Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 253/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Z. J.
przeciwko "E. " Spółce z o.o. w likwidacji w W.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 grudnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo Z. J. stwierdzając nieważność
uchwały nr 1 podjętej w dniu 8 marca 2005 r. na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu
Wspólników pozwanej spółki z o.o. „E.”.
W następstwie uwzględnienia apelacji pozwanej Spółki Sąd drugiej instancji
wyrokiem reformatoryjnym oddalił powództwo, zasądzając od powoda koszty
procesu. W ocenie Sądu Apelacyjnego doręczenie wspólnikowi zaproszenia na
Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (dalej NZW) w sposób nieprzewidziany
w art. 238 § 1 k.s.h. ani w umowie spółki nie stanowi w okolicznościach tej sprawy
o nieważności uchwały podjętej przez to Zgromadzenie, ponieważ ewentualne
uchybienie formalne nie miało wpływu na treść tej uchwały.
W ocenie Sądu odwoławczego, wręczenie powodowi do rąk własnych
zaproszenia na NZW przez Prezesa Zarządu pozwanej, dokonane w obecności
dwóch funkcjonariuszy policji, oznacza powiadomienie powoda o terminie NZW
i porządku obrad pomimo niezachowania sposobu przewidzianego w art. 238 § 1
k.s.h. Odmienny niż określony w art. 238 § 1 k.s.h. sposób powiadomienia
wspólnika o zwołaniu zgromadzenia nie jest równoznaczny z nieważnością
podjętych na nim uchwał, choć może skutkować przyznaniem wspólnikowi, na
podstawie art. 250 pkt 4 k.s.h. legitymacji czynnej do zaskarżenia tych uchwał,
stwierdził Sąd Apelacyjny. Następnie uznał, że podstawą stwierdzenia nieważności
uchwały, także powziętej przez zgromadzenie wspólników spółki z o.o., mogą być
tylko takie uchybienia formalne, które wywarły wpływ na jej treść. Oceniając, czy
powiadomienie powoda o terminie i porządku obrad NZW w sposób odmienny od
przewidzianego w art. 238 § 1 k.s.h. stanowiło uchybienie formalne, które mogło
mieć wpływ na treść zaskarżonej uchwały Sąd odwoławczy uznał, że nawet udział
powoda w NZW i głosowanie przeciwko uchwale nie miałoby wpływu na jej treść.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, sposób doręczeń przewidziany w przepisie art. 238
§ 1 k.s.h. nie jest jedynym, dzięki któremu można osiągnąć cel w postaci
skutecznego powiadomienia wspólników o zwołaniu zgromadzenia i jego porządku
obrad. Realizacja uprawnień wspólnika do uczestnictwa w zgromadzeniu jest
zapewniona także wtedy, gdy zaproszenie spełniające wymogi z art. 238 § 1 k.s.h.
3
zostanie mu doręczone do rąk własnych przez Prezesa Zarządu w przewidzianym
terminie i nie sposób kwestionować wówczas uprawnienia do podejmowania
uchwał przez zwołane w taki sposób zgromadzenie, uznał Sąd Apelacyjny.
W konkluzji Sąd ten stwierdził, że pomimo formalnego naruszenia art. 238
§ 1 k.s.h. przy zwołaniu zgromadzenia wspólników nie zachodzą podstawy do
stwierdzenia nieważności uchwał podjętych przez to zgromadzenie, co stanowiło
podstawę do uwzględnienia apelacji pozwanej Spółki.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na pierwszej podstawie kasacyjnej
obejmującej zarzut naruszenia art. 252 k.s.h. w zw. z art. 238 k.s.h. i art. 240 k.s.h.,
polegającego na błędnej wykładni art. 252 k.s.h. i uznaniu, że niezawiadomienie
wspólnika spółki z o.o. o zgromadzeniu wspólników – zgodnie z treścią art. 238
k.s.h. – nie powoduje nieważności uchwał podjętych na tym Zgromadzeniu,
w sytuacji niespełnienia przesłanek określonych w art. 240 k.s.h.
W ocenie skarżącego treść art. 238 k.s.h. nie przewiduje odstępstw od
sposobów zwołania zgromadzenia, a naruszenie normy określonej w tym przepisie
powinno zawsze powodować nieważność uchwał podjętych na tym zgromadzeniu.
Powód kwestionuje wykładnię dokonaną przez Sąd w odniesieniu do normy
art. 252 k.s.h., że o nieważności uchwały zgromadzenia wspólników przesądzają
tylko takie uchybienia formalne, które wywarły wpływ na treść uchwały. Skarżący
podkreśla, że art. 252 k.s.h. nie wymaga wykazywania wpływu uchybień formalnych
w zwołaniu zgromadzenia wspólników na treść uchwały podjętej na tak zwołanym
zgromadzeniu, a uchwała tak podjęta zawsze powinna być uznana za nieważną,
chyba że zostaną spełnione warunki określone w art. 240 k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie mogła zostać uwzględniona wobec braku w niej
uzasadnionych podstaw.
Na wstępie wymaga wyraźnego podkreślenia, że wobec oparcia skargi
kasacyjnej wyłącznie na zarzutach mieszczących się w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej, oceny tych zarzutów należało dokonać z uwzględnieniem ustalonego
stanu faktycznego, będącego podstawą orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Jednym z elementów wiążąco już ustalonego stanu faktycznego jest ustalenie, że
4
powód został powiadomiony zarówno o terminie zwołania na dzień 8 marca 2005 r.,
a także o porządku obrad Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników w ten
sposób, że w dniu 19 lutego 2005 r. Prezes pozwanej Spółki wręczył powodowi,
w obecności dwóch funkcjonariuszy Policji, zaproszenie na Nadzwyczajne
Zgromadzenie Wspólników, przy czym powód odmówił podpisania dowodu jego
odbioru. Ustalenie to Sąd Apelacyjny poczynił na podstawie twierdzenia pozwanej
zawartego w odpowiedzi na pozew, któremu powód nie zaprzeczył. Oznacza to, że
z zachowaniem dwutygodniowego terminu określonego w art. 238 § 1 k.s.h.
wręczone zostało powodowi zawiadomienie o terminie i porządku obrad zwołanego
Zgromadzenia. Okoliczność, że powód nie potwierdził własnoręcznym podpisem
odbioru tego dokumentu nie może mieć znaczenia, zważywszy, że zmiana
brzmienia art. 238 § 1 k.s.h., dokonana ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie
ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003 r.,
Nr 229, poz. 2276), polegała właśnie na rezygnacji przez ustawodawcę
z zastosowania w tym przepisie wymogów wynikających z teorii doręczenia. Skoro
więc ustawodawca powiązał – w aktualnym brzmieniu normy art. 238 § 1 k.s.h. –
sposoby zwoływania zgromadzenia wspólników z nadaniem lub wysłaniem,
z zachowaniem wskazanego ustawą terminu, określonych w tym przepisie
przesyłek, a nie z ich doręczaniem adresatowi, to w tej sytuacji uznać należy, że
wymieniony przepis stwarza tylko minimalne gwarancje zapewnianej wspólnikom
ochrony ustawowej. Zawiadomienie ich dokonane w inny sposób, pozwalający
wszakże na powzięcie z określonym wyprzedzeniem czasowym informacji
o terminie, miejscu i porządku obrad zwołanego zgromadzenia wspólników, nie
może być traktowane jako zwołane wadliwie i pozbawione uprawnienia do
podejmowania uchwał. Również w piśmiennictwie zdecydowanie wypowiedziano
się za możliwością stosowania innych, aniżeli wymienione w art. 238 k.s.h.,
sposobów zawiadamiania o zgromadzeniu wspólników, w tym również określonych
w umowie spółki i liberalizujących skutki restrykcyjnego przepisu o trybie
zawiadamiania.
Nie sposób również zgodzić się z zarzutem skarżącego, a mianowicie
dokonanego naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 240 k.s.h. Sąd drugiej instancji
ani nie interpretował tego przepisu, ani nie oceniał kwestii dokonania aktu jego
5
subsumpcji, co było usprawiedliwione w stanie faktycznym sprawy będącym
podstawą orzekania. Bezspornym bowiem było poczynione przez Sąd Apelacyjny
ustalenie, że przedsięwzięte zostały działania w celu zwołania zgromadzenia, choć
odmienne od sposobów określonych w art. 238 § 1 k.s.h. oraz że doszło do zwołania
tego zgromadzenia i podjęcia na nim uchwał. Nie wystąpiła zatem przesłanka braku
formalnego zwołania zgromadzenia wspólników wynikająca z art. 240 k.s.h. skoro
organ ten został w określony sposób zwołany, obradował i podjął uchwały.
Zgoła odmienną kwestią jest ocena sprzeczności z ustawą podjętej uchwały nr
1, i zaskarżonej w niniejszej sprawie. Jeszcze pod rządem przepisów k.h.
podkreślano w piśmiennictwie, że sprzeczność uchwały z ustawą obejmuje nie tylko
konfrontację merytorycznej zawartości uchwały (naruszenie prawa materialnego), ale
odnosi się także do naruszeń na etapie podejmowania uchwały (naruszenie prawa
formalnego), a te ostatnie mogły być podstawą uwzględnienia powództwa o jej
unieważnienie, jeżeli mogły mieć wpływ na jej treść. Także i w orzecznictwie
przyjmowano wówczas, że unieważnienie uchwały podjętej z naruszeniem wymogów
proceduralnych mogło nastąpić tylko wtedy, gdy zostało wykazane, że naruszenie to
miało wpływ na jej treść (wyrok SN z dnia 8 grudnia 1998 r. I CKN 243/98, OSNC
1999/6/116).
Również w późniejszym piśmiennictwie, pochodzącym już z okresu
obowiązywania k.s.h., uznano za usprawiedliwione przeniesienie tych poglądów
także na grunt aktualnej regulacji. Wyrażono w nim stanowisko, że również
w przypadku powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą
nie każde uchybienie formalne wywołuje skutek w postaci nieważności samej
uchwały, ale, podobnie jak poprzednio, wystarczy, iż mogło ono mieć wpływ na jej
treść. Powołane stanowisko doktryny zgodne jest z poglądem judykatury,
wyrażającym się w stwierdzeniu, że choć przesłanki stwierdzenia nieważności
uchwały mogą mieć charakter formalny lub materialny, to jednak uchybienia formalne
(np. wadliwość zwołania zgromadzenia), także w stadium poprzedzającym podjęcie
uchwały, mogą być skuteczną podstawą żądania stwierdzenia
nieważności uchwały tylko wówczas, jeśli wywarły wpływ na jej treść (wyrok SN
z dnia 16 lutego 2005 r. II CK 296/04, OSNC 2006/2/31, z aprobującą
w pełni glosą, PS 2007 r. nr 11-12, s. 205-211). Sformułowany w skardze
6
kasacyjnej zarzut naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. jest więc wynikiem błędnej oceny
skarżącego, że naruszenie art. 238 § 1 k.s.h. przy zwołaniu zgromadzenia
wspólników powoduje już automatyczny niejako skutek w postaci nieważności
podjętej przez to zgromadzenie uchwały. Tymczasem trafnie uznał Sąd Apelacyjny,
że zwołanie zgromadzenia wspólników w sposób nieprzewidziany w art. 238 § 1
k.s.h. nie spowodowało automatycznej nieważności zaskarżonej uchwały, ponieważ
wadliwość ta nie mogła mieć jakiegokolwiek wpływu na przebieg samego
zgromadzenia ani na treść kwestionowanej uchwały. W przypadku uchybień
formalnych trudno jest nawet dopatrywać się sprzeczności uchwały z przepisami
ustawy, wynikającej już z samego faktu naruszenia przepisów proceduralnych.
W tego rodzaju sytuacjach zasługuje zatem na aprobatę konsekwentnie
kontynuowana linia orzecznictwa Sądu Najwyższego, że podstawą żądania
stwierdzenia nieważności uchwał zgromadzenia wspólników mogą być tylko takie
uchybienia formalne, które wywarły wpływ na treść uchwał (por. wyrok SN z dnia
10 marca 2005 r., III CK 477/04, niepubl.). Ustalone w rozpoznawanej sprawie
okoliczności faktyczne, a zwłaszcza stopień udziału powoda w kapitale zakładowym
pozwanej Spółki, nie wskazują na to, że sposób zwołania zgromadzenia
wspólników, formalnie odbiegający od wskazanego w art. 238 § 1 k.s.h, miał wpływ
na treść zaskarżonej uchwały. Brak było zatem podstaw do stwierdzenia
nieważności zaskarżonej uchwały pomimo naruszenia ostatnio wymienionego
przepisu. Skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni aprobuje w istocie
ugruntowaną już w orzecznictwie wykładnię, że hipotezą art. 252 § 1 k.s.h.
i art. 425 § 1 k.s.h objęte są także naruszenia przepisów ustawowych określających
sposób (procedurę) zwoływania zgromadzeń i podejmowania uchwał, o tyle jednak
tylko, o ile miały one wpływ na treść podjętej uchwały (wyrok SN z dnia 5 lipca
2007 r., III CSK 163/07, OSNC 2008/9/107 oraz orzecznictwo powołane w jego
uzasadnieniu).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.