Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 607/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa "A." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko "O." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę
oraz sprawy z powództwa "O." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko "A." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 marca
2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej - powódki wzajemnej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 kwietnia 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I w części uwzględniającej
powództwo "A." Spółki z o.o. ponad kwotę 105 000 zł z
2
odsetkami od dnia 5 października 2006 r. oraz w pkt II i III i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 30 października 2007 r. zasądził od
strony pozwanej „O." Sp. z o.o. na rzecz strony powodowej „A.” Sp. z o.o. kwotę
869 496,72 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 października 2006 r. oraz koszty
procesu. W drugiej ze spraw toczącej się między tymi stronami, połączonych do
wspólnego rozpoznania, zasądził od spółki „A." na rzecz „O." odsetki ustawowe od
kwoty 240 503,28 zł w części za okres od 5 września 2006 r. do 28 września 2006
r. oraz za okres od 18 sierpnia 2006 r. do 28 września 2006 r. a dalej idące
powództwo tej spółki oddalił.
Sąd ten ustalił, że strony w czerwcu 2006 r. zawarły umowy na podstawie
których strona pozwana zobowiązała się do dostarczenia zbóż pochodzących ze
zbiorów w 2006 r. Zboże miało pochodzić z jej własnych upraw oraz upraw innych
producentów, z którymi zawarła umowy kontraktacji. Zrealizowana została
częściowo jedynie dostawa rzepaku. Spółka „O." poinformowała swojego
kontrahenta, że z przyczyn od siebie niezależnych, spowodowanych warunkami
pogodowymi, nie jest w stanie zrealizować całości uzgodnionych dostaw zbóż. W
wyniku suszy w czerwcu i lipcu 2006 r. doszło do znacznego zmniejszenia plonów
zbóż w porównaniu z rokiem 2005. Z kolei ponadprzeciętne opady w sierpniu w
sposób znaczny utrudniały prowadzenie prac polowych i wpłynęły na jakość
zebranego ziarna. W ocenie Sądu pierwszej instancji strony nie zawarły umów
kontraktacji, lecz umowy sprzedaży rzeczy przyszłych oznaczonych co do gatunku.
Uwzględniając stopień spadku plonów przyjęty przez biegłego, Sąd Okręgowy
3
uznał, że spółka „O." była w stanie dostarczyć uzgodnioną ilość zbóż oraz
zapewnić jego odpowiednią jakość przy odpowiedniej organizacji prac przy ich
zbiorze. Nie wykazała ona, że nie ponosi winy za nienależyte wykonanie swojego
zobowiązania. Powołując się na niewykonanie umów kontraktacyjnych przez
swoich kontrahentów nie wykazała zaś, że podjęła działania w celu pozyskania
towarów z innych źródeł. Dopiero wykazanie, że nie było to możliwe mogło
stanowić okoliczność wyłączającą winę za niewykonanie umowy. Spółka „A."
dochodziła odszkodowania z tytułu utraconych korzyści związanych z
niewykonaniem umowy. Wynikały one z różnicy cen ustalonych w umowie i
możliwych do osiągnięcia po wykonaniu dostawy, co odpowiednio
udokumentowała. Łącznie utracone z tego powodu wpływy mogły wynieść 1110000
zł. Uwzględniając skutecznie dokonane z tego tytułu potrącenie kwoty 240 504 zł
objętej sporem w drugiej z połączonych spraw, powództwo dotyczące zapłaty kwoty
869 496 zł było usprawiedliwione. Z uwagi na zarzut potrącenia powództwo spółki
„O." było uzasadnione jedynie w zakresie odsetek od kwoty 240 504 zł za czas
opóźnienia obejmujący okres pomiędzy wymagalnością tego świadczenia, a
dokonaniem potrącenia.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej „O." wyrokiem z
dnia 30 kwietnia 2008 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że kwotę
zasądzoną na rzecz strony powodowej „ A.” obniżył do 859 496,72 zł. Sąd ten
podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i kwalifikację prawną umów
zawartych przez strony. Za prawidłowe uznał też stanowisko, że warunki pogodowe
panujące w 2006 r. nie uniemożliwiały wykonania umów dotyczących dostawy zbóż
i strona pozwana nie wykazała przesłanek zwalniających ją od odpowiedzialności
opartej o treść art. 471 k.c. Wyrok podlegał zmianie jedynie w części dotyczącej
kwoty 10 000 zł z uwagi na błąd rachunkowy Sądu pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna „O." Sp. z o.o. została wniesiona co do części wyroku
oddalającego apelację, poza zasądzeniem kwoty 105 000 zł i oparta o obie
podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 361 § 1 i
§ 2 przez ich niewłaściwe zastosowanie oraz uchybienie przepisom postępowania-
art. 47914
§ 2 k.p.c., art. 47912
§ 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. i art. 230 k.p.c. W oparciu o
4
te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności podlegały rozpoznaniu zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. W motywach zaskarżonego wyroku brak jest odwołania do art. 230
k.p.c. oraz stwierdzenia, że strona pozwana przyznała wysokość szkody.
Sąd Apelacyjny wskazał, że wysokość szkody, przy uwzględnieniu materiału
dowodowego została wystarczająco uprawdopodobniona przez stronę powodową.
Rozstrzygnięcie nie zostało zatem oparte o treść art. 230 k.p.c. Uwzględniając
nadto, że skarga kasacyjna nie zawiera wystarczającego uzasadnienia zarzutów
naruszenia art. 230 k.p.c. należało przyjąć, że wyłącza to powyższe zarzuty spod
kontroli kasacyjnej i nakazuje uznać je za nieuzasadnione również z tego względu.
Podobnie niezasadny, choć z innych przyczyn, był zarzut naruszenia art. 47912
§ 1
k.p.c. Przepis ten dotyczy zasad prekluzji dowodowej w postępowaniu
gospodarczym. W apelacji zarzucono jego naruszenie w wyniku dopuszczenia
przez Sąd pierwszej instancji dowodów załączonych do pisma procesowego strony
powodowej z dnia 23 stycznia 2007 r. i oparcie o nie zaskarżonego wyroku.
Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił, że ich zgłoszenie miało związek z treścią
odpowiedzi na pozew, w której strona pozwana kwestionowała wysokość żądanej
w pozwie kwoty oraz sposób wykazania wysokości szkody. Dowody zaoferowane
przez stronę powodową w piśmie z dnia 23 stycznia 2007 r. stanowiły uzupełnienie
dowodów zawnioskowanych już w pozwie i dotyczyły powołanych w nim twierdzeń.
Nie pozwala to przyjąć wadliwego zastosowania art. 47912
§ 1 k.p.c. przez Sąd
drugiej instancji. Sposób uzasadnienia zaskarżonego wyroku utrudnia z kolei
rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 47914
§ 2 k.p.c., który w ocenie skarżącego
miał zostać naruszony w wyniku pominięcia przez Sąd Apelacyjny, z powodu
prekluzji, zawartych w apelacji, zarzutów i twierdzeń dotyczących kwestionowania
wysokości zasądzonego odszkodowania, z uwzględnieniem treści art. 361 § 1 k.c.
Faktycznie bowiem Sąd Apelacyjny nie wskazał wprost, aby to powołany wyżej
przepis stanowił podstawę oceny, że zarzuty skarżącego były w tym zakresie
spóźnione. Ponieważ jednak wyraził ogólnie taką ocenę, należy przyjąć, że istotnie
zastosował art. 47914
§ 2 k.p.c. Przy tym założeniu zarzut naruszenia tego przepisu
5
był uzasadniony, bowiem Sąd Apelacyjny wyrażając tego rodzaju stanowisko
pominął ocenę treści odpowiedzi na pozew, w której strona pozwana wnosiła
o oddalenie powództwa. W odpowiedzi na pozew podniosła zarzuty dotyczące
braku winy, istnienia normalnego związku przyczynowego między zachowaniem
strony pozwanej a szkodą i stwierdziła, że z ostrożności procesowej „zaprzecza
wysokości żądanej kwoty”. Nie można zatem przyjąć, że domagając się oddalenia
powództwa w całości nie kwestionowała samej wysokości szkody i zarzuty apelacji
w tym zakresie oraz twierdzenia je uzasadniające były spóźnione.
W uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c. skarżący wskazał
wyraźnie, że Sąd Apelacyjny nie rozpoznał w sposób właściwy części zarzutów
apelacyjnych (zarzutów dotyczących naruszenia art. 5 i 361 k.c.) a uzasadnienie
jego stanowiska w tym zakresie było zdawkowe. Z tego względu należało poddać
ocenie poprawność sporządzenia uzasadnienia przez Sąd drugiej instancji oraz
ocenić, czy wszystkie zarzuty apelacji zostały istotnie rozpoznane, choć art. 382
k.p.c. dotyczy wprost jedynie podstawy faktycznej orzeczenia sądu drugiej instancji,
a skarżący nie skonstruował zarzutu naruszenia art. 328 § 2 i art. 378 k.p.c.
Na wadliwość uzasadnienia wskazują już wyżej zamieszczone uwagi dotyczące
przepisów o prekluzji. Skarżący podniósł również zasadnie, że krótkie, praktycznie
dwuzdaniowe i bardzo ogólne stwierdzenia Sądu o niezasadności zarzutów
naruszenia art. 5 k.c. i art. 361 k.c. nie odpowiadają wymogom stawianym
uzasadnieniu sądu drugiej instancji. Nie pozwala to przyjąć, że zarzuty te zostały
właściwie rozpoznane. Tego rodzaju naruszenie przepisów postępowania miało
istotny wpływ na wynik sprawy i uzasadniało uwzględnienie skargi kasacyjnej.
Usprawiedliwione były ponadto zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Błędne było niewątpliwie stanowisko Sądu Apelacyjnego, że szkoda w zakresie
utraconych korzyści stanowiła różnicę pomiędzy cenami zbóż uzgodnionymi przez
strony, a cenami możliwymi do uzyskania przy ich sprzedaży. Oznaczałoby to
bowiem, że spółka A. prowadzi działalność gospodarczą, w której przychody ze
sprzedaży stanowią w całości jej zysk, czego z pewnością nie wykazała. Błędna
była również ocena tego Sądu co do istnienia normalnego związku przyczynowego
pomiędzy niewykonaniem zobowiązania przez dostawcę zbóż i szkodą związaną
z możliwością ich sprzedaży za wyższą cenę rynkową. Sąd Apelacyjny stwierdził,
6
że strony umowy powinny przewidywać, że uzgodnione przez nie ceny zbóż mogą
ulec zmianie, gdyż jest to normalne zjawisko rynkowe i wskazywały na to zmiany
cen na te produkty na przestrzeni ostatnich lat poprzedzających zawarcie umowy.
Sąd Apelacyjny odwołując się do zmiany ceny w tym okresie pominął,
że w rozstrzyganej sprawie chodziło o znaczący wzrost cen zbóż, który wystąpił
w wyniku suszy w okresie wzrostu roślin i intensywnych opadów w czasie zbiorów,
co dotyczyło praktycznie okresu dwóch- trzech miesięcy. W tym kontekście
powinno być zatem ocenione istnienie normalnego związku przyczynowego
w zakresie szkody związanej z utratą korzyści na skutek nie osiągnięcia zysków ze
sprzedaży zamówionego zboża.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu
i zaskarżony wyrok na podstawie art. 398.15 k.p.c. został uchylony a sprawa
przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W związku z tym
rozważeniu będą podlegały wszystkie zawarte w apelacji zarzuty. Wymaga zatem
podkreślenia, że ponownie będzie oceniana między innymi kwestia rodzaju umowy
łączącej strony i możliwości jej wykonania przez stronę pozwaną. Oceniając te
zagadnienia sądy rozstrzygające sprawę przyjęły, że na stronie pozwanej
spoczywał obowiązek dostarczenia uzgodnionej ilości zbóż nawet po zakupieniu ich
na rynku od innych, postronnych producentów. Stanowisko to zostało przyjęte bez
przeprowadzenia odpowiedniej wykładni treści umowy i wskazania jej postanowień
uzasadniających taką ocenę. Miało ono zaś istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż
w ślad za tą oceną Sąd Apelacyjny uznał za nieistotne sprecyzowanie skali spadku
plonów. Nie wskazał między innymi, czy przyjął za uzasadnione twierdzenie strony
pozwanej, na które powołał się w uzasadnieniu, że spadek plonów wyniósł nawet
30%. Uznał również za nieistotne uzupełniające wnioski dowodowe zgłoszone
przez stronę pozwaną dla wykazania, że nie ponosiła ona winy za nie wykonanie
przez siebie umowy, a ocenę w tym zakresie dodatkowo ograniczył praktycznie do
możliwości dostarczenia umówionej ilości zbóż, tracąc z pola widzenia, że miało
ono odpowiadać również określonym parametrom, a na możliwość ich uzyskania
miały wpływ warunki pogodowe w okresie wzrostu i zbioru zbóż.
7