrednie zastosowanie jedynie w zakresie ogólnych zasad nakładania odsetek oraz
przy ustalaniu procentowej wysokości odsetek, natomiast do odsetek objętych ogól-
nym pojęciem „należności z tytułu składek” mają zastosowanie jedynie te przepisy
ustawy Ordynacja podatkowa, które zostały wymienione w art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, co odnosi się również do odsetek za zwłokę od nieopła-
conych w terminie składek. W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 95 i 96 odnoszące się
bezpośrednio do odpowiedzialności nabywców lub spółek, które na podstawie
ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nabyły takie
przedsiębiorstwa, nie zostały w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
wymienione, mimo że inne przepisy ustawy Ordynacja podatkowa (art. 93 § 1 i art.
93e) wymienione w art. 94 Ordynacji przez ich wskazanie w art. 31 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych, mają odpowiednie zastosowanie do należności z ty-
tułu składek. W tej sytuacji wywodzenie z zapisu zawartego w art. 94 ordynacji „z
zastrzeżeniem art. 95” obowiązku zastosowania uregulowania zawartego w tym
przepisie, ograniczającego okres naliczenia odsetek od zaległości podatkowych zli-
kwidowanego przedsiębiorstwa do należności z tytułu składek (w tym odsetek), nie
jest zgodne z normami interpretacyjnymi i sprzeczne z wolą ustawodawcy wyrażoną
w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ponadto charakter regulacji
zawartej w art. 95 wprowadzającej wyjątek od ogólnej zasady przejęcia przez na-
bywcę wszystkich praw i obowiązków przedsiębiorstwa państwowego, z którego wy-
nikają (powtórzony w § 4 umowy sprzedaży zawartej w dniu 3 marca 2003 r.) nie po-
zwala na dokonywanie wykładni rozszerzającej tego przepisu.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy i za-
rzucając naruszenie prawa materialnego, poprzez niewłaściwe zastosowanie 1) art.
23 ust. 1 oraz art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
6
społecznych, polegające na błędnym uznaniu, iż z przepisów tych można wywieść
wniosek o braku podstaw do stosowania w przypadku naliczania odsetek od zale-
głych należności z tytułu składek przepisów art. 95 i 96 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Ordynacja podatkowa; 2) art. 94, 95, 96 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
Ordynacja podatkowa, poprzez zastosowanie niewłaściwej interpretacji polegającej
na stwierdzeniu, że określenie w treści przepisu art. 94 „z zastrzeżeniem art. 95” nie
nakazuje stosowania uregulowań zawartych w art. 95 i 96 w każdej sytuacji w której
naliczane są odsetki za zaległości nabywców przedsiębiorstw państwowych, wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjne-
mu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w cało-
ści i oddalenie apelacji, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.,
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia,
jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli
taki zarzut okaże się niezasadny). W rozpatrywanej sprawie, należy wskazać za Są-
dem Apelacyjnym, że do art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych, według którego od nieopłaconych w terminie skła-
dek należne są od płatnika odsetki za zwłokę na zasadach i wysokości określonych
w ustawie Ordynacja podatkowa, nie może być stosowana wykładnia rozszerzająca,
sprowadzająca się do stwierdzenia, że ilekroć w ustawie Ordynacja podatkowa jest
mowa o odsetkach, przepisy zawierające takie uregulowania mają bezpośrednie za-
stosowanie również do odsetek należnych od nieopłaconych składek. Przepis art. 31
ustawy systemowej literalnie i wyczerpująco wymienia jakie przepisy ustawy Ordyna-
cja podatkowa znajdują odpowiednie zastosowanie do należności z tytułu składek,
nie wymieniając wśród nich art. 95 Ordynacji, który ogranicza odpowiedzialność na-
bywców przedsiębiorstw państwowych oraz spółek które - tak jak w tej sprawie - na-
były lub przejęły przedsiębiorstwo na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji - do odsetek za zwłokę od należności podatkowych zli-
kwidowanego przedsiębiorstwa, do odsetek naliczonych do dnia wykreślenia przed-
siębiorstwa z właściwego rejestru (w sprawie do dnia 7 czerwca 2004 r.). Oznacza
7
to, że przyjęte w tym przepisie ograniczenie dotyczy jedynie odsetek od zaległości
podatkowych, i nie znajduje zastosowania do zaległości składkowych. Fakt, że sto-
sujący się do należności składkowych z mocy art. 31 ustawy systemowej art. 94 Or-
dynacji, zawiera sformułowanie „z zastrzeżeniem art. 95”, nie oznacza, że przepis
ten (art. 95) należy odpowiednio stosować także do składek, trzeba bowiem zwrócić
uwagę, że ustawodawca w systemie ubezpieczeń społecznych wprost wymienił jako
znajdujące odpowiednie zastosowanie do należności składkowych art. 93, 93a-93c,
93e i 94, mimo że ten ostatni przepis wymienia również art. 93e Ordynacji jako znaj-
dujący zastosowanie do nabywców przedsiębiorstw.
Porównanie konstrukcji przepisu art. 23 ust. 1 i 31 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych i zakresu ich regulacji pozwala na przesądzenie, że przepisy
ustawy Ordynacja podatkowa mają bezpośrednie zastosowanie jedynie w zakresie
ogólnych zasad nakładania odsetek oraz przy ustalaniu procentowej wysokości od-
setek, natomiast do odsetek objętych ogólnym pojęciem „należności z tytułu składek”
mają odpowiednie zastosowanie jedynie te przepisy ustawy Ordynacja podatkowa,
które zostały wymienione w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wobec treści tego przepisu unormowanie zawarte w art. 95 w związku z art. 94
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, ma charakter lex specialis,
a jego stosowanie do należności z tytułu składek nie jest możliwe ze względu na brak
podstawy prawnej.
Tym samym podzielając stanowisko zawarte w wyroku Sądu Apelacyjnego,
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================