Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 18/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W.C. i T.C.
przeciwko "A." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o rozwiązanie spółki ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 września 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powodów na rzecz
pozwanej 180 (sto osiemdziesiąt) zł kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 20 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w Ł. rozwiązał „A.” sp. z
o.o., powstałą na podstawie zawartej w formie aktu notarialnego umowy z dnia 22
grudnia 2003 r. i wpisaną do Krajowego Rejestru Sądowego – Rejestru
Przedsiębiorstw pod numerem [...], uznał wpis tymczasowy za ostateczny i orzekł o
kosztach procesu.
Sąd ustalił, że w pozwanej spółce udziały należą do powodów i A.Z.
Pierwotnie powodowie posiadali po 455 udziałów o łącznej wartości 227 500 zł, a
A.Z. – 910 o wartości 455 000 zł. Uchwały zgromadzenia wspólników zapadały
zwykłą większością głosów chyba, że umowa lub ustawa stanowiły inaczej. Na
Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 14 czerwca 2005 r., w którym
uczestniczył tylko reprezentujący 50 % kapitału zakładowego A.Z., podjęto m.in.
uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego o 9 500 zł, przez utworzenie 19
nowych udziałów o wartości nominalnej 50 zł, które zostały objęte w całości przez
A.Z. Postanowieniem z dnia 12 stycznia 2006 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym
dokonano wpisu zmiany ilości udziałów posiadanych przez A.Z. (ujawniono 926
udziałów). Powództwo powodów przeciwko pozwanej spółce o unieważnienie tej
uchwały zostało prawomocnie oddalone.
Nieporozumienia pomiędzy wspólnikami rozpoczęły się w 2004 r. od sporu
o podział zysku. A.Z. domagał się podwyższenia udziału w zyskach spółki,
zwłaszcza po wzroście cen towarów sprowadzanych z Rosji [...]. Potem
kwestionował zbyt wysokie – jego zdaniem – koszty działalności spółki, pozbawił
powodów dostępu do dokumentów dotyczących działalności spółki, w tym bilansów
za lata 2004 i 2005. Obecnie jedynym źródłem dochodu spółki jest wynajem
pomieszczeń w budynkach stanowiących jej własność. Wspólnicy utracili do siebie
zaufanie. Pomiędzy nimi toczyły i toczą się liczne postępowania cywilne. Przeciwko
powodom prowadzone są również postępowania egzekucyjne, w których nastąpiło
zajęcie wierzytelności z tytułu udziałów w pozwanej spółce. Wyznaczony jest już
termin licytacji. Obecnie powodowie zajmują się prowadzeniem działalności
konkurencyjnej.
W dniu 25 lipca 2007 r. odbyło się Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników
pozwanej spółki. Porządek obrad obejmował m.in. zmiany w umowie spółki
3
w zakresie możliwości wyłączenia wspólników, wypowiedzenia umowy spółki oraz
pokrycia straty za rok obrotowy 2006 z kredytu i bieżących przychodów spółki.
Nie doszło jednak do podjęcia uchwał w tych sprawach z powodu niemożliwości
uzyskania większości głosów.
Sąd Okręgowy uznał, że są podstawy do rozwiązania spółki. Pomiędzy
wspólnikami istnieje głęboki i trwały konflikt, będący źródłem licznych procesów
sądowych. Powoduje on, że wspólnicy nie są w stanie porozumieć się w sprawach
dotyczących prowadzenia spółki i podjąć niezbędnych decyzji. O złej kondycji spółki
świadczy ujemny wynik finansowy. Są zatem – zdaniem Sądu Okręgowego –
podstawy do przyjęcia, że zachodzi przesłanka rozwiązania spółki polegająca na
uniemożliwieniu wspólnikom osiągnięcia celu spółki w rozumieniu art. 271 pkt 1
k.s.h.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu za obie instancje.
Zdaniem Sądu odwoławczego konflikt między wspólnikami spółki i jego
wpływ na funkcjonowanie spółki nie dają podstaw do przyjęcia, że zachodzi
wskazana przez Sąd Okręgowy przesłanka rozwiązania spółki. Sąd pierwszej
instancji nie uwzględnił szczególnej sytuacji, w jakiej znajdują się powodowie.
Pominął to, że przeciwko nim jest prowadzone postępowanie egzekucyjne
skierowane do udziałów w pozwanej spółce. W jednym z nich został już
wyznaczony termin licytacji. To oznacza, że w dającej się przewidzieć przyszłości
powodowie utracą przymiot wspólników pozwanej spółki. Konflikt pomiędzy nimi
a A.Z. nie będzie miał już wtedy, z punktu widzenia samej spółki, jakiegokolwiek
znaczenia.
Sąd Apelacyjny nie podzielił również stanowiska Sądu Okręgowego, że
pozwana spółka nie może prowadzić bieżącej działalności. Aktualne udziały
wspólników (po podjęciu uchwały z dnia 14 czerwca 2005 r.) pozwalają już
podejmować uchwały w sprawach nie wymagających kwalifikowanej większości
głosów, a zatem w sprawach z zakresu bieżącej działalności spółki. Sąd drugiej
instancji podzielił zarzut apelującej, że – wbrew odmiennym ustaleniom Sądu
Okręgowego – na Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 25 lipca 2007 r.
podjęto uchwałę w sprawie pokrycia straty netto za rok 2006 w wysokości
4
52 872,02 zł z kredytu i bieżących przychodów spółki. Podjęto także uchwałę
pozwalającą zarządowi spółki zaciągnąć kredyt na modernizację budynku
i rozszerzenie działalności spółki. Przebieg tego Zgromadzenia Wspólników
świadczy o tym, że spółka może podejmować i podejmuje czynności z zakresu
bieżącej działalności. Zatem i z tego względu nie jest – zdaniem Sąd Apelacyjnego
– uzasadnione sięganie po taki ostateczny środek, jakim jest rozwiązanie spółki.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik powodów
zarzucił naruszenie art. 271 k.s.h. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie oraz obrazę art. 316 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., art. 233
w związku z art. 391 k.p.c. i art. 382 k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwszorzędne znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej ma
podniesiony w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzut naruszenia art. 271
k.s.h. Wprawdzie skarżący zarzucili naruszenie przytoczonego przepisu w całości,
jednakże z uzasadnienia podstawy kasacyjnej i uzasadnienia skargi kasacyjnej
wynika, że podniesiony zarzut dotyczy art. 271 pkt 1 k.s.h.
Przepis art. 271 pkt 1 k.s.h., będący ze zmianami reakcyjnymi
odpowiednikiem art. 263 pkt 1 k.h., stanowi, że poza wypadkami, o których mowa
w art. 21, sąd może wyrokiem orzec rozwiązanie spółki na żądanie wspólnika lub
członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe, albo jeżeli
zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki.
W doktrynie przyjmuje się, że w rozumieniu przytoczonego przepisu
niemożność osiągnięcia celu spółki zachodzi np. wtedy, gdy spółce – założonej
w celu prowadzenia koncesjonowanej działalności gospodarczej – nie przyznano
lub cofnięto koncesję, spółka nie dysponuje wystarczającym kapitałem do
prowadzenie dalszej produkcji i nie ma możliwości uzyskania go od wspólników,
czy w formie kredytu, konkurencja opatentowała wynalazek i spółka straciwszy
możliwość korzystania z niego nie może dalej funkcjonować, wprowadzono wysokie
cała na niedostępne w kraju surowce niezbędne do produkcji czy spółkę dotknęły
sankcje ustawy antymonopolowej. Wskazuje się, że stanowiąca przyczynę
5
rozwiązania spółki niemożność osiągnięcia celu zachodzi jedynie wtedy, gdy ma
ona charakter trwały, a więc można uznać, iż zaistniały stan rzeczy nie ustąpi
w przewidywalnym czasie. Przyjmuje się, że omawiana niemożność osiągnięcia
celu powinna mieć charakter obiektywny. Nie wyklucza się jednak, że może ona też
zachodzić subiektywnie, jeżeli jest wywołana stosunkami spółki, zwłaszcza
konfliktem między zwalczającymi się wspólnikami posiadającymi taką samą ilość
udziałów, który uniemożliwia podjęcie uchwał, np. w sprawie pokrycia strat czy
wyboru organu spółki, a w konsekwencji utrudnia właściwe działanie spółki.
Cel spółki jest określony w umowie. Omawiana niemożność osiągnięcia celu
wystąpi więc, jeżeli nie można będzie zrealizować wszystkich celów, a nie tylko
jednego czy kilku z nich. Zatem wystąpienie przyczyny rozwiązania spółki w postaci
nie osiągnięcia zamierzonego celu będzie – co podkreśla się w literaturze – rzadkie
w wypadku szerokiego określenia celów spółki.
Rozwiązania spółki na podstawie art. 271 pkt 1 k.s.h. może nastąpić także
z powodu zaszłych innych przyczyn wywołanych stosunkami spółki.
W piśmiennictwie do takich przyczyn zaliczono np. niemożność dokonania wyboru
władz spółki, trwałe konflikty między członkami zarządu, naruszenie wynikającej
z art. 20 k.s.h. zasady równouprawnienia wspólników, brak zainteresowania
sprawami spółki czy notoryczne wykorzystywanie pozycji wspólnika
większościowego. Ponadto podkreśla się, że omawiane przyczyny stanowią
podstawę rozwiązania spółki, jeżeli zaistniały (zaszły). W orzecznictwie uznano, że
ważna przyczyna rozwiązania spółki istnieje, gdy w szczególnie jaskrawy sposób
władze spółki, wykorzystując większość wspólników, pozbawiają wspólnika tak
istotnych umownych lub ustawowych uprawnień, że dalsze jego uczestnictwo
w spółce staje się dla niego bezprzedmiotowe, wystąpienie zaś ze spółki lub zbycie
udziału, za cenę odpowiadającą jego wartości, jest dla wspólnika niemożliwe,
a odzyskanie powyższych uprawnień w innej drodze – nadzwyczaj utrudnione (por.
orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 24 kwietnia 1937 r., C I 1863/36, OSN 1938,
nr 8, poz. 163 i z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 20/08, niepubl.).
Z przyznanej sądowi kompetencji do orzeczenia rozwiązania spółki na
podstawie art. 271 pkt 1 k.s.h. wynika, że stwierdzenie istnienia przewidzianej
6
w tym przepisie przesłanki rozwiązania spółki – niezależnie od przekonania o tym
uprawnionych do żądania rozwiązania spółki – ostatecznie zależy od oceny sądu.
Treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd odwoławczy
oparł ocenę zasadności żądania rozwiązania pozwanej spółki – wbrew zarzutowi
skarżących – na prawidłowej wykładni art. 271 pkt 1 k.s.h., odpowiadającej treści
tego przepisu i przedstawionym wyżej wypowiedziom doktryny i judykatury.
Przyjętej wykładni nie podważają argumenty podniesione w uzasadnieniu pierwszej
podstawy kasacyjnej. Nie można podzielić przekonania skarżących, że Sąd
Apelacyjny uznał, że „szczególna sytuacja osobista wspólników, w tym ich status
majątkowy i fakt toczących się, ewentualnych postępowań egzekucyjnych, mają
priorytetowe znaczenie” dla oceny istnienia stanowiącej przesłankę rozwiązania
spółki niemożności osiągnięcia celu spółki. Teść uzasadnienia zaskarżonego
wyroku nie potwierdza bowiem, aby Sąd w ogóle odwoływał się do szczególnej
sytuacji osobistej wspólników, ich statusu majątkowego bądź wymienione
okoliczności i „fakt toczących się, ewentualnych postępowań egzekucyjnych” ocenił,
jako mające „priorytetowe znaczenie przy ocenie zasadności powództwa”.
Prawidłowości dokonanej w sprawie wykładni nie podważa także argument, że
niemożność osiągnięcia celu stanowi przyczynę rozwiązania spółki wyłącznie
wtedy, gdy ma ona charakter obiektywny. W doktrynie przyjmuje się bowiem, że
niemożność osiągnięcia celu spółki może też zachodzić subiektywnie, jeżeli jest
wywołana stosunkami spółki. Resumując, skarżący nie wykazali, że na skutek
zarzuconego przez nich naruszenia art. 271 pkt 1 k.s.h. Sąd nie dopatrzył się
przyczyny rozwiązania pozwanej spółki
Zarzut naruszenia art. 316 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. polega – zdaniem
skarżących – „na oparciu rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego na okolicznościach
nie istniejących w chwili orzekania, a mających mieć wpływ w przyszłości,
stanowiących w rozumieniu prawa zdarzenie przyszłe i niepewne, skutkujące oceną
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w aspekcie przesłanek prawa
materialnego w oparciu, o który wytoczono powództwo o rozwiązanie spółki, przez
pryzmat przyjętych hipotez nie występujących w czasie orzekania, dotyczących
sytuacji osobistej, w jakiej znajdują się powodowie”.
7
Przytoczony zarzut nie poddaje się kontroli kasacyjnej, ponieważ
uzasadnienie podstawy kasacyjnej w zakresie dotyczącym tego zarzutu zostało
sformułowanie zbyt ogólnikowo. Nie wiadomo, na jakich konkretnie okolicznościach
nieistniejących w chwili orzekania zostało oparte zaskarżone orzeczenie.
Nie wyjaśniono też, na czym polega sytuacja osobista powodów, stanowiąca
przedmiot hipotez niewystępujących w chwili orzekania. Sąd Najwyższy
wielokrotnie już wyjaśniał, że ujęcie podstaw kasacyjnych w art. 3983
k.p.c. ma
charakter abstrakcyjny, toteż w każdej sprawie muszą być one przez wnoszącego
skargę kasacją ściśle skonkretyzowane przez wskazanie, które przepisy –
oznaczone numerem artykułu (paragrafu, ustępu) ustawy – zostały naruszone, na
czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC
1997, nr 8, poz. 114). Sąd Najwyższy – działając jako sąd kasacyjny – nie może
bowiem wyręczać stron ani nie jest uprawniony do samodzielnego dokonywania
konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego aktu prawnego
(przepisu) dotyczy podstawa kasacji. Jest tak również dlatego, że ustawodawca,
wprowadzając przymus adwokacko-radcowski (art. 871
§ 1 k.p.c.), postawił skardze
kasacyjnej wysokie wymagania profesjonalne; wśród tych wymagań jest
prawidłowe przytoczenie podstaw oraz ich uzasadnienie (por. postanowienie Sąd
Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., IV CKN 1518/00, OSNC 2001, nr 3, poz.
39).
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. jest
niedopuszczalny, ponieważ zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące oceny dowodów.
Zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. polegający „na wydaniu orzeczenia na
podstawie wybranych aspektów materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd
pierwszej i drugiej instancji, a nie na stanie rzeczywiście istniejącym w chwili
zamknięcia rozprawy…” dotknięty jest taką samą wadą, jak wyżej omówiony zarzut
naruszenia art. 316 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. Z uzasadnienia podstawy
kasacyjnej dotyczącej naruszenia art. 382 k.p.c. nie wynika bowiem, jaki konkretnie
materiał został pominięty na skutek oparcia rozstrzygnięcia na – jak stwierdzono –
8
wybranych aspektach materiału dowodowego. Ponadto zarzut ten dyskwalifikuje to,
że w istocie zmierza do podważenia ustaleń faktycznych (art. 3982
§ 3 k.p.c.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39814
k.p.c. oraz art. 98 w związku z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c.).