Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 342/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku S. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego M. P. S.A.
o wyrównanie zasiłku chorobowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 28 maja 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 6 listopada 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych orzekł,
iż podstawę wymiaru zasiłku chorobowego należnego wnioskodawcy S.M. za okres
od dnia 6 sierpnia 2004 r. do dnia 2 maja 2005 r. stanowi przeciętne miesięczne
2
wynagrodzenie wypłacone za okres od maja 2004 r. do lipca 2004 r. w kwocie
1.821,51 zł tj. przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe pomniejszony o potrącone przez pracodawcę składki na ubezpieczenie
emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. Określając podstawę wymiaru
świadczenia organ rentowy uwzględnił fakt, że stanowi ją przychód pracownika
stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu
potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe
oraz chorobowe, jak również fakt świadczenia pracy przez wnioskodawcę za
granicą. Z tego też względu powołał się na treść § 2 pkt 16 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz.U.
Nr 161, poz. 1106 ze zm.), zgodnie z którym podstawy wymiaru składek nie stanowi
część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich
pracodawców w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży
służbowych poza granicami kraju za każdy dzień pobytu, z tym zastrzeżeniem, że
tak ustalony miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru składek nie może
być niższy od przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych.
Na skutek odwołania ubezpieczonego Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 18 lutego 2008 r. oddalił odwołanie. Z
kolei wniesiona od powyższego wyroku apelacja ubezpieczonego została także
oddalona wyrokiem z dnia 28 maja 2008 r. Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych. Oba Sądy zgodnie stwierdziły, że w okolicznościach
niniejszej sprawy zasadniczy spór koncentrował się wokół zagadnienia, czy
ustalona ostatecznie wysokość wynagrodzenia wnioskodawcy w okresie jego
zatrudnienia w M. P. S.A. rzutuje na zmianę podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego wypłaconego za okres od dnia 6 sierpnia 2004 r. do dnia 2 maja 2005
r. Powołując się na przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 18
ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1) oraz wydane na podstawie jej art. 21
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106), które w § 2 ustanawiają szereg
3
wyłączeń określonych składników przychodu z pracy z podstawy wymiaru składek –
uznały, że bezpodstawne jest stanowisko wnioskodawcy utożsamiającego żądanie
ustalenia prawa do zasiłku chorobowego w wysokości identycznej z wysokością
wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę, skoro ustawodawca przyjmując
jako podstawę wymiaru zasiłku chorobowego jedynie wynagrodzenie stanowiące
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne ustanowił swoistą zasadę
ekwiwalentności. Tym samym wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe
musiało pozostawać w ścisłej korespondencji z wysokością zasiłku chorobowego.
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należało, iż podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego należnego wnioskodawcy za okres od dnia 6 sierpnia 2004 r. do dnia
2 maja 2005 r. stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres
od maja 2004 r. do lipca 2004 r. w kwocie 1.821,51 zł tj., bowiem niedopuszczalna
byłaby sytuacja, gdyby od pewnej części wynagrodzenia składki nie były potrącane
i odprowadzane, a wchodziłyby one w skład podstawy wymiaru świadczenia.
Ubezpieczony wniósł skargę kasacyjną na powyższe rozstrzygnięcie Sądu
Okręgowego wskazując naruszenie prawa materialnego, a mianowicie - art. 9 ust.
1, 2 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.),
art. 36 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych i
ubezpieczeniu społecznym w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2005 r. Nr 31,
poz. 267), art. 92 ust 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. Nr 78,
poz. 483) w związku z art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887) w związku z § 2 pkt 16
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad
ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z dnia
18 grudnia 1998 roku (Dz.U. Nr 161, poz. 1106), art. 67 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej - przez przyjęcie, iż wyżej cytowane przepisy dają
podstawę do ustalenia wysokości zasiłku chorobowego jaki przysługiwał
ubezpieczonemu za okres 3 sierpnia 2004 r. do 2 maja 2005 r. w kwocie 1.821,50
zł miesięcznie, kiedy prawidłowo przeprowadzona analiza stanu prawnego i
faktycznego prowadziła do wniosku, iż podstawa naliczenia zasiłku chorobowego
powinna stanowić kwotę 5.911,00 zł.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. Zasady ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i ubezpieczenie wypadkowe są
analogiczne do reguł rządzących ustalaniem podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe, które wynikają z ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przy czym stosownie do
treści art. 21 tej ustawy, określenie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek oraz wyłączeń z tej podstawy niektórych rodzajów przychodów
pozostawiono ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego do
uregulowania w drodze rozporządzenia. Na podstawie tej delegacji Minister Pracy i
Polityki Socjalnej wydał w dniu 18 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie szcze-
gółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1673 ze zm.). Z § 2 pkt 16 tego aktu prawnego w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie wynikało zaś, że podstawy wymiaru
składek nie stanowi przychód stanowiący część wynagrodzenia pracowników
zatrudnionych za granicą w polskich zakładach pracy, odpowiadający
równowartości diety z tytułu podróży służbowej przysługującej poza granicami
kraju, za każdy dzień pobytu, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny
przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od
kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Nie można nie zgodzić się ze stanowiskiem
Sądów orzekających w niniejszej sprawie, że przepis ten wyraźnie określa, iż
podstawy wymiaru składek nie stanowi część wynagrodzenia w wysokości równej
diecie. Tym samym nie doszło do naruszenia prawa materialnego poprzez
ustalenie prawa do zasiłku chorobowego w innej wysokości niż wysokość
wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę, skoro w myśl powołanych
przepisów podstawę wymiaru tego zasiłku stanowiła inna kwota niż kwota 5.911,00
zł wynagrodzenia ubezpieczonego. W § 2 pkt 16 powołanego rozporządzenia
stanowi się wyraźnie o wyłączeniu z podstawy świadczenia części wynagrodzenia
odpowiadającej równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza
granicami kraju. Oczywisty wydaje się także cel takiej regulacji. Pracownik
odbywający podróż służbową, tzn. wykonujący powierzone mu obowiązki poza
5
stałym miejscem świadczenia pracy, ma prawo do diety, która ma rekompensować
zwiększone w takiej sytuacji faktycznej wydatki na wyżywienie i nocleg. Tego
rodzaju funkcja tej należności powoduje, że wolą ustawodawcy zwolniona jest od
podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych), a także wyłączona z podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (§ 2 pkt 15 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe).
Pracownik zatrudniony za granicą u polskiego pracodawcy nie odbywa podróży
służbowej, wobec czego nie przysługują mu należności z tym związane, ale jego
sytuacja faktyczna wykazuje podobieństwo do przebywania w takiej podróży, skoro
pracę świadczy poza miejscem swego zamieszkania i w oddaleniu od rodziny, co
generuje wyższe niż zwykle wydatki na utrzymanie. Biorąc to pod uwagę,
ustawodawca zadecydował się zastosować w tym przypadku ulgę w opłacaniu
składek na ubezpieczenia społeczne, zbliżoną do ulgi uzyskiwanej przez
pracownika przebywającego w podróży służbowej, poprzez wyłączenie z podstawy
ich wymiaru części wynagrodzenia stanowiącej równowartość diety. Stosowanie
wszelkiego rodzaju wyłączeń przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenia praktycznie polega na tym, że płatnik obniża podstawę wymiaru składek
wyliczoną zgodnie z ogólnie obowiązującymi zasadami o kwotę tego przychodu, a
zatem składki na ubezpieczenia opłacane są faktycznie w mniejszej wysokości, niż
gdyby takiego wyłączenia nie przewidziano. Nie budzi zatem wątpliwości, że tego
rodzaju regulacje są w konsekwencji korzystne dla pracowników, bowiem tym
samym uzyskują oni faktycznie co miesiąc wyższe dochody ze stosunku pracy. Z
uwagi na podstawowe założenia i zasady zreformowanego od 1 stycznia 1999 r.
systemu ubezpieczeń społecznych, które w dużym uproszczeniu polegają na tym,
że wysokość świadczenia ma być odzwierciedleniem wysokości składki na
ubezpieczenie, wysokość podstawy wymiaru składek ma jednak bezpośrednie
przełożenie na wysokość podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a zatem
wszelkie wyłączenia obniżają jednocześnie podstawę wymiaru tego świadczenia.
W skardze kasacyjnej podniesione zostały zarzuty dotyczące naruszenia
norm konstytucyjnych wyrażonych w art. 92 i 67 Konstytucji. Innymi słowy autor
6
skargi dopatrzył się także naruszenia konstytucyjnego systemu źródeł prawa ze
względu na przekroczenie przez autora rozporządzenia granic upoważnienia
ustawowego z art. 21 ustawy systemowej. Powyższe stanowisko nie jest
uprawnione. W art. 92 ust. 1 Konstytucji stanowi się, że rozporządzenia wydawane
są przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego
upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno
określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych
do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Mając na uwadze powyższe
wskazać należy, że ciążący na ustawodawcy obowiązek odpowiedniej „zawartości"
upoważnienia, powinien charakteryzować się tym, że akt niższego rzędu nie może
być sprzeczny z ustawą, na podstawie której został wydany, nie może też być
sprzeczny z normami konstytucyjnymi ani z żadnymi obowiązującymi ustawami,
które w sposób bezpośredni lub pośredni regulują materię będącą przedmiotem
rozporządzenia. Z kolei określenie elementu treściowego to wymagane Konstytucją
zamieszczenie w upoważnieniu wytycznych. Ich całkowity brak przesądza o
niekonstytucyjności upoważnienia. Z kolei treściowe minimum wytycznych nie ma
charakteru stałego, a wyznaczane musi być a casu ad casum stosownie do
regulowanej materii i jej związku z sytuacją obywatela. Poza wątpliwością pozostaje
natomiast, że wytyczne nie muszą być zawarte w przepisie formułującym
upoważnienie do wydania rozporządzenia, dopuszczalne jest też ich zamieszczenie
w innych przepisach ustawy, o ile możliwe jest precyzyjne zrekonstruowanie ich
treści. Przepis art. 21 ustawy systemowej w swej treści zawiera wyżej wskazane
trzy elementy, w szczególności wytyczne dotyczące treści aktu poprzez odwołanie
się w tym zakresie do przepisów ustawy zawierających szczegółowe zasady
ustalania podstawy wymiaru składek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym
mowa w art. 19 ust.1, oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych
rodzajów przychodów. Innymi słowy możliwe jest precyzyjne zrekonstruowanie ich
treści w oparciu o przepisy ustawy zawarte w rozdziale 3 - „Zasady ustalania
składek na ubezpieczenia społeczne”. Z przepisów tych, w szczególności z art. 18
wynika, że podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest przychód w
rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez
pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (w
7
związku z art. 6 ust. 1 pkt 1). Natomiast zgodnie z wydanym na podstawie art. 21
rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106) wprowadzony został (§ 2) szereg
wyłączeń określonych składników przychodu z pracy z podstawy wymiaru składek,
które nie są sprzeczne ani z ustawą, na podstawie której zostały wydane, ani z
żadnymi obowiązującymi ustawami, które w sposób bezpośredni lub pośredni
regulują materię będącą przedmiotem rozporządzenia. Ponadto podkreślić należy,
że podobną regulację zawierało obowiązujące przed reformą rozporządzenie Rady
Ministrów z 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W § 2 ust. 1 tego
rozporządzenia do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie pracowników
zaliczano dochody pracowników z tytułu pracy, wyłączając jednocześnie liczne
świadczenia wymienione enumeratywnie w punktach 1 - 26. Porównanie obu
powyższych regulacji wskazuje, iż zawarte w § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. wyłączenia, pokrywają się zasadniczo z
wyłączeniami zawartymi w rozporządzeniu Rady Ministrów obowiązującym przed
reformą ubezpieczeń społecznych.
Nie jest wreszcie słuszny zarzut naruszenia art. 67 Konstytucji. Zawarta bo-
wiem w tym przepisie gwarancja prawa do zabezpieczenia społecznego nie może
być rozumiana jako źródło stosunku ubezpieczenia społecznego, z wynikającym z
niego prawem do świadczeń. O powstaniu stosunku ubezpieczenia oraz formach i
zakresie świadczeń decydują bowiem ustawy (art. 67 ust. 1 zdanie 2 Konstytucji).
Zarzuty skargi kasacyjnej okazały się nieusprawiedliwione, w związku z
czym Sąd Najwyższy z mocy art. 39814
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.