II CSK 637/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:11-10-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 637/08
POSTANOWIENIE
Dnia 29 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z. J.
przy uczestnictwie W. M. i in. ,
o stwierdzenie nabycia spadku po A. M.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczek postępowania W. M.,
M. M. i D. M.-K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 grudnia 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 5 września 2006 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że
spadek po zmarłym A. M. na podstawie ustawy nabyły: żona W. M. oraz córki D.
M.-K., J. M. i M. M., po 1/4 części każda z nich. Jednocześnie Sąd ten odmówił
zatwierdzenia uchylenia się przez wymienionych spadkobierców od skutków
prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku.
Sąd Okręgowy, na skutek apelacji J. M., zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego w ten sposób, że zatwierdził uchylenie się przez skarżącą od skutków
prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku, a w pozostałym zakresie postanowienie to uchylił i przekazał
sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy – z udziałem wezwanej w charakterze
uczestniczki postępowania A. F. – Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 2
października 2007 r. stwierdził, że spadek po zmarłym A. M. na podstawie ustawy
nabyły: żona W. M. oraz córki D. M.-K. i M. D. M., po 1/3 części każda z nich. Sąd
Rejonowy wskazał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje
podstawy do przyjęcia, że spadkodawca A. M. sporządził testament, ani tym
bardziej do ustalenia jego treści. W konsekwencji uznał, że spadku po zmarłym nie
mogła nabyć z mocy testamentu A. F. Spadek ten nabyli spadkobiercy ustawowi z
wyjątkiem J. M., która go skutecznie odrzuciła.
Zaskarżonym skargą kasacyjną postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił
apelację uczestniczek postępowania W. M., D. M.-K. i M. D. M. od postanowienia
Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy wskazał, że – wbrew odmiennym ustaleniom
Sądu pierwszej instancji – spadkodawca A. M. sporządził testament własnoręczny
na rzecz A. F. , która testament ten celowo ukryła, bądź zniszczyła po powzięciu
wiadomości o licznych długach spadkowych. Wobec braku jednak możliwości
jednoznacznego ustalenia treści tego testamentu, stwierdzenie nabycia spadku
według porządku ustawowego jest rozstrzygnięciem prawidłowym.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. uczestniczki postępowania W. M., M. D. M. i D. M.-K. wniosły o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
3
ponownego rozpoznania, podnosząc zarzuty naruszenia art. 926 i art. 948 § 1 i 2
k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c.
Uczestniczka postępowania A. F. w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła
o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury, treść testamentu
własnoręcznego oraz fakt jego sporządzenia w przepisanej formie mogą być
ustalone przez sąd spadku jako przesłanka rozstrzygnięcia o dziedziczeniu –
w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie
lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku – na podstawie wszelkich środków
dowodowych (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 29 maja 1987 r., III CZP
25/87, OSNC 1988, nr 9, poz. 117 oraz z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92,
OSNC 1993, nr 3, poz. 26, a także postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
16 kwietnia 1999 r., II CKN 255/98, OSNC 1999, nr 11/194, z dnia 8 października
2004 r., V CK 184/04, nie publ. i z dnia 20 lipca 2005 r., II CK 2/05, nie publ.).
Dopuszczając taką możliwość Sąd Okręgowy stwierdził, że spadkodawca A. M.
sporządził testament własnoręczny, którego treści nie można jednak ustalić w
sposób nie budzący wątpliwości. Z jednej bowiem strony, z zeznań uczestniczek
postępowania (spadkobierczyń ustawowych) wynika, że na podstawie tego
testamentu do całości spadku powołana została A. F., z drugiej zaś, że
spadkodawca dokonał na jej rzecz jedynie zapisu cennej dla siebie spuścizny
literackiej i zdjęć. Żadna z wymienionych uczestniczek postępowania nie twierdziła
przy tym, że rozrządzeniem testamentowym objęty został udział w prawie do lokalu
mieszkalnego, najbardziej wartościowym składniku masy spadkowej.
Z przytoczonych motywów zaskarżonego postanowienia wynika, że – według
Sądu Okręgowego – niejednoznaczność treści testamentu wyłącza możliwość
dziedziczenia na jego podstawie. Zapatrywanie takie nie zasługuje jednak na
aprobatę.
W świetle art. 926 § 2 k.c. nie ulega wątpliwości, że ustawodawca daje
pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu wolą spadkodawcy,
wyrażoną w testamencie. Dziedziczenie ustawowe wchodzi w rachubę dopiero
4
wtedy, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu, sporządził testament,
który okazał się nieważny lub bezskuteczny albo sporządzając testament ograniczył
się do innych rozrządzeń. Nieprecyzyjność dyspozycji spadkodawcy zawartych
w testamencie nie przesądza jego nieważności. Pociąga natomiast za sobą
konieczność dokonania wykładni, ustalenia treści dokonanych w nim rozrządzeń
z uwzględnieniem reguł określonych w art. 948 § 1 i 2 k.c.
Zgodzić się trzeba z zapatrywaniem skarżących, że Sąd Okręgowy
dostrzegając niejasność, nieprecyzyjność testamentu spadkodawcy, w istocie
uchylił się od dokonania jego wykładni. Wskazał bowiem jedynie na elementy treści
testamentu pozwalające uznać go za źródło powołania do spadku, jak
i sprzeciwiające się temu, nie wyrażając w tym zakresie własnej stanowczej oceny.
Brak jednoznacznego stanowiska w tej kwestii, istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy,
nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutów naruszenia art. 926 i art. 948 k.c.
Chybiony natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Uznanie
przez Sąd Okręgowy, że w rozpoznawanej sprawie zastosowanie ma ustawowy
porządek dziedziczenia, nie było wynikiem wadliwej oceny zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, lecz zaniechania dokonania wykładni
testamentu wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 948 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
md
POSTANOWIENIE
Dnia 29 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z. J.
przy uczestnictwie W. M. i in. ,
o stwierdzenie nabycia spadku po A. M.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczek postępowania W. M.,
M. M. i D. M.-K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 grudnia 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 5 września 2006 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że
spadek po zmarłym A. M. na podstawie ustawy nabyły: żona W. M. oraz córki D.
M.-K., J. M. i M. M., po 1/4 części każda z nich. Jednocześnie Sąd ten odmówił
zatwierdzenia uchylenia się przez wymienionych spadkobierców od skutków
prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku.
Sąd Okręgowy, na skutek apelacji J. M., zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego w ten sposób, że zatwierdził uchylenie się przez skarżącą od skutków
prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku, a w pozostałym zakresie postanowienie to uchylił i przekazał
sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy – z udziałem wezwanej w charakterze
uczestniczki postępowania A. F. – Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 2
października 2007 r. stwierdził, że spadek po zmarłym A. M. na podstawie ustawy
nabyły: żona W. M. oraz córki D. M.-K. i M. D. M., po 1/3 części każda z nich. Sąd
Rejonowy wskazał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje
podstawy do przyjęcia, że spadkodawca A. M. sporządził testament, ani tym
bardziej do ustalenia jego treści. W konsekwencji uznał, że spadku po zmarłym nie
mogła nabyć z mocy testamentu A. F. Spadek ten nabyli spadkobiercy ustawowi z
wyjątkiem J. M., która go skutecznie odrzuciła.
Zaskarżonym skargą kasacyjną postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił
apelację uczestniczek postępowania W. M., D. M.-K. i M. D. M. od postanowienia
Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy wskazał, że – wbrew odmiennym ustaleniom
Sądu pierwszej instancji – spadkodawca A. M. sporządził testament własnoręczny
na rzecz A. F. , która testament ten celowo ukryła, bądź zniszczyła po powzięciu
wiadomości o licznych długach spadkowych. Wobec braku jednak możliwości
jednoznacznego ustalenia treści tego testamentu, stwierdzenie nabycia spadku
według porządku ustawowego jest rozstrzygnięciem prawidłowym.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. uczestniczki postępowania W. M., M. D. M. i D. M.-K. wniosły o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
3
ponownego rozpoznania, podnosząc zarzuty naruszenia art. 926 i art. 948 § 1 i 2
k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c.
Uczestniczka postępowania A. F. w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła
o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury, treść testamentu
własnoręcznego oraz fakt jego sporządzenia w przepisanej formie mogą być
ustalone przez sąd spadku jako przesłanka rozstrzygnięcia o dziedziczeniu –
w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie
lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku – na podstawie wszelkich środków
dowodowych (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 29 maja 1987 r., III CZP
25/87, OSNC 1988, nr 9, poz. 117 oraz z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92,
OSNC 1993, nr 3, poz. 26, a także postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
16 kwietnia 1999 r., II CKN 255/98, OSNC 1999, nr 11/194, z dnia 8 października
2004 r., V CK 184/04, nie publ. i z dnia 20 lipca 2005 r., II CK 2/05, nie publ.).
Dopuszczając taką możliwość Sąd Okręgowy stwierdził, że spadkodawca A. M.
sporządził testament własnoręczny, którego treści nie można jednak ustalić w
sposób nie budzący wątpliwości. Z jednej bowiem strony, z zeznań uczestniczek
postępowania (spadkobierczyń ustawowych) wynika, że na podstawie tego
testamentu do całości spadku powołana została A. F., z drugiej zaś, że
spadkodawca dokonał na jej rzecz jedynie zapisu cennej dla siebie spuścizny
literackiej i zdjęć. Żadna z wymienionych uczestniczek postępowania nie twierdziła
przy tym, że rozrządzeniem testamentowym objęty został udział w prawie do lokalu
mieszkalnego, najbardziej wartościowym składniku masy spadkowej.
Z przytoczonych motywów zaskarżonego postanowienia wynika, że – według
Sądu Okręgowego – niejednoznaczność treści testamentu wyłącza możliwość
dziedziczenia na jego podstawie. Zapatrywanie takie nie zasługuje jednak na
aprobatę.
W świetle art. 926 § 2 k.c. nie ulega wątpliwości, że ustawodawca daje
pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu wolą spadkodawcy,
wyrażoną w testamencie. Dziedziczenie ustawowe wchodzi w rachubę dopiero
4
wtedy, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu, sporządził testament,
który okazał się nieważny lub bezskuteczny albo sporządzając testament ograniczył
się do innych rozrządzeń. Nieprecyzyjność dyspozycji spadkodawcy zawartych
w testamencie nie przesądza jego nieważności. Pociąga natomiast za sobą
konieczność dokonania wykładni, ustalenia treści dokonanych w nim rozrządzeń
z uwzględnieniem reguł określonych w art. 948 § 1 i 2 k.c.
Zgodzić się trzeba z zapatrywaniem skarżących, że Sąd Okręgowy
dostrzegając niejasność, nieprecyzyjność testamentu spadkodawcy, w istocie
uchylił się od dokonania jego wykładni. Wskazał bowiem jedynie na elementy treści
testamentu pozwalające uznać go za źródło powołania do spadku, jak
i sprzeciwiające się temu, nie wyrażając w tym zakresie własnej stanowczej oceny.
Brak jednoznacznego stanowiska w tej kwestii, istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy,
nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutów naruszenia art. 926 i art. 948 k.c.
Chybiony natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Uznanie
przez Sąd Okręgowy, że w rozpoznawanej sprawie zastosowanie ma ustawowy
porządek dziedziczenia, nie było wynikiem wadliwej oceny zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, lecz zaniechania dokonania wykładni
testamentu wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 948 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
md