Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 201/08
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości SBM "O."
przeciwko K.M. i B.M.
o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 marca 2009 r.,
na skutek skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 sierpnia 2007 r., sygn. akt [...],
umarza postępowanie kasacyjne.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 18 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził solidarnie od
pozwanych na rzecz syndyka masy upadłości Spółdzielni Budownictwa
Mieszkaniowego „O." kwotę 63 413,05 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27
listopada 2002 r. Apelację pozwanych od tego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił
wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2007 r. Sąd Apelacyjny doręczył wyrok z
uzasadnieniem pełnomocnikowi pozwanych w dniu 20 października 2007 r., który
wniósł skargę kasacyjną w dniu 12 grudnia 2007 r.
W piśmie z dnia 27 listopada 2007 r. Przedsiębiorstwo „V." sp. z o.o.
wystąpiła o nadanie klauzuli wykonalności tym wyrokom na swoją rzecz, na tej
podstawie, że umową z dnia 18 października 2007 r. zawartą z syndykiem nabyła
przedmiotową wierzytelność. Postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 12
grudnia 2007 r. wniosek ten został uwzględniony. Odpis tego postanowienia
otrzymał pełnomocnik pozwanych w dniu 5 stycznia 2008 r.
W dniu 27 lutego 2007 r. syndyk udzielił pełnomocnictwa do reprezentowania
go przed Sądem Najwyższym radcy prawnemu, który otrzymał odpis skargi
kasacyjnej w dniu 20 marca 2008 r.
Postanowieniem z dnia 30 września 2008 r. Sąd Najwyższy przyjął skargę
kasacyjną pozwanych do rozpoznania.
W piśmie z dnia 7 października 2008 r. pełnomocnik syndyka powiadomił
Sąd Najwyższy, że Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 7 marca 2008 r.
stwierdził ukończenie postępowania upadłościowego Spółdzielni Budownictwa
Mieszkaniowego „O." i że Postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2008 r. Sąd
Rejestrowy wykreślił ten podmiot z Krajowego Rejestru Sądowego. Wyraził pogląd,
że w tym stanie rzeczy postępowanie w sprawie powinno być umorzone.
Ustosunkowując się do tego stanowiska, pełnomocnik pozwanych w piśmie z dnia
21 stycznia 2009 r. wniósł o merytoryczne rozpoznanie sprawy, wskazując, że
powodem jest syndyk, a nie wykreślona Spółdzielnia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
W literaturze wyrażono niezakwestionowany pogląd, że zbycie rzeczy lub
prawa objętych sporem przed doręczeniem pozwu pociąga za sobą brak legitymacji
procesowej jednej ze stron postępowania (zbywcy). Pozbawione tego skutku jest
zbycie dokonane w toku procesu, aż do zakończenia postępowania zarówno przed
sądem pierwszej, jak i drugiej instancji (art. 192 pkt 3 k.p.c.), a w judykaturze
wyrażono także pogląd, że i w postępowaniu kasacyjnym (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 57/07, OSNC - ZD 2008 nr C,
poz. 62). Gdyby go przyjąć, to z chwilą zbycia objętej prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego wierzytelności posiadał syndyk legitymację czynną nie jako już
podmiot dochodzonej wierzytelności, czyli jako strona w znaczeniu materialnym,
lecz jako strona podstawiona (art. 192 pkt 3 k.p.c.). W tym wypadku taka strona
działa we własnym imieniu, ale na rzecz nabywcy wierzytelności. Z tego względu
powaga rzeczy osądzonej wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 15 września 2006
r. obejmowała także nabywcę, który, jako następca prawny szczególny, mógł
uzyskać na ten tytuł egzekucyjny klauzulę wykonalności (art. 788 § 1 k.p.c.).
Nie wdając się w bliższe rozważanie, czy art. 192 pkt 3 k.p.c. ma
zastosowanie w postępowaniu kasacyjnym należy podnieść, że w sprawie, w której
postępowanie upadłościowe obejmuje likwidację majątku upadłego sąd po
wykonaniu planu podziału postanawia stwierdzić zakończenie postępowania
upadłościowego (art. 368 § 1 i 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm., dalej „p.u.n."),
co nastąpiło odnośnie upadłej Spółdzielni w dniu 7 marca lipca 2008 r., a więc po
wniesieniu skargi kasacyjnej przez pozwanych. Z chwilą stwierdzenia ukończenia
postępowania upadłościowego następuje wygaśnięcie funkcji syndyka masy
upadłości. Z tego względu traci on wtedy legitymację procesową i jako strona
przestaje istnieć (por. art. 367 ust. 2 w zw. z art. 368 ust. 3 p.u.n.).
Taki stan rzeczy skutkuje tym, że dalszy proces, jak trafnie podniesiono
w literaturze, może się toczyć jedynie co najwyżej przy udziale w nim jako strony
powodowej w znaczeniu także procesowym nabywcy przedmiotowej wierzytelności.
Ustanie bowiem podmiotu podstawionego w miejsce nabywcy wywołuje taki skutek,
że tylko nabywca, jako strona w znaczeniu materialnym, ma legitymację czynną do
dalszego udziału w toczącym się procesie. Ewentualny brak zezwolenia strony
4
przeciwnej na wstąpienie nabywcy wierzytelności do procesu na podstawie art. 192
pkt 3 k.p.c. staje się wtedy bezprzedmiotowy, ze względu na utratę bytu prawnego
pierwotnego powoda i związanym z tym brakiem możliwości jego udziału
w dalszym procesie.
Z chwilą oddalenia apelacji sprawa jest prawomocnie zakończona,
ale postępowanie kasacyjne może się także toczyć tylko z udziałem strony
przeciwnej. Nie jest ono wprawdzie prostą kontynuacją postępowania
zakończonego prawomocnym orzeczeniem, niemniej jeżeli utrata bytu prawnego
strony, a więc także tym samym utrata przez syndyka zdolności sądowej, następuje
po wniesieniu skargi, to trzeba było rozważyć na podstawie art. 39812
k.p.c.
w pierwszej kolejności zastosowanie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. Przepis ten obejmuje
swą hipotezą wypadki, gdy wymienione w nim przeszkody toczenia się sprawy
wystąpiły po jej wszczęciu, a w postępowaniu kasacyjnym, po wniesieniu skargi.
Pogląd ten zarówno w doktrynie, jak i judykaturze nie jest kwestionowany (por. np.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1997 r., III CZP 66/97,
OSNC 1998, nr 4, poz. 56 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października
1971 r., III CRN 266/71, OSNCP 1972, nr 4, poz. 76).
Skoro w chwili wniesienia skargi kasacyjnej syndyk istniał, bo postępowanie
upadłościowe nie było zakończone, to jego wskazanie jako powoda przez
skarżących mogło być uznane za prawidłowe. W postępowaniu kasacyjnym,
podobnie jak w apelacyjnym, nie mają zastosowania art. 194 -196 i 198 k.p.c.
(art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.).
Utrata przez syndyka bytu prawnego na skutek wydania w dniu 7 marca
2008 r. postanowienia kończącego postępowanie upadłościowej to zdarzenie,
które formalne wyczerpało hipotezę art. 174 § 1 k.p.c. W judykaturze wyrażono
jednak trafny pogląd, że nienaprawialna następcza utrata zdolności sądowej strony
uzasadnia umorzenie postępowania, a nie jego zawieszenie (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 15 lutego 2002 r., OSP 2003, nr 7-8, poz. 95). Gdyby przyjąć,
że postępowanie kasacyjne może się toczyć przy udziale w nim jako strony
powodowej w znaczeniu także procesowym nabywcy wierzytelności, to mogłoby to
tylko nastąpić wskutek zgłoszenia nabywcy, lub jego wskazania przez pozwanych.
5
Tymczasem pełnomocnik pozwanych wezwany o wskazanie strony przeciwnej
oznaczył jako stronę syndyka, który jak wynika z powyższych uwag, utracił byt
prawny. Poza tym utraciła także byt prawny upadła Spółdzielnia na skutek
wykreślenia jej z Krajowego Rejestru Sądowego.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.