Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 555/08
POSTANOWIENIE
Dnia 13 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z wniosku W.W. i W.W.
przy uczestnictwie Gminy Miasta G.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 22 kwietnia 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2008 r. Sąd Rejonowy w G. oddalił
wniosek W. i W. małżonków W. - zamieszczony w zawartej przez nich z Gminą
Miasta G. w dniu 21 grudnia 2007 r., w formie aktu notarialnego, umowie o
ustanowieniu odrębnej własności lokalu, sprzedaży lokalu i oddaniu gruntu w
użytkowanie wieczyste – o wydzielenie z prowadzonej przez ten Sąd księgi
wieczystej nr [...] lokalu mieszkalnego nr 6 i założenie dla niego nowej księgi
wieczystej oraz wpisanie w niej wnioskodawców jako właścicieli na prawach
wspólności ustawowej.
Sąd Okręgowy w G. postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację uczestniczki postępowania Gminy Miasto G. od powyższego orzeczenia,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Z treści księdze wieczystej objętej wnioskiem, prowadzonej dla
nieruchomości oznaczonej nr 229/1 położonej w G. przy ul. P. nr 2 wynika, iż w
nieruchomości tej wyodrębniono wcześniej własność czterech odrębnych lokali
mieszkalnych, dla których założono oddzielne księgi wieczyste. W księdze
wieczystej prowadzonej dla nieruchomości wspólnej nie dokonano jednak wpisów
prawa użytkowania wieczystego związanego z wyodrębnionymi lokalami, jak
również terminów, na jakie użytkowanie wieczyste zostało ustanowione. Stan taki
jest konsekwencją obowiązujących kolejno przepisów wykonawczych do ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz. U. z 2001
r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”), ostatnio - § 49 i § 50 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.) oraz § 21 i §
27 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie
zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. Nr
162, poz. 1575 ze zm.). Zgodnie z zasadą, według której dla określonej
nieruchomości prowadzi się jedną księgę wieczystą, części wspólne i lokale
niewyodrębnione, stanowiące nadal jedną nieruchomość, mogą być objęte tylko
jedną księgą wieczystą. Wpis udziału we współużytkowaniu wieczystym, do którego
3
prawo mają wnioskodawcy, może nastąpić jedynie w tej księdze. Wpis ten ma
charakter konstytutywny, co oznacza, że bez jego dokonania prawo użytkowania
wieczystego nie może powstać. Wnioskodawcy nie zgłosili żądania ujawnienia
prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej prowadzonej dla
nieruchomości wspólnej, a jedynie wnieśli o wydzielenie z tej księgi lokalu nr 6 i
urządzenia dla niego nowej księgi wieczystej oraz dokonanie wpisu własności na
prawach wspólności ustawowej. Z uwagi na tak określone granice wniosku,
wyznaczające zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego (art. 6268
k.p.c.),
podlegać on musi oddaleniu. Przeszkodę do jego uwzględnienia stanowi brak
żądania ujawnienia prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej
prowadzonej dla nieruchomości wspólnej (art. 6269
k.p.c.).
Niezależnie od tej przeszkody Sąd Okręgowy rozważył również kwestię
ewentualnej możliwość częściowego uwzględnienia wniosku przez dokonanie
wpisu udziału przypadającego wnioskodawcom. Wskazał przy tym, że art. 3
a ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jednolity: Dz. U.
z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.; dalej: „u.w.l.”) nie przesądza o niedopuszczalności
dalszego istnienia prawa użytkowania wieczystego o niejednolitej długości trwania
dla poszczególnych udziałów. Nie sprzeciwia się też temu § 37 ust. 5 powołanego
wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
W rozpatrywanej sprawie nie przedstawiono jednak dokumentów wskazujących
termin, na jaki ustanowiono użytkowanie wieczyste dla wcześniej wyodrębnionych
lokali. Jednak wykorzystanie przez sąd wynikającej z art. 3 a ust. 2 u.w.l.
możliwości ujednolicenia okresu trwania prawa użytkowania wieczystego
wszystkich współużytkowników wymaga konstytutywnego wpisu przysługujących im
praw do księgi wieczystej. Wcześniej nie przysługuje im prawo użytkowania
wieczystego. Jego hipotetyczny termin nie może wpływać na czas trwania tego
prawa w odniesieniu innych udziałów. Sami wnioskodawcy nie mają nawet
legitymacji do wystąpienia z roszczeniem o ujednolicenie terminów.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenie prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) uczestniczka postępowania wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
4
do ponownego rozpoznania, podnosząc zarzuty naruszenia przez błędną
wykładnię:
- art. 1 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z § 37 ust. 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów i przyjęcie, że zachodzi konieczność
uprzedniego ujawnienia w księdze wieczystej gruntu terminu trwania
użytkowania wieczystego jako warunku niezbędnego do urządzenia
odrębnej księgi wieczystej dla wyodrębnianego lokalu;
- art. 3 a ust. 1 i 2 u.w.l. polegającą na przyjęcie, że zachodzą przeszkody do
założenia dla lokalu odrębnej księgi wieczystej, jeśli nie nastąpiło uprzednie
ustalenie jednego terminu trwania prawa użytkowania wieczystego co do
wszystkich udziałów we współużytkowaniu wieczystym, niezależnie od daty
wyodrębnienia lokalu, z którym jest związany udział w tym prawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia ustaleń faktycznych
wynika, że w księdze wieczystej nr [...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G. dla
nieruchomości, z której wyodrębniona została własność lokalu objętego wnioskiem,
nie dokonano wpisów prawa użytkowania wieczystego gruntu, związanego z
wcześniej wyodrębnionymi lokalami. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że w
takiej sytuacji wniosek zgłoszony przez wnioskodawców, ograniczający się do
żądania odłączenia z tej księgi kolejnego wyodrębnionego lokalu nr 6 i urządzenia
dla tego lokalu nowej księgi wieczystej, nie może być uwzględniony. Podniesionych
w skardze kasacyjnej zarzutów kwestionujących powyższe zapatrywanie nie można
uznać za usprawiedliwione.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 u.w.l., przysługujący właścicielowi wyodrębnionego
lokalu udział w nieruchomości wspólnej jest prawem związanym z własnością tego
lokalu. W takiej formule odrębna własność lokalu nie może powstać bez
wydzielenia powiązanego z tym prawem udziału w nieruchomości wspólnej.
Jeżeli ustanowienie odrębnej własności lokalu następuje – jak miało to miejsce
w konkretnym stanie faktycznym – w drodze umowy, konieczne jest określenie
5
wielkości udziału przypadającego właścicielowi lokalu wyodrębnionego (art. 8 ust. 1
pkt 2 u.w.l.). Własność lokalu jest prawem głównym, a udział w nieruchomości
wspólnej – prawem związanym. Zasada ta odnosi się, rzecz jasna, także do udziału
we współużytkowaniu wieczystym gruntu jako elementu nieruchomości wspólnej.
Do powstania odrębnej własności lokalu, ustanowionej zarówno w umowie
oraz w drodze orzeczenia sądu, podobnie jak i do przeniesienia tego prawa,
konieczny jest – stosownie do art. 7 ust. 2 in fine u.w.l. - wpis do księgi wieczystej
(zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 r., III CZP 152/07, OSNC
2009 Nr 2, poz. 24 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca
2008 r., III CSK 54/08, nie publ.). Skoro jednak w rozpoznawanej sprawie prawo to
zostało związane ze współużytkowaniem wieczystym gruntu, to nie ulega
wątpliwości, że nie może ono powstać bez dokonania – również konstytutywnego -
wpisu współużytkowania wieczystego przypadającego właścicielowi
wyodrębnionego lokalu w określonym udziale (zob. uzasadnienia postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., IV CSK 323/07, nie publ. oraz wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1997 r., I CKN 144/97, nie publ.).
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, § 37 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbioru dokumentów konieczność dokonania takiego wpisu wyraźnie
potwierdza. Wnioskodawcy powinni zatem objąć wnioskiem także żądanie
dokonania wpisu przeniesionego na nich prawa współużytkowania wieczystego
w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości wspólnej. Tymczasem – jak
już wspomniano – wnieśli oni jedynie o odłączenie z tej księgi nowo
wyodrębnionego lokalu i urządzenia dla niego osobnej księgi wieczystej.
W świetle przytoczonych okoliczności Sądy obu instancji słusznie uznały,
że tak sformułowany wniosek podlegał oddaleniu. Zgodnie bowiem z zasadą
wyrażoną w art. 6268
§ 1 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy dokonuje wpisu jedynie na
wniosek i w jego granicach. Z tego też względu zbędne były rozważania Sądu
drugiej instancji co do możliwości ewentualnego uwzględnienia wniosku –
z zastosowaniem reguł określania terminu trwania użytkowania wieczystego
przewidzianych w art. 3a ust. 1 i 2 u.w.l. - w przypadku, gdyby skonstruowany on
6
został prawidłowo. Zarzut naruszenia wymienionych przepisów nie mógł więc
odnieść zamierzonego skutku.
Z tych przyczyn, uznając, że przytoczona przez skarżącego podstawa
kasacyjna nie znajduje usprawiedliwienia, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
orzekł, jak w sentencji.