Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 108/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Jan Górowski
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 lutego 2009 r.,
skargi K.B. o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 18 października 2006 r., sygn. akt [...], wydanego
w sprawie z powództwa K.B.
przeciwko G.K.
o uznanie za bezskuteczne czynności prawnych,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ł. prawomocnym wyrokiem z dnia 18 października 2006 r.
zmienił wyrok Sądu Rejonowego w K. i oddalił żądanie K.B. uznania za
bezskuteczne w stosunku do niej, w zakresie przysługującej jej wierzytelności
alimentacyjnej od dłużnika J.B., bliżej określone umowy sprzedaży nieruchomości.
Sąd uznał, że pozwany wskazał mienie dłużnika w postaci udziału wynoszącego
18/48 części we własności nieruchomości położonej w K. przy ulicy R., o
powierzchni 1286 m2
, które jest wystarczające do zaspokojenia roszczenia
powódki.
Powódka wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku
Sądu Okręgowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
sądu II instancji została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą
z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
ustawy prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
Źródeł tej skargi oraz motywów jej ustanowienia należy poszukiwać w art. 77 ust. 1
Konstytucji, przewidującym odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez niezgodne z prawem działania lub zaniechania przy
wykonywaniu władzy publicznej oraz w uchwaleniu art. 417 – 4172
i 421 k.c. Z art.
4171
§ 2 k.c. wynika, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie
prawomocnego orzeczenia, można żądać jej naprawienia po stwierdzeniu we
właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem.
Przechodząc do oceny zgodności z prawem zaskarżonego wyroku trzeba
zauważyć, że nie każde naruszenie prawa materialnego lub przepisów
postępowania stanowi uzasadnioną podstawę skargi przewidzianej w art. 4241
k.p.c. Orzeczenie niezgodne z prawem – w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. – to
orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć
3
(dyskrecjonalności), albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga
głębszej analizy prawniczej. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05 (OSNC 2007, nr 1, poz. 17) uznając, że
niezgodność z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c. może wynikać tylko
z oczywistych błędów sądu, spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni
lub stosowania prawa. Innymi słowy, niezgodność z prawem powodująca powstanie
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa musi mieć charakter
kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 stycznia 2007 r., sygn. akt V CNP 132/06,
(Biul. SN 2007/4/14) uznał, że takie ujęcie niezgodności z prawem, a co za tym
idzie, „bezprawności sądowej”, pozostaje w zgodzie z orzecznictwem (ETS), który
w orzeczeniu z dnia 30 września 2003 r. w sprawie Gerhard K., po raz pierwszy
rozpatrując odpowiedzialność państwa za szkodę wyrządzoną przez władzę
sądową, nadał przesłance bezprawności jeszcze bardziej kwalifikowany charakter,
niż w przypadku odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną bezprawiem
legislacyjnym (por. C-224/01, Gerhard K. v. Austria).
Wyraźnego podkreślenia wymaga, prezentowany zarówno w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (por. np. powołane orzeczenie w sprawie
C-224/01,), jak i w doktrynie, pogląd, zgodnie z którym w przypadku wykonywania
władzy dyskrecjonalnej niezbędny jest pewien margines błędu, którego popełnienie
nie może rodzić odpowiedzialności odszkodowawczej państwa. Tylko w sytuacji,
gdy granice uznania zostaną rażąco przekroczone (błąd rażący), państwo nie może
uwolnić się od tej odpowiedzialności. Oznacza to, że naruszenie prawa musi być
„oczywiste”. Z tego rodzaju naruszeniem – jak podkreślił ETS – mamy do czynienia
wyjątkowo, bowiem „oczywistość naruszenia prawa” należy rozumieć bardzo
wąsko, gdy jest ono z góry widoczne, bez potrzeby głębszej analizy prawniczej.
Żądanie stwierdzenia niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego
uzasadnia się tym, że oddalenie powództwa nastąpiło z rażącym naruszeniem
art. 533 k.c. przez jego zastosowanie pomimo braku wystarczających danych
4
pozwalających z dostateczną dozą prawdopodobieństwa przyjąć, iż wskazane
mienie dłużnika (udział w nieruchomości przy ulicy R.) może być uznane za
wystarczającego do zaspokojenia w rozumieniu art. 533 in fine k.c.
Podejmując merytoryczne rozważania w tym względzie należy przede
wszystkim zauważyć, że jedną z koniecznych przesłanek skargi pauliańskiej jest
przysługiwanie wnoszącemu ją zaskarżalnej wierzytelności pieniężnej przeciwko
osobie, która dokonała czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia
(art. 527 k.c.). Jeżeli pominąć wierzytelności wynikające z zobowiązań naturalnych,
atrybutem ogółu pozostałych wierzytelności jako podmiotowych praw majątkowych
jest możliwość przymusowej ich realizacji. Zasadą jest odpowiedzialność osobista
dłużnika względem wierzyciela, tj. możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela,
który nie otrzymał świadczenia należnego od dłużnika, z całego majątku dłużnika.
Dokonanie przez dłużnika w określonych przez ustawę okolicznościach czynności
prawnej, wskutek której stał się on niewypłacalny lub stał się niewypłacalny
w wyższym stopniu niż był uprzednio, godzi w możliwość zaspokojenia się
wierzyciela z majątku dłużnika. Skarga pauliańska, rozszerzając uprawnienie
wierzyciela do przymusowego zaspokojenia wierzytelności z majątku dłużnika
o możliwość prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności
z określonych przedmiotów, które w następstwie wspomnianej czynności prawnej
weszły w skład majątku osoby trzeciej, pozwala przeciwdziałać powyższym
skutkom tej czynności i tym samym wzmacnia ochronę wierzytelności.
Ciężar dowodu powyżej przesłanki skargi pauliańskiej spoczywa, zgodnie
z art. 6 k.c., na osobie występującej z żądaniem, o którym mowa w art. 527 § 1 k.c.
Inaczej ujmując, to rzeczą skarżącej było w toku procesu pauliańskiego wykazanie
wielkości przysługującej jej wierzytelności podlegającej przymusowemu
zaspokojeniu z określonych nieruchomości, które w następstwie zaskarżonych
czynności prawnych weszły w skład majątku osoby trzeciej.
Sąd Okręgowy określił tę wierzytelność na wskazaną w pozwie kwotę około
8000 zł i uznał, że udział dłużnika w nieruchomości o powierzchni 1286 m2
,
położonej w K. przy ulicy R., stanowi mienie wystarczające do jej wyegzekwowania.
5
W tych okolicznościach wskazana wyżej „oczywistość naruszenia prawa"
w szczególności art. 533 k.c., nie zachodzi w niniejszej sprawie.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.