Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 595/08
POSTANOWIENIE
Dnia 20 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa D.B., K.B. i małoletniego S.B.
przeciwko PKP Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Okręgowego w P. z dnia 2 kwietnia 2008 r.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2008 r. odrzucił na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. pozew o zapłatę 500 000 zł tytułem
zadośćuczynienia, wniesiony przez R.B. W jego ocenie zachodziła tożsamość
podmiotowa i przedmiotowa w tej sprawie oraz sprawie [...] zakończonej wyrokiem
Sądu Rejonowego w G. z dnia 7 kwietnia 2005 r., w którym uwzględniono w całości
powództwo R.B. o zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości 30 000 zł.
Zażalenie powodów (spadkobierców R.B.) na to postanowienie zostało
oddalone przez Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 13 czerwca 2008 r. Sąd
drugiej instancji podzielił ustalenia i ocenę Sądu Okręgowego. Odwołując się do
uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1967 r. (III PZP
37/67, OSNCP 1968, Nr 7, poz. 113) podkreślił, że zasądzenie zadośćuczynienia
pieniężnego za krzywdę doznaną w wyniku uszkodzenia ciała i wywołania rozstroju
zdrowia wyłącza, mimo pogorszenia się stanu zdrowia poszkodowanego,
przyznanie mu dalszego zadośćuczynienia, poza już zasądzonym w związku z
podstawą poprzedniego sporu. Powód R.B. nie domagał się zaś zadośćuczynienia
z powodu nowej krzywdy, której nie można było przewidzieć w ramach podstawy
poprzedniego sporu. Z oświadczenia pełnomocnika powoda złożonego w sprawie
[...] wynikało nadto, że powód dochodził w tej sprawie nie części, ale całości
zadośćuczynienia.
Skarga kasacyjna powoda została oparta o podstawę naruszenia przepisów
postępowania. Zarzucono w niej naruszenie art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 385
i 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w wyniku ich błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania.
Skarżący w związku z tą podstawą skargi kasacyjnej wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazana w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. podstawa odrzucenia pozwu z powodu
wcześniejszego prawomocnego osądzenia sprawy pozostaje w związku z treścią
art. 366 k.p.c., który reguluje zakres powagi rzeczy osądzonej wynikającej
z prawomocnego wyroku. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu prawomocny wyrok
ma powagę rzeczy osądzonej jedynie co przedmiotu, który w związku z podstawą
3
sporu stanowił przedmiot rozstrzygnięcia i ponadto tylko między tymi samymi
stronami. Zasadą jest zatem, że wyrok ma powagę rzeczy osądzonej tylko w takim
zakresie, w jakim roszczenie było przedmiotem żądania pozwu. Wyjątki od tej
zasady mogą dotyczyć jedynie tych wypadków, gdy na podstawie przepisu ustawy
sąd nie jest związany żądaniem stron i rozstrzyga nie o żądaniu dochodzonym
(roszczeniu procesowym), lecz o całości roszczenia materialno-prawnego powoda,
wynikającego z okoliczności faktycznych rozstrzyganej sprawy. Takim przepisem
był uchylony art. 321 § 2 k.p.c.
Nie można zatem pomijać, że powołana przez Sąd Apelacyjny uchwała
składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1967 r. zapadła
w diametralnie innym stanie prawnym dotyczącym związania sądu żądaniem
pozwu, co w sposób oczywisty rzutowało również na sposób wykładni art. 366 i 199
§ 1 pkt 2 k.p.c. Art. 321 § 2 k.p.c. przed uchyleniem go ustawą z dnia 2 lipca 2004 r.
przewidywał, że między innymi w sprawach o zadośćuczynienie, nie stosuje się art.
321 § 1, a sąd orzeka wówczas o roszczeniach, jakie wynikają z faktów
przytoczonych przez powoda. Regulacja ta nakładała na sąd obowiązek
rozważenia z urzędu wysokości zadośćuczynienia odpowiedniego do rozmiaru
krzywdy powoda, niezależnie od zakresu roszczenia dochodzonego przez
poszkodowanego. Jeżeli sąd przy uwzględnieniu faktów przytoczonych przez
powoda nie zasądził zadośćuczynienia w należnej mu wysokości, powód był
uprawniony do domagania się uzupełnienia wyroku w odpowiedniej części. Należne
zadośćuczynienie było zatem traktowane podobnie jak roszczenie zgłoszone
w pozwie, o którym sąd nie orzekł. W konsekwencji powaga rzeczy osądzonej
obejmowała nie tylko roszczenie dochodzono przez powoda, ale całe należne
zadośćuczynienie, odpowiadające rozmiarowi krzywdy poszkodowanego, (całość
roszczenia materialnoprawnego powoda). Wykluczało to wytoczenie kolejnego
powództwa o zapłatę zadośćuczynienia za tę samą krzywdę, z uwagi na brzmienie
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
W zmienionym stanie prawnym, wynikającym z uchylenia art. 321 § 2 k.p.c.,
powaga rzeczy osądzonej obejmuje roszczenie o zadośćuczynienie jedynie w takim
zakresie, w jakim było ono przedmiotem żądania pozwu i rozstrzygnięcia sądu.
Odrzucenie pozwu z uwagi na prawomocne osądzenie sprawy mogłoby nastąpić
4
zatem jedynie w wypadku stwierdzenia przez sąd, że powód dochodzi ponownie
tego samego roszczenia, o którym już prawomocnie orzeczono. W wypadku,
w którym wydany wcześniej wyrok uwzględniał w całości żądanie pozwu nie jest
wykluczona ocena, że rozstrzygnięcie to obejmowało jedynie część należnego
powodowi zadośćuczynienia. Uwzględniając ponadto, że zasądzenie roszczenia
o zadośćuczynienie po uchyleniu art. 321 § 2 k.p.c. nie oznacza rozstrzygnięcia
o całym roszczeniu materialnoprawnym powoda, ocena tożsamości roszczeń
o zadośćuczynienie na gruncie art. 199 § l pkt 2 k.p.c. obejmuje faktycznie
porównanie roszczenia uwzględnionego, które obejmuje prawomocność materialna
wyroku i roszczenia dochodzonego później, które ma charakter jedynie roszczenia
procesowego. Z tego punktu widzenia istotne jest uwzględnienie jego podstawy
przytoczonej przez powoda. Jeżeli powód twierdzi, że domaga się zasądzenia
części zadośćuczynienia, które wcześniej nie było dochodzone, co niewątpliwie
miało miejsce w rozstrzyganej sprawie, to przy ograniczeniu się przez sąd do
badania pozwu i przedmiotu poprzedniego wyroku, brak jest podstaw do uznania,
że o roszczeniu tym prawomocnie już rozstrzygnięto.
Uwzględniając powyższe należało przyjąć, że zaskarżone postanowienie
i poprzedzające je postanowienie Sądu Okręgowego w P. zapadły z naruszeniem
art. 199 § 2 k.p.c. Nakazywało to uwzględnienie skargi kasacyjnej i uchylenie tych
postanowień na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.