Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 kwietnia 2009 r.
I UK 325/08
Ubezpieczony może zmienić tytuł ubezpieczenia z prowadzenia pozarol-
niczej działalności gospodarczej na świadczenie pracy na podstawie umowy
zlecenia, nawet jeżeli czyni to w celu obniżenia kosztów związanych z obowiąz-
kowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Okoliczność, czy ubezpie-
czony wykonywał w ramach umowy zlecenia prace zbieżne z przedmiotem pro-
wadzonej działalności gospodarczej nie ma znaczenia prawnego dla zbiegu
różnych tytułów ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Jacka K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi Wojewódzkiemu w C. o wymiar dodatkowej różnicy składek na
ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
dnia 15 maja 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. (organ rentowy) decyzją z
dnia 12 kwietnia 2006 r. objął Jacka K. (ubezpieczony) ubezpieczeniem społecznym
z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w okresie od 1 sierpnia 2003 r. do 31
października 2005 r., a decyzją z dnia 24 marca 2006 r. wymierzył dodatkową różni-
cę składek za wskazany okres. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że prowadząc
działalność gospodarczą ubezpieczony wykonywał pracę jako kierowca na podstawie
2
umowy zlecenia, której przedmiot był taki sam jak przedmiot działalności gospodar-
czej, zatem ubezpieczony powinien był płacić składkę w kwocie nie niższej niż od
60% przeciętnego wynagrodzenia (art. 18 ust. 8a ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm., dalej
powoływana jako ustawa lub ustawa systemowa), a opłacał jedynie składkę od przy-
chodu uzyskanego na podstawie umowy zlecenia.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 10 maja 2007 r. [...] zmienił zaskarżoną odwołaniem ubezpieczonego
powyższą decyzję i zwolnił ubezpieczonego z obowiązku zapłaty składek na ubez-
pieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Sąd ustalił między innymi, że ubezpieczony prowadząc w spornym okresie
działalność gospodarczą, mającą za przedmiot transport drogowy, zawarł umowę
zlecenia, na podstawie której wykonywał pracę kierowcy w spółce C. W ocenie Sądu
organ rentowy błędnie przyjął, że przedmiot działalności gospodarczej ubezpieczo-
nego wynikający z wpisu do ewidencji działalności gospodarczej jest tożsamy z
czynnościami wykonywanymi na podstawie umów zlecenia. Określenie przedmiotu
działalności gospodarczej ubezpieczonego nie może być oparte wyłącznie na za-
świadczeniu o wpisie do ewidencji działalności w zakresie transportu drogowego to-
warów pojazdami wyspecjalizowanymi i uniwersalnymi, lecz należy odwołać się do
ustawy o transporcie drogowym. Zgodnie z art.5 tej ustawy podjęcie i wykonywanie
transportu drogowego wymaga uzyskania odpowiedniej licencji na wykonywanie
transportu drogowego. Zdaniem Sądu, ubezpieczony takiej licencji nie posiadał.
Ubezpieczony prowadził natomiast działalność gospodarczą w zakresie konserwacji i
naprawy samochodów oraz kursów na prawo jazdy. Świadczenie przez ubezpieczo-
nego na podstawie umowy zlecenia usług kierowcy nie jest tożsame z działalnością
gospodarczą polegającą na transporcie drogowym pojazdami wyspecjalizowanymi i
uniwersalnymi. Tym samym ubezpieczony zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy mógł sko-
rzystać z dobrodziejstwa zbieżności ubezpieczenia z różnych tytułów.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 15 maja 2008 r. [...] zmienił za-
skarżony apelacją organu rentowego powyższy wyrok Sądu pierwszej instancji i od-
dalił odwołanie. W ocenie Sądu przedmiotem sporu jest czy ubezpieczony, prowa-
dząc działalność gospodarczą w zakresie nauki jazdy i warsztatu samochodowego,
zawierając równocześnie z innym podmiotem gospodarczym umowy zlecenia, mógł
wybrać sobie rodzaj ubezpieczenia. Sąd Apelacyjny zważył, że ubezpieczony wyko-
3
nywał umowę zlecenia w wymiarze około pięciu dni w miesiącu. Zgodnie z art. 13 pkt
2 ustawy zleceniobiorcy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu od
dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia roz-
wiązania lub wygaśnięcia umowy. W ocenie Sądu, skoro „umowa zlecenia trwała
przez kilka dni w miesiącu” umowy zlecenia powinny dotyczyć tylko tego okresu. A
zatem, jeżeli ubezpieczony poza kilkoma dniami w miesiącu prowadził działalność
gospodarczą w rozległym i dochodowym zakresie, to podlegał ubezpieczeniu z tego
tytułu, a miesięczny system rozliczania i opłacania składek, wynikający z art. 17
ustawy, wyklucza zmianę rodzaju ubezpieczenia w tym okresie. W ocenie Sądu, gdy
osoby pozostające w stosunku pracy i prowadzące równocześnie działalność gospo-
darcza nie podlegają dodatkowemu ubezpieczeniu z tego drugiego tytułu tylko wtedy,
gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie jest niższa od kwoty
minimalnego wynagrodzenia (art. 8 ust. 1a ustawy), nie ma żadnych podstaw do ła-
godzenia tego kryterium w stosunku do zleceniobiorców. Sąd zgodził się z zarzutem
apelacji, że skoro przedmiotem działalności gospodarczej ubezpieczonego była rów-
nież działalność usługowa, związana z pojazdami samochodowymi, to praca kierow-
cy wykonywana w ramach umowy zlecenia mieściła się w zakresie tego pojęcia.
Ubezpieczony zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyj-
ną, ograniczając się do podniesienia zarzutów dotyczących naruszenia prawa mate-
rialnego, to jest: 1) niezastosowanie art. 9 ust. 2 ustawy w brzmieniu obowiązującym
do 31 października 2005 r., co doprowadziło do zastosowania w postępowaniu prze-
pisów nieobowiązujących w okresie będącym przedmiotem sprawy; 2) niewłaściwe
zastosowanie art. 9 ust. 1a ustawy, poprzez przyjęcie, że w sprawie dotyczącej rosz-
czeń organu rentowego wobec ubezpieczonego analogiczne zastosowanie ma zasa-
da podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów, w sytuacji
gdy podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od
określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a ustawy systemowej; 3) niewłaściwe zastosowanie
art. 13 pkt 2 ustawy, poprzez przyjęcie, że umowa zlecenia zawarta między stronami
na czas określony w wymiarze jednego miesiąca wygasa przed tym terminem z
chwilą wykonania określonej czynności, co powoduje ustanie okresu ubezpieczenia
przed terminem określonym przez strony jako termin ustania ich wzajemnych praw i
obowiązków.
Wskazując na powyższe podstawy, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty przez oddalenie apelacji organu rentowego w cało-
4
ści, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Trafny jest zarzut naruszenia
art. 9 ust. 2 ustawy, który przed 1 listopada 2005 r. miał następujące brzmienie:
„osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i
rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10, jest objęta
obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona
jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i
rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł
ubezpieczeń, z zastrzeżeniem ust. 7”. Z art. 9 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy wynika,
że w przypadku zbiegu kilku różnych tytułów ubezpieczenia społecznego, wymienio-
nych w art. 6, zasadą jest, że obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego
powstaje z tytułu, który powstał najwcześniej. W niniejszej sprawie nie budzi wątpli-
wości, że tytułem tym jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
Zasada wynikająca z art. 9 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy modyfikowana jest przez
zdanie drugie tego przepisu, które pozostawia w gestii ubezpieczonego możliwość
dobrowolnego rozszerzenia ubezpieczenia emerytalnego i rentowego na wszystkie
inne tytuły albo na wybrane tytuły, ale w obu wypadkach tylko te tytuły, o których
mowa art. 6 ustawy. Przepis ten zezwala także na zmianę przez ubezpieczonego
tytułu ubezpieczeń, co oznacza, że ubezpieczony zamiast tytułu, który powstał naj-
wcześniej, może wybrać inny tytuł ubezpieczenia.
W niniejszej sprawie oznacza to, że ubezpieczony mógł zmienić tytuł ubezpie-
czenia z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na świadczenie pracy
na podstawie umowy zlecenia. Dopuszczalność takiej zmiany została potwierdzona
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, dotyczącym spraw, w których strony (przynajm-
niej jedna z nich była przedsiębiorcą, ubezpieczonym z tytułu prowadzonej pozarolni-
czej działalności gospodarczej) zawierały umowy zlecenia celem obniżenia kosztów
związanych z obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym (zob. wyroki
Sądu Najwyższego: z 17 czerwca 2008 r., I UK 402/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz.
297; niepublikowany wyrok z 16 kwietnia 2008 r., III UK 103/07).
5
Przepis art. 9 ust. 2 ustawy systemowej nie wprowadza jakichkolwiek ograni-
czeń w kwestii zmiany tytułu traktowanego jako podstawa dla obowiązkowego ubez-
pieczenia emerytalnego i rentowego. W szczególności zmiana tytułu ubezpieczenia
społecznego nie jest uzależniona od tego, by prace wykonywane na podstawie
umowy zlecania różniły się od przedmiotu prowadzonej działalności gospodarczej.
Jedyne bowiem ograniczenie przewidziane w art. 9 ust. 2 ustawy systemowej doty-
czy osób duchownych. Zatem okoliczność, czy ubezpieczony wykonywał w ramach
umowy zlecenia prace zbieżne z przedmiotem prowadzonej działalności gospodar-
czej jest pozbawiona doniosłości prawnej dla zbiegu różnych tytułów ubezpieczenia
emerytalnego i rentowego. Może mieć jedynie znaczenie w przypadku przyjęcia, że
ubezpieczony nie może skorzystać z prawa wyboru tytułu ubezpieczenia, ponieważ
zawarta przez niego umowa zlecenia jest umową pozorną, mającą umożliwić mu ob-
niżenie kosztów wynikających z obowiązku odprowadzania składek na obowiązkowe
ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
Trafny jest zarzut naruszenia art. 9 ust. 1a w związku z art. 18 ust. 4 pkt 5a
ustawy, ponieważ z treści jej art. 9 ust. 1a wynika jednoznacznie, że nie dotyczy on
osób, które podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu umowy zle-
cenia. Ponadto, z art. 13 pkt 2 ustawy wynika wprost, że obowiązkowym ubezpie-
czeniom osoby fizyczne podlegają - w przypadku wykonywania pracy na podstawie
umowy zlecenia - od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wyko-
nywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy, a nie przez okres faktycz-
nego wykonywania czynności objętych umową zlecenia, jak błędnie przyjął Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================