Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 322/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. J. i in. , przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "H." w O. o
uchylenie uchwał w przedmiocie wykluczenia z członkostwa spółdzielni,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 maja 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
K. z dnia 29 listopada 2007 r. nadając mu nowe brzmienie, w postaci uchylenia w
2
stosunku do dziesięciu powodów uchwałę Rady Nadzorczej Spółdzielni
Mieszkaniowej „H.” o wykluczeniu ich z grona członków tej Spółdzielni, zaś wobec
dwojga powodów ze względów formalnych - powództwo oddalił. Uznał za
prawidłowe ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji i przyjął je za własne.
Powództwo wynikało z wykluczenia powodów ze Spółdzielni, ze względu na
ich odmowę zapłacenia kwot uzupełniających wkłady budowlane, wynikających
z ustalonej ceny 1 m2
lokalu w ostatecznym rozliczeniu kosztów budowy budynku,
w którym nabyli oni spółdzielcze własnościowe prawa do lokali mieszkalnych.
Powodowie tłumaczyli odmowę zapłaty uiszczeniem na rzecz Spółdzielni pełnego
wkładu budowlanego już w wyniku zawartych umów przedwstępnych,
nieukończenia budowy w terminie i w efekcie przejęcia przez nich samych
dokończenia budowy oraz wykończenia własnych mieszkań, czego dodatkowe
koszty przez nich poniesione nie zostały uwzględnione w ostatecznym rozliczeniu.
Z kolei Spółdzielnia powoływała się na prawomocną uchwałę Rady Nadzorczej nr
[…] o ostatecznym rozliczeniu kosztów budowy. W rezultacie Sąd Okręgowy uznał
za zasadne podjęcie uchwał wykluczających powodów z grona członków
Spółdzielni, opierając rozstrzygnięcie na art. 24 § 2 pr. spółdz. i § 9 pkt 7 statutu
pozwanej Spółdzielni.
Zmieniając wyrok i uchylając zakwestionowane uchwały Spółdzielni, Sąd
Apelacyjny przyjął za błędne ocenienie zasadności zaskarżonych uchwał.
W szczególności, jak stwierdził, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie
dawał podstaw do dokonywania wiążących ustaleń dotyczących istnienia
zadłużenia każdego z powodów w stosunku do pozwanej spółdzielni. Ostateczne
określenie ceny 1 m2
mieszkania nie wystarczało dla oznaczenia,
w okolicznościach budowy budynku, jaką kwotę uzupełniającą wkład budowlany
ma wnieść każdy z powodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego występowanie
roszczeń przeciwko powodom winno być, co do zasady stwierdzone
prawomocnym orzeczeniem sądu wydanym w sprawie o zapłatę, choć po myśli
art. 24 § 2 pr. spółdz. odmowa zapłaty nawet w takim przypadku nie stanowi
jedynej przesłanki wykluczenia z członkostwa w spółdzielni. Odmowa taka musi
być zakwalifikowana jako rażące i celowe naruszenie obowiązków członka
spółdzielni. Zatem podstawą wykluczenia nie może być niewypełnienie roszczeń
3
zgłaszanych przez spółdzielnię przeciwko poszczególnym członkom, na podstawie
ogólnego kryterium „prawidłowości rozliczenia”, dokonanego w uchwale wiążącej
członków „in gremio” na podstawie art. 42 § 1 pr. spółdz.; zobowiązanie musi
wynikać z konkretnego stosunku prawnego występującego między członkiem
spółdzielni a spółdzielnią. Ponadto Sąd Apelacyjny przyjął, że uchwała nr […] RN
Spółdzielni, ostatecznie rozliczająca koszty budowy może być kwestionowana
przez apelujących powodów, skoro nie skarżyli jej do sądu, a zatem nie dotyczy
ich, oddalający powództwo innych członków spółdzielni o uchylenie tej uchwały,
wyrok Sądu Okręgowego w K. w sprawie I C …/04.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej i drugiej podstawie kasacyjnej,
strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 24 § 2 pr. spółdz. oraz art. 177
ustawy
o spółdz. mieszk. przez niewłaściwe ich zastosowanie, a także art. 365 k.p.c.
przez uchybienie przepisom prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik
sprawy. Niewłaściwe zastosowanie art. 24 § 2 pr. spółdz. miało polegać na
przyjęciu, że niezbędne do wykazania przesłanek wykluczenia ze spółdzielni jest
uzyskanie prawomocnego wyroku zasądzającego kwotę stanowiącą równowartość
uzupełnienia wkładu budowlanego oraz przyjęcie, że podstawą wykluczenia może
być tylko niewykonanie przez członka spółdzielni konkretnego zobowiązania
wynikającego z istniejącego pomiędzy nim a spółdzielnią stosunku prawnego.
Niewłaściwe zastosowanie art. 177
ustawy o spółdz. mieszk. dotyczyło
niemożliwości stwierdzenia istnienia obowiązku pokrycia kosztów budowy oraz
wysokości wkładu budowlanego podlegającego uzupełnieniu. Naruszenie art. 365
k.p.c. wiązało się z niezasadnym twierdzeniem, jakoby powołany wyrok Sądu
Okręgowego w sprawie I C …/04 nie miał mocy wiążącej względem powodów. W
odpowiedzi na tę skargę, strona powodowa wnosiła o jej oddalenie ze względu na
brak przesłanek z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Z art. 24 § 2 pr. spółdz. wynika, że w przypadku, gdy z winy umyślnej lub
z powodu rażącego niedbalstwa członka spółdzielni dalsze jego pozostawanie
w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu tej spółdzielni lub
4
dobrymi obyczajami może nastąpić pozbawienie członkostwa przez wykluczenie
ze spółdzielni. Zarówno w doktrynie prawa, jak bogatym orzecznictwie dotyczącym
zastosowania tego przepisu wskazuje się, że wykluczenie ze spółdzielni może
nastąpić, gdy spełnione są wszystkie przesłanki warunkujące wykluczenie, zaś
wina wykluczanych musi mieć kwalifikowaną postać, albo umyślności zachowania
albo nieumyślności w postaci rażącego niedbalstwa, z zarzuceniem złej woli
nakierowanej na szkodzenie spółdzielni (por. wyrok SN z dnia 26.9.2007 r. IV CSK
122/07, M. Spółdz. 2008, nr 1, s. 48; także uchwała SN z dnia 5.12.1991 r., III CZP
127/91, OSNCP 1992, nr 6, poz. 105; wyrok SN z dnia 11.3.1997 r., III CKN 34/97,
OSNV 1997, nr 6-7, poz. 94). Podzielając takie stanowisko należy odpowiedzieć
na pytanie, czy w ustalonych okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy
można mówić o takim zachowaniu powodów, które „nie da się pogodzić
z postanowieniami statutu lub dobrymi obyczajami” i przez to nie jest możliwe
„dalsze pozostawanie w spółdzielni”. W szczególności chodzi o to, czy członek
spółdzielni dopuścił się umyślnego zawinienia, pozwalającego zgodnie ze statutem
spółdzielni (§ 9 pkt 7) wykluczyć go z tej spółdzielni na skutek tego, że uporczywie
odmawiał zapłacenia przypadającej na niego kwoty wkładu budowlanego
określonego kosztem całej inwestycji i wynikającego z tego kosztu 1 m2
powierzchni, prawomocną uchwałą organów Spółdzielni o ostatecznym rozliczeniu
kosztów budowy. Prawo do takiego rozliczenia ma każda spółdzielnia
mieszkaniowa i zgodnie z art. 177
ustawy o spółdz. mieszk., jeżeli w jego wyniku
powstała różnica pomiędzy wysokością wstępnie ustalonego wkładu budowlanego
a kosztami budowy lokalu, „uprawniony albo zobowiązany z tego tytułu” jest
członek spółdzielni (…), któremu „w chwili dokonania tego rozliczenia przysługuje
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu”. Zatem, jeśli z ostatecznego
rozliczenia wynikało, jak w niniejszej sprawie, że koszty budowy lokalu są wyższe
od „wstępnie ustalonego wkładu budowlanego”, to członek spółdzielni, co do
zasady jest zobowiązany do pokrycia tej różnicy.
Z ustaleń faktycznych wiadomo, że odpowiednia uchwała organów
pozwanej Spółdzielni została podjęta (uchwała nr 23/2003 Rady Nadzorczej) i jest
ona prawomocna. Nie ma racji Sąd Apelacyjny, że uchwała ta może być
nieskuteczna wobec powodów, skoro nie oni ją skarżyli i nie występują zatem
5
imiennie w oddalającym skargi na tę uchwałę, wyroku Sądu Okręgowego w
sprawie IC …/04. Wyrok ten nie dotyczy indywidualnych roszczeń Spółdzielni
wobec członków zobowiązanych do dopłaty wkładu budowlanego, lecz wiąże się z
wysokością kosztów inwestycji i ceną 1 m2
lokalu w całym budynku mieszkalnym.
Tak należy też rozumieć ostateczne rozliczenie kosztów budowy w powyższej
uchwale, opartej na art. 177
ustawy o spółdz. mieszk. Z treści uchwały wynika, że
nie wskazuje ona indywidualnych zobowiązań uzupełnienia wkładu budowlanego
członków spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do
konkretnego lokalu. Mogła by za taką uchwałę uchodzić i w wielu sytuacjach
uchodzi, wtedy, jeżeli następuje określenie ceny 1 m2
lokalu i na tej podstawie
proste przerachowanie tej ceny w stosunku do wielkości poszczególnych mieszkań
wraz z udziałem w częściach wspólnych, a pomiędzy członkami spółdzielni i
spółdzielnią nie ma sporu co do zobowiązania uzupełnienia wkładu i jego
wysokości.
To jednak nie dotyczy przedmiotowej sprawy, podobnie jak nie mogą być
argumentem przytaczane w pismach procesowych orzeczenia sądowe, z których
miałoby wynikać, że w takiej sprawie, jak ta nie ma sporu między spółdzielnią a jej
członkami. Przeciwnie, przynajmniej w niektórych umowach przedwstępnych
zawartych przez powodów o uzyskanie praw do przyszłych mieszkań (pomijając
na tym etapie postępowania, czy w czasie zawierania tych umów były one prawnie
dopuszczalne w istniejącym kształcie) są umieszczone postanowienia
o niezmienności ustalonego wkładu budowlanego, w dodatku w całości
uiszczonego przy okazji podpisywania tych umów. To przemawia za stanowiskiem
powodów, którzy mają taką treść umów, że pomimo określenia ceny 1 m2
lokalu
w ostatecznym rozliczeniu kosztów budowy dokonanym na podstawie art. 177
ustawy o spółdz. mieszk. po stronie członków spółdzielni może nie występować
żadne zobowiązanie dopłacenia do wkładu budowlanego. Uchwała Rady
Nadzorczej nr […] o ostatecznym rozliczeniu kosztów budowy dotyczyła by zatem
również tych członków spółdzielni, ale nie powodowała ich zobowiązania do
dopłaty. Zakwestionowanie więc tej uchwały, będące przedmiotem sprawy IC
…/04 Sądu Okręgowego w K. nie miało w rezultacie wpływu na powstanie
6
zobowiązania do dopłaty po stronie powodów, nawet jeśli nie podważali oni tej
uchwały na drodze sądowej.
W aktach sprawy znajdują się też oświadczenia wszystkich powodów,
skierowane do pozwanej, a także powołanie się na protokół z 28.10.1997 r.,
z których to dokumentów wynika, że sami ponieśli wskazane w tych
oświadczeniach koszty budowy. W sprawie jest bezsporne, że Spółdzielnia nie
wywiązywała się należycie ze swoich obowiązków inwestora i spółdzielcy - przyszli
mieszkańcy zostali zmuszeni sami do kontynuowania budowy. Wprawdzie
przedkładali Spółdzielni rachunki, ale z oświadczeń można wnosić, że nie
wszystkie wydatki zostały im przez Spółdzielnię zwrócone. W takich przypadkach
oczekiwali uwzględnienia tych kwot w ewentualnych własnych należnościach
względem Spółdzielni. W skardze kasacyjnej wadliwie są przytaczane okoliczności
faktyczne związane z tą kwestią, zaś różne kwoty należne powodom wynikały
z różnego stopnia zaawansowania prac w poszczególnych mieszkaniach w chwili
przejmowania kontynuowania budowy przez samych spółdzielców. To przemawia
za stanowiskiem, że pomiędzy powodami a pozwaną Spółdzielnią było i jest
szereg indywidualnych sporów, zarówno co do samego obowiązku uzupełnienia
wkładu budowlanego, to znaczy, czy się w ogóle jakieś dopłaty należą, a jeśli
nawet od niektórych z nich by się należały, to w jakiej wysokości.
Nie można więc sformułować pytania, jakie się stawia w skardze kasacyjnej,
kwestionującego w swej treści wymaganie dodatkowego stwierdzenia wysokości
należnego od każdego członka spółdzielni uzupełniającego wkładu budowlanego
w osobnym postępowaniu o zapłatę, jeżeli nie istnieje pomiędzy członkiem
spółdzielni a spółdzielnią spór co do rozliczenia ostatecznych kosztów budowy,
albo gdy spór ten został już rozstrzygnięty prawomocnym orzeczeniem sądu lub
niewzruszalnymi uchwałami organów spółdzielni. Po pierwsze, wbrew
twierdzeniom pozwanej w skardze kasacyjnej, w art. 177
ustawy o spółdz. mieszk.
stanowi się nie o rozliczeniu „ostatecznych” kosztów budowy lecz o „ostatecznym”
rozliczeniu tych kosztów, a to są różne kwestie. Po drugie, w sprawie nie jest
podważane to ostateczne rozliczenie w odniesieniu do tego, co znalazło się
w uchwale Rady Nadzorczej Spółdzielni nr […], to znaczy określony całkowity
koszt budowy budynku a następnie wynikający z tego koszt 1 m2
lokalu.
7
Podważane jest automatyczne przeliczenie tych kwot na poszczególne lokale, bez
sformułowania żądania świadczenia pieniężnego w określonej wysokości,
stanowiącego uzupełnienie wkładu budowlanego, indywidualnie od członka
spółdzielni, z uwzględnieniem poniesionych przez niego dotychczasowych
świadczeń na poczet tego wkładu. Po trzecie, nie należy kwestionować
przekonania Sądu Apelacyjnego, że dla określenia indywidualnego świadczenia
członka spółdzielni o należnym uzupełniającym wkładzie budowlanym konieczne
jest przeprowadzenie osobnego postępowania sądowego. W uzasadnieniu wyroku
tego sądu zawarte jest stwierdzenie, że takie postępowanie jest konieczne
„w zasadzie”, a to znaczy, że nie zawsze. Uzyskanie wyroku sądowego byłoby
konieczne zwłaszcza wtedy, gdyby w przedmiotowej sprawie okazało się
niemożliwe osiągnięcie porozumienia między pozwaną a powodami, co do
zobowiązania uzupełnienia wkładu budowlanego, pomimo treści wspomnianych
klauzul w umowach przedwstępnych o ostatecznej wysokości wpłaconych już kwot
na wkłady budowlane, jak też oczekiwania uwzględnienia przez spółdzielnię
kosztów budowy pokrytych przez spółdzielców, według złożonych oświadczeń.
W toku postępowania ustaleń w tych kwestiach nie poczyniono, zaś Sąd
Apelacyjny słusznie stwierdził, że oznaczenia świadczeń powodów nie może
zastąpić ogólna uchwała Spółdzielni, jaką stanowi uchwała Rady Nadzorczej nr
[…].
Jeżeli zatem między członkiem spółdzielni mieszkaniowej a spółdzielnią
występuje spór co do wysokości należnego spółdzielni wkładu budowlanego, to
odmowa spełnienia świadczenia z tego tytułu wobec spółdzielni, pomimo
prawomocnej uchwały organów spółdzielni co do ostatecznego rozliczenia kosztów
budowy, zgodnie z art. 177
ustawy o spółdz. mieszk. nie stanowi wystarczającej
przesłanki do wykluczenia takiego członka ze spółdzielni na podstawie art. 24 ust.
2 pr. spółdz.
W związku z powyższym, w okolicznościach przedmiotowej sprawy jawi się
jako oczywiste, że nie zostały spełnione przesłanki wymagane przez art. 24 § 2 pr.
spółdz. do wykluczenia powodów z grona członków Spółdzielni. Nie tylko, że
trudno według zebranego materiału dowodowego w sprawie dostrzec w ich
postępowaniu winę umyślną lub rażące niedbalstwo, ale nie wiadomo, czy są
8
w ogóle dłużnikami wobec spółdzielni z tytułu wkładu budowlanego, a jeśli nawet,
to jaka jest wysokość zadłużenia każdego z nich. Skoro te okoliczności powodowie
podnoszą, a słuszność ich racji nie została w ogóle zbadana przez spółdzielnię, to
nie było podstaw faktycznych i prawnych do podjęcia skutecznych uchwał przez
organy pozwanej Spółdzielni o wykluczeniu powodów z grona członków. Z tego
wynika, że wyrok Sądu Apelacyjnego był trafny i należy go utrzymać.
W tym stanie rzeczy wniesiona skarga kasacyjna podlega oddaleniu
(art. 39814
k.p.c.).
db