Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 520/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSA Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M.S.
przeciwko Związkowi Harcerstwa Polskiego
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 czerwca 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 19 lutego 2008 r., którym zasądzono na rzecz powoda
M.S. od pozwanego Związku Harcerstwa Polskiego kwotę 72 319, 56 zł z
ustawowymi odsetkami od 21 grudnia 2007 r. i 6629 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, w ten sposób, że oddalił powództwo i nie obciążył powoda obowiązkiem
zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego.
Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach:
W dniu 20 stycznia 2005 r. powód M.S. wniósł do Sądu Okręgowego pozew,
którym domagał się od Związku Harcerstwa Polskiego zasądzenia na jego rzecz
300 000 zł tytułem zadośćuczynienia, odszkodowania obejmującego zwrot kosztów
leczenia w łącznej kwocie 7196 zł, renty związanej ze zwiększonymi potrzebami za
lipiec 2003 r. w wysokości 1 206 zł, a od sierpnia 2003 r. i na przyszłość po 2 412 zł
miesięcznie, ustalenia odpowiedzialności pozwanego za przyszłe szkody, jakie
mogą ujawnić się z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej lub zmniejszenia
widoków na przyszłość oraz zwrotu kosztów procesu.
Wniesienie pozwu było poprzedzone wezwaniem, doręczonym w dniu 28 września
2004 r., Komendzie Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego do dobrowolnej
wypłaty tych świadczeń, z tym że kwota zadośćuczynienia określona została na
250 000 zł.
Roszczenia te związane były z następstwami wypadku jakiemu powód uległ w dniu
16 lipca 2003 r. wskutek wadliwej organizacji zajęć terenowych przeprowadzonych
przez pozwanego w D.
W piśmie procesowym z dnia 31 maja 2006 r. powód wniósł o zasądzenie
odsetek od wszystkich zgłoszonych żądań od 28 września 2004 r., od daty
doręczenia pozwanemu wezwania do zapłaty.
Następnie pismem z dnia 16 września 2006 r. rozszerzył powództwo do
kwoty 20 880 zł tytułem odszkodowania, zmodyfikował również żądanie renty,
wskazując że jest to następstwem utraty zarobków przez jego matkę.
3
Wyrokiem z dnia 22 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w Ł. zasądził od
pozwanego na rzecz powoda 180 000 zł tytułem zadośćuczynienia, 20 880 zł
odszkodowania, 42 210 zł skapitalizowanej renty za zwiększone potrzeby za okres
od 16 lipca 2003 r. do 31 grudnia 2004 r., rentę po 2010 zł miesięcznie od
1 stycznia 2005 r., płatną do 20 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami
w przypadku uchybienia terminu płatności i 2160 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, ustalił odpowiedzialność pozwanego za szkody, jakie mogą powstać
u niego w przyszłości, pozostające w związku przyczynowym ze zdarzeniem z dnia
16 lipca 2003 r. oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie.
Dochodzona obecnie przez powoda należność obejmuje skapitalizowane odsetki
od świadczeń zasądzonych omówionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia
22 maja 2007 r.
Sąd Apelacyjny uznał, że w toku tamtego postępowania powód wysunął
żądanie zasądzenia odsetek w powołanym piśmie z dnia 31 maja 2006 r., a skoro
w punkcie 4 tego wyroku Sąd Okręgowy oddalił powództwo w pozostałym zakresie,
to należy przyjąć, że orzeczenie to dotyczyło także żądania odsetek.
Powagę rzeczy osądzonej ma rozstrzygnięcie zawarte w sentencji orzeczenia,
a jego przedmiotem jest roszczenie w takiej postaci, w jakiej zostało sformułowane
w pozwie, względnie w toku postępowania.
W odniesieniu do wyroków oddalających powództwo zachodzi potrzeba sięgnięcia
do uzasadnienia celem ustalenia treści rozstrzygnięcia i granic powagi rzeczy
osądzonej, a w razie braku motywów, dokonanie tego wymaga analizy akt sprawy.
Nie znaczy to jednak, że powaga rzeczy osądzonej rozciąga się na uzasadnienie
wyroku, które w tej kwestii służy jedynie do wyjaśnienia granic powagi rzeczy
osądzonej, gdy z braku jakichś elementów wnioskowanie z treści samego
rozstrzygnięcia nie jest możliwe.
Taka sytuacja nie miała miejsca w omówionej sprawie, ponieważ wyrok z dnia
22 maja 2007 r. ma treść kategoryczną i jednoznaczną. Nie ma znaczenia to,
że w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy nie zawarł rozważań co do negatywnej
części rozstrzygnięcia, skoro można ją określić na podstawie treści pozytywnej
wyroku w połączeniu ze zgłoszonymi roszczeniami.
4
Porównanie przedmiotu i podstawy faktycznej rozstrzygnięcia dokonanego
wyrokiem z dnia 22 maja 2007 r. z obecnie zgłoszonymi wskazuje, że są one
tożsame w rozumieniu art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c.
Podkreślone zostało, że powód nie zakwestionował również odmowy zasądzenia
odsetek w apelacji.
Ponadto Sąd ten zaznaczył, że omyłkowo wydanemu orzeczeniu nadał formę
wyroku, zamiast stosowanie do art. 386 § 3 k.p.c. uchylić zaskarżone orzeczenie
postanowieniem i odrzucić pozew, co jednak nie ma wpływu na sytuację powoda.
W skardze kasacyjnej powód powołał podstawę przewidzianą art. 3983
§ 1
pkt. 2 k.p.c., zarzucając naruszenie art. 199 § 1 pkt. 2 w związku z art. 366 i art.
386 § 3 k.p.c. przez błędne stwierdzenie, że o to samo roszczenie pomiędzy tymi
samymi stronami sprawa została już prawomocnie rozstrzygnięta.
Domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powaga rzeczy osądzonej jest przymiotem prawomocnego wyroku
i wszystkich jego skutków. Kończy on ostatecznie spór między stronami i wyklucza
ponowne rozpoznanie tej samej sprawy przez ten sam lub inny sąd. Granice
powagi rzeczy osądzonej wyznaczone są art. 366 k.p.c., który przewiduje,
że dotyczą one przedmiotu rozstrzygnięcia w takiej postaci, jaką miało żądanie
objęte przedmiotem sporu w chwili wydania wyroku i tylko pomiędzy tymi samymi
stronami.
W celu ustalenia przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej należy wziąć
pod uwagę czego powód żądał, czyli roszczenie zgłoszone w pozwie i ewentualnie
ukształtowane w toku postępowania, jeśli dokonywane były jego zmiany i w takiej
postaci, w jakiej zostało rozpoznane.
Powagą rzeczy osądzonej objęta jest tylko sentencja wyroku, ale gdy nie zawiera
ona jasnego określenia wszystkich elementów zezwalających na miarodajne
i pewne ustalenie tych wskazanych art. 366 k.p.c. należy dokonać wykładni wyroku,
a w dalszej kolejności sięgnąć do jego uzasadnienia (por. uchwałę Sądu
5
Najwyższego z dnia 17 września 1957 r. 1 CO 20/57, OSPiKA 1958/10/261, wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2002 r., II CKN 1415/00, niepubl.). Motywy nie
mają powagi rzeczy osądzonej, ale zezwalają na wyjaśnienie podstaw orzeczenia
co do istoty sprawy, w których sąd wypowiada się w sposób autorytatywny
o żądaniu.
W przypadku gdy nie zostały sporządzone trzeba poddać analizie akta sprawy
i w oparciu o treść pozwu, protokołów rozprawy oraz pism procesowych odtworzyć
przedmiot sporu poddany pod osąd, wskazujący na sentencję wyroku (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r. V CK 528/03, niepubl., wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 marca 2006 r. II PK 163/05, OSNP 2007/5-6/71). Ma to
szczególne znaczenie w odniesieniu do wyroków oddalających powództwo,
zarówno w całości, jak i w pewnym zakresie.
Wyrokiem z dnia 22 maja 2007 r. w sprawie sygn. [...] Sąd Okręgowy w Ł.,
oddalając częściowo powództwo nie odniósł się do kwestii odsetek.
W uzasadnieniu Sąd ten określił roszczenia zgłoszone przez powoda w pozwie
oraz w piśmie procesowym z dnia 16 września 2006 r., wskazując, że one składają
się na dochodzone odszkodowanie i były przedmiotem rozpoznania.
Nie zostało powołane w opisie zgłoszonych przez powoda roszczeń jego pismo
z dnia 31 maja 2006 r., w którym domagał się zasądzenia odsetek od wszystkich
zgłoszonych roszczeń od 28 września 2004 r.
Motywy nawet w części zważającej, także odnoszące się do orzeczenia
oddalającego powództwo w pozostałej części, nie zawierają wypowiedzi dotyczącej
odsetek.
Należy stąd wnosić, że Sąd ten pominął roszczenie o zasądzenie odsetek, nie
poddał go pod osąd i dokonane rozstrzygnięcie nie obejmuje tego dodatkowo
zgłoszonego żądania, które nie było zawarte w pozwie.
W tej sprawie przedmiotowy zakres powagi rzeczy osądzonej wyznaczony
zakresem rozstrzygnięcia, związanego ze stanem sprawy istniejącym w dacie
orzekania, nie obejmuje roszczenia o odsetki.
6
Orzeczenie oddalające powództwo w pozostałej części nie stanowi rozstrzygnięcia
o tym roszczeniu.
Pominięcie przez sąd jednego ze zgłoszonych żądań może być przedmiotem
wniosku o uzupełnienie wyroku (art. 351 k.p.c.). Nieskorzystanie z tej drogi żądania
wydania orzeczenia, co do brakującego rozstrzygnięcia nie pozbawia powoda
prawa dochodzenia go oddzielnym powództwem, ponieważ nie jest ono objęte
powagą rzeczy osądzonej.
Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na podzielenie, ponieważ
jest wynikiem błędnej wykładni art. 199 § 1 pkt. 2 i art. 366 k.p.c.
Trafnie przyznane zostało w uzasadnieniu, że doszło do wydania orzeczenia
niewłaściwej treści (art. 199 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) i w niewłaściwej formie
(art. 386 § 3 w związku z art. 199 i art. 391 § 1 k.p.c.).
Z powyższych względów powołaną podstawę skargi kasacyjnej Sąd
Najwyższy uznał za uzasadnioną, stwierdzone naruszenia prawa procesowego
miały wpływ na wynik sprawy, co było przyczyną uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w oparciu
o art. 39815
k.p.c.
Na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego pozostawione zostało Sądowi ponownie
rozpoznającemu sprawę.