Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 2009 r.
II UK 373/08
Wynikające z relacji gospodarczych ze spółką dominującą, przekonanie
członka zarządu spółki zależnej o niemożliwości zgłoszenia wniosku o ogłosze-
nie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego, nie zwalnia go od od-
powiedzialności za zaległości spółki zależnej z tytułu składek (art. 116 § 1 pkt 1
lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Bogusław Cudowski, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 maja
2009 r. sprawy z wniosku Zdzisława G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o odpowiedzialność członka zarządu spółki za składki na
ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 lipca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Jeleniej Górze oddalił odwołanie Zdzisława G. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 9 marca 2007 r., stwierdzającej, że
wnioskodawca - jako były członek zarządu Zakładu Konstrukcji Stalowych „F.”
Spółka z o.o. z siedzibą w Z. - odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania
Spółki, na które składają się zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpie-
czenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwaranto-
wanych Świadczeń Pracowniczych za okres od maja 2002 r. do czerwca 2003 r. w
2
wysokości: 221.101,46 zł oraz odsetki za zwłokę liczone od dnia następującego po
terminie płatności do dnia poprzedzającego dzień ogłoszenia upadłości spółki w
kwocie 39.574,20 zł. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia fak-
tyczne.
Zakład Konstrukcji Stalowych „F.” Spółka z o.o. z siedzibą w Z. powstał w
2001 r. Jedynym udziałowcem Spółki była Fabryka Maszyn Górnictwa Odkrywkowe-
go „F.” SA w Z. Funkcję prezesa jednoosobowego zarządu Spółki z o.o. pełnił od
dnia jej powstania wnioskodawca, będąc jednocześnie dyrektorem zakładu. Przed-
miotem działalności Spółki była między innymi produkcja konstrukcji metalowych,
maszyn, części i elementów metalowych, obróbka metali, a także prowadzenie hoteli
oraz działalność w zakresie architektury i inżynierii. Spółka ta powstała na bazie oraz
na potrzeby realizacji produkcji uzupełniającej dla „F.” SA, od której dzierżawiła
obiekty produkcyjne, maszyny i urządzenia oraz wyposażenie narzędziowni. W
czerwcu 2001 r. pomiędzy obiema Spółkami zawarta została umowa w sprawie
współpracy, w której jako podstawową zasadę przyjęto prowadzenie przez ZKS „F.”
działalności w oparciu o zlecenia otrzymywane od „F.” SA, przy jednoczesnym pozy-
skiwaniu zleceń bezpośrednio od innych podmiotów gospodarczych. Pismem z dnia
15 lipca 2002 r. wnioskodawca otrzymał od prezesa zarządu „F.” SA polecenie służ-
bowe [...] w sprawie funkcjonowania Zakładu, w którym zobowiązano go do bez-
względnego i terminowego wdrożenia wskazanych w piśmie ustaleń. W ramach tych
ustaleń postanowiono między innymi, że od 1 sierpnia 2002 r. realizacja zleceń pro-
dukcyjnych przez ZKS „F.” odbywać się będzie na zasadzie zamówień (umów) po-
między „F.” SA a ZKS, łącznie z oddelegowaniem (zatrudnieniem w ZKS) pracowni-
ków „F.” SA do ich realizacji. Uchwałą [...], podjętą na nadzwyczajnym zgromadzeniu
wspólników ZKS „F.” w dniu 30 lipca 2002 r., w związku z negatywną oceną niewy-
konania zaleceń „Jedynego Wspólnika” przez dyrektora Spółki z o.o., zgromadzenie
zobowiązało i upoważniło pełnomocnika „Jedynego Wspólnika” do udzielenia wnio-
skodawcy nagany. Niewykonanie zalecenia polegało na pozyskaniu przez ZKS „F.”
zlecenia do zrealizowania bez pośrednictwa „F.” SA. Sprawozdanie finansowe z
działalności ZKS „F.” za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. wykazało stratę w
wysokości 198.711,24 zł netto. Na zgromadzeniu wspólników ZKS „F.” w dniu 30
czerwca 2003 r. podjęto uchwałę [...] o rozwiązaniu Spółki. Funkcję likwidatora po-
wierzono wnioskodawcy. W związku z powyższą uchwałą, pismem z dnia 10 lipca
2003 r. wnioskodawca otrzymał od prezesa zarządu „F.” SA polecenie wykonania
3
wyznaczonych czynności likwidacyjnych. Bilans otwarcia likwidacji Spółki sporządzo-
ny na dzień 30 czerwca 2003 r. wykazał po stronie aktywów i pasywów kwotę
659.611,30 zł. Do dnia likwidacji ZKS „F.” Spółka z o.o. regulowała swoje zobowią-
zania wynikające z działalności gospodarczej, poprzez kompensatę należności z „F.”
SA jako co do zasady jedynego zleceniodawcy oraz dostawcy materiałów i usług.
Zakład otrzymywał środki pieniężne za wykonane usługi w wysokości zabezpieczają-
cej w większości wypłatę wynagrodzeń (netto) pracowników oraz ich zobowiązania
podatkowe (tzw. PIT- 4). Środki te nie pokrywały natomiast zobowiązań z tytułu skła-
dek opłacanych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (powoływany dalej jako ZUS).
Spółka terminowo regulowała należności wobec ZUS do składek za październik 2001
r., a począwszy od składek za czerwiec 2002 r. w ogóle zaprzestała dobrowolnej
spłaty zobowiązań z tego tytułu. Spółka z o.o. „F.” posiadała rachunek bankowy w
Banku [...] SA Oddział w Z., z którego od lutego 2003 r. - na podstawie tytułów egze-
kucyjnych wystawionych przez ZUS Oddział w K.G. - prowadzona była egzekucja
należnych składek. W tym okresie nastąpił zbieg egzekucji prowadzonej przez ZUS
oraz egzekucji w sprawach prowadzonych przez komornika sądowego, skierowanych
przeciwko dłużnikowi ZKS „F.”. Stan środków na rachunku Spółki nie wystarczał na
pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń. W budynku stanowiącym siedzibę
ZKS „F.” prowadzony był hotel. Wyposażenie hotelu oraz biura, o łącznej wartości na
dzień 13 października 2003 r. około 20.500 zł (wraz z zestawem komputerowym i
drukarką), stanowiło własność Spółki. Spółka posiadała również wierzytelności w
stosunku do „F.” SA oraz ZPRE „E.” Spółki z o.o. w W., które zostały zajęte posta-
nowieniem komornika z dnia 24 lipca 2003 r. celem zaspokojenia należności docho-
dzonych przez ZUS. W dniu 9 grudnia 2003 r. wnioskodawca jako likwidator ZKS „F.”
Spółki z o.o. w likwidacji w Z. złożył w Sądzie Rejonowym w Jeleniej Górze wniosek
o ogłoszenie upadłości Spółki, który został uwzględniony postanowieniem tego Sądu
z dnia 3 lutego 2004 r. Łączna kwota zobowiązań ZKS „F.” wobec ZUS za okres od
maja 2002 r. do czerwca 2003 r. (wraz z odsetkami za zwłokę do dnia poprzedzają-
cego dzień ogłoszenia upadłości) wynosi 260.675,66 zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że podstawę odpo-
wiedzialności wnioskodawcy stanowi art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Or-
dynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku z
art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemo-
4
wą). W sprawie nie było sporne istnienie zobowiązania Spółki z o.o. oraz bezsku-
teczność egzekucji, a jedynie to czy wnioskodawca wykazał przesłanki ekskulpujące.
Według wnioskodawcy, o braku jego winy decydowało pełne uzależnienie „F.” Spółki
z o.o. od decyzji podejmowanych przez kierownictwo jedynego wspólnika - „F.” SA, a
co za tym idzie - przejęcie przez wspólnika odpowiedzialności za skutki tych decyzji.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, na wnioskodawcy - jako reprezentancie
Spółki - spoczywał obowiązek zgłoszenia wniosku o jej upadłość w takim czasie, aby
wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociaż tylko czę-
ściowego, zaspokojenia z majątku Spółki. Wnioskodawca - jako członek zarządu -
był uprawniony i zobowiązany do kontrolowania stanu finansów i majątku Spółki oraz
do zgłoszenia wniosku o upadłość lub otwarcie postępowania układowego, gdy za-
chodziły do tego podstawy. Powinien był więc z należytą starannością zadbać o
ochronę interesów wszystkich wierzycieli zagrożonych stanem niewypłacalności
Spółki i nie dopuścić, aby niektórzy z nich zostali zaspokojeni ze szkodą dla innych.
Materiał dowodowy sprawy wskazuje, że wnioskodawca nie zgłosił wniosku o upa-
dłość ani nie wszczął postępowania układowego we właściwym czasie, a nadto w
świetle tego materiału brak jest podstaw do przyjęcia, że zaniechanie wskazanych
działań nastąpiło bez winy wnioskodawcy. W szczególności o braku winy nie przesą-
dza okoliczność podporządkowania ZKS „F.” Spółki z o.o. jej jedynemu wspólnikowi
„F.” SA. Wydane wnioskodawcy pismem z dnia 15 lipca 2002 r. polecenie służbowe
o konieczności realizowania zleceń produkcyjnych przez ZKS „F.” na zasadzie za-
mówień (umów) pomiędzy „F.” SA a ZKS oraz uchwała o udzieleniu mu nagany za
pozyskanie przez ZKS „F.” zlecenia do zrealizowania bez pośrednictwa „F.” SA nie
świadczą o tym, że samodzielność podejmowanych przez niego decyzji była w
znacznym stopniu ograniczona oraz wymagano od niego dostosowania się do
wszystkich decyzji i postanowień jedynego wspólnika. Przepis art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej, w części stanowiącej, że członka zarządu uwalnia od odpowiedzialności
wykazanie przez niego określonych przesłanek, należy rozumieć w ten sposób, że w
przypadku gdy członek zarządu miał wpływ na dokonanie we właściwym czasie zgło-
szenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, a
nie nastąpiło w tym czasie owo zgłoszenie lub wszczęcie, jego odpowiedzialność
wyłączyć może jedynie wykazanie, że nie nastąpiło to z jego winy. Członek zarządu
nie może ponosić zatem odpowiedzialności za okoliczności, na które nie miał jakie-
gokolwiek wpływu. Tymczasem podnoszona przez wnioskodawcę okoliczność ści-
5
słego podporządkowania decyzjom jedynego właściciela Spółki nie pozbawiała go w
istocie samej możliwości złożenia wniosku o upadłość bądź wszczęcia postępowania
układowego. Zgodnie z art. 201 § 1 k.s.h. zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezen-
tuje spółkę. W myśl art. 204 k.s.h. prawo członka zarządu do prowadzenia spraw
spółki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych
spółki. Prawa do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym
wobec osób trzecich. Prawo to oznacza możliwość zastępowania spółki przy doko-
nywaniu wszelkich czynności procesowych, np. przy wytaczaniu powództw czy zgła-
szaniu wniosku o upadłość. Prawo prowadzenia spraw spółki odnosi się natomiast
do wewnętrznej sfery jej działalności - administrowania jej majątkiem oraz kierowania
bieżącą działalnością. W takim też wyłącznie zakresie możliwe jest jego ograniczenie
przez wspólników. Z tej też przyczyny stanowisko wnioskodawcy, że nie ponosi winy
za niezgłoszenie upadłości bądź niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogło-
szeniu upadłości ze względu na związanie poleceniami oraz uchwałami wspólnika,
uznać należy za niezasadne. Działania te potwierdzają jedynie fakt, że właściciel
mocno ingerował w sprawy ZKS „F.”, jednakże nie mogą być uznane za dowód tego,
że wnioskodawca nie mógł podejmować jakichkolwiek decyzji w sprawach związa-
nych z działalnością Spółki, a w szczególności, że nie miał możliwości zgłoszenia
wniosku o ogłoszenie jej upadłości. Relacje pomiędzy obiema Spółkami pozostawały
obojętne dla wierzycieli, dla których z punktu widzenia prawa, Spółki te stanowiły od-
rębne i niezależne podmioty gospodarcze. Jeżeli wnioskodawca nie miał faktycznych
kompetencji do przeciwdziałania ciężkiej sytuacji finansowej zakładu, która uniemoż-
liwiała opłacanie składek, to biorąc pod uwagę swoją odpowiedzialność majątkową
za zobowiązania Spółki, miał możliwość rezygnacji z funkcji członka jej zarządu. Nie
decydując się na podjęcie takiego kroku godził się na możliwość obciążenia go w
przyszłości za powstałe w czasie jego członkostwa w zarządzie zobowiązania. Oko-
liczności w postaci zaprzestania regularnego opłacania należnych składek do ZUS
już w listopadzie 2001 r., toczące się od lutego 2003 r. postępowania egzekucyjne z
rachunku bankowego Spółki oraz innych praw majątkowych, wysokość wygenerowa-
nej w 2002 r. straty, brak własnego majątku (oprócz wyposażenia hotelu i biura), a
także brak zleceń innych niż pochodzących od „F.” SA, świadczą o tym, że złożony w
dniu 9 grudnia 2003 r. wniosek o ogłoszenie upadłości ZKS „F.” Spółki z o.o. został
złożony za późno, bez uwzględnienia konieczności ochrony interesów wszystkich
wierzycieli.
6
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2008 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku,
podzielając poczynione w sprawie ustalenia i dokonaną przez Sąd pierwszej instancji
ocenę prawną.
Sąd Apelacyjny wskazał, że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej - stosowany w
związku z art. 31 ustawy systemowej - dopuszcza możliwość wyłączania odpowie-
dzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością gdy wykaże on,
że albo we właściwym czasie zgłosił wniosek o upadłość spółki, albo że niezgłosze-
nie nastąpiło nie z jego winy. Inną możliwością uniknięcia odpowiedzialności jest
wskazanie majątku spółki, z którego możliwa będzie egzekucja, np. pominiętego
podczas zakończonego poprzednio postępowania egzekucyjnego lub później naby-
tego. Ciężar udowodnienia okoliczności uwalniających członka zarządu spółki od
odpowiedzialności za składki na ubezpieczenia społeczne spoczywa, zgodnie z za-
sadą określoną w art. 6 k.c., na wnoszącym odwołanie. Zatem wnioskodawca winien
był okoliczność tę udowodnić, gdyż z tego faktu zamierza wywieść korzystne dla sie-
bie następstwa. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że pomiędzy
Spółką z o.o. „F.” a spółką „F.” SA została zawarta umowa o współpracy, zmierzają-
ca do określenia wzajemnych stosunków gospodarczych. Z jej treści nie wynika, by
była to umowa o zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą, która to
umowa polega na przekazaniu spółce dominującej kompetencji do zarządzania
spółką zależną. Sytuacja taka w niniejszej sprawie nie miała miejsca, gdyż „F.”
Spółka z o.o. stanowiła odrębny podmiot gospodarczy i to wnioskodawca - jako jej
organ reprezentujący - mógł podejmować działania zmierzające do pozyskiwania
zleceń od innych podmiotów gospodarczych, a tym samym do uzyskania potrzeb-
nych środków finansowych. Nawet gdyby przyjąć, że wnioskodawca jako członek
zarządu Spółki z o.o. „F.” był w swoich decyzjach uzależniony od jedynego wspólnika
„F.” SA, nie oznaczało to, że jest pozbawiony możliwości złożenia wniosku o ogło-
szenie upadłości, bądź też o wszczęcie postępowania układowego, tym bardziej że
ostatecznie taki wniosek złożył. Przeciwnie, sprawując funkcję prezesa zarządu
spółki, winien dochować wszelkiej staranności w dążeniu do jak najpełniejszego wy-
konywania przez nią zobowiązań. W aktach sprawy nie znajduje się żaden doku-
ment, który wskazywałby, że wnioskodawca zwracał się do jedynego wspólnika
spółki o zajęcie stanowiska w sprawie rozwiązania jej problemów finansowych. Po-
mimo tego, że wnioskodawca zdawał sobie sprawę z faktu, iż zarządzana przez
7
niego Spółka nie reguluje swoich zobowiązań, w związku z czym generuje większe
zadłużenia, a ponadto wiedząc, że ogranicza zatrudnienie, nie podjął żadnych czyn-
ności, które mogłyby temu zapobiec. Dopiero jako likwidator Spółki złożył wniosek o
jej upadłość w grudniu 2003 r. i nie był to czas właściwy w rozumieniu art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej z tej przyczyny, że już w 2001 r. Spółka zaprzestała regular-
nego opłacania należnych składek a jej sytuacja finansowa pogarszała się w kolej-
nych miesiącach, i nie było podstaw do uznania, że mogła się jeszcze poprawić.
Wskazane okoliczności świadczą o tym, że kwestia uzależnienia „F.” Spółki z o.o. od
„F.” SA nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia o odpowiedzialności wnioskodawcy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: 1) naru-
szenie prawa materialnego, a mianowicie „art. 116 § 1 ust. 1b” ustawy - Ordynacja
podatkowa, poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że okoliczności wyłą-
czającej winę członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w niezgło-
szeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie stanowi faktyczna zależność zarządu
spółki od jedynego wspólnika, będącego spółką dominującą, niewynikająca z umowy
o zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą; 2) naruszenie przepisów
postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 217 § 2 w związku z
art. 380 k.p.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na niewzięciu pod
rozwagę zarzutów podniesionych w apelacji a dotyczących pominięcia przez Sąd
pierwszej instancji wniosków dowodowych w postaci zeznań świadków zgłoszonych
przez powoda na okoliczność braku zawinienia spóźnionego zgłoszenia wniosku o
upadłość spółki, pomimo że domniemanie zawinionego niezgłoszenia w terminie
wniosku o upadłość jest wzruszalne i powód jako członek zarządu Spółki został po-
zbawiony możliwości obalenia powyższego domniemania przez wykazanie swojego
braku winy w tym zakresie; wskazany wyżej przepis pozwala pominąć środki dowo-
dowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli dowo-
dy są powoływane jedynie dla zwłoki, co w niniejszej sprawie w sposób oczywisty nie
miało miejsca.
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego roz-
poznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że po stronie skarżącego brak
jest zawinienia w zakresie niezgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie
upadłości w rozumieniu „art. 116 § 1 ust. 1b” Ordynacji podatkowej, gdyż w swej de-
8
cyzji o terminie zgłoszenia tego wniosku był uzależniony od stanowiska jedynego
wspólnika co do kontynuacji działalności przez Spółkę z o.o., a jednocześnie podej-
mował wymagane działania zmierzające do optymalnego poprowadzenia spraw
Spółki w trudnej sytuacji, w jakiej się znalazła. Wynika to z przedłożonych do akt do-
kumentów, które wskazują, że „F.” SA jako jedyny wspólnik ingerowała nie tylko w
bieżącą działalność ZKS „F.”, ale swoimi decyzjami, którym skarżący był ściśle pod-
porządkowany, wywierała bezpośredni wpływ na podejmowane przez niego decyzje
co do przyszłości Spółki z o.o., w tym co do kontynuowania lub zakończenia jej dzia-
łalności. Wykazania tej okoliczności skarżący został pozbawiony, gdyż wszystkie
jego wnioski dowodowe w tym zakresie zostały pominięte z naruszeniem art. 217 § 2
k.p.c., co stanowi naruszenie mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ramach kasacyjnej podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący
zarzucił naruszenie art. 217 § 2 w związku z art. 380 k.p.c., wywodząc, że w wyniku
oddalenia przez Sąd pierwszej instancji jego wniosków dowodowych z zeznań
świadków, został pozbawiony możliwości wykazania, iż niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, przy czym z uzasadnienia skargi wy-
nika, że dowód ten miałby wykazać pełne faktyczne uzależnienie Spółki z o.o. od
Spółki Akcyjnej pod względem gospodarczym i decyzyjnym, w tym co do przyszłości
spółki zależnej, powodujące przejęcie odpowiedzialności za jej zobowiązania przez
spółkę dominującą jako jedynego wspólnika. Zgodnie z art. 217 § 2 k.p.c., sąd pomi-
nie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione
lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki. W orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego przyjmuje się jednolicie, że zarzut naruszenia tego przepisu przez sąd drugiej
instancji może być uznany za skuteczny w razie wykazania przez skarżącego, że
wprawdzie uchybienie procesowe zostało popełnione przez sąd pierwszej instancji,
jednakże - mimo wytknięcia tego uchybienia w apelacji - sąd odwoławczy, z narusze-
niem przepisów normujących postępowanie apelacyjne, uchybienia tego nie wziął
pod rozwagę lub nieprawidłowo je ocenił, co mogło mieć wpływ na wynik sprawy
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2008 r., I PK 184/07, LEX nr
448285 i orzeczenia tam przytoczone). Takim przepisem znajdującym zastosowanie
w postępowaniu odwoławczym jest między innymi art. 380 k.p.c., w myśl którego sąd
9
drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu
pierwszej instancji, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Wprawdzie skarżący wskazuje na naruszenie tego
przepisu przez Sąd Apelacyjny, jednakże nie wykazuje, jaki istotny wpływ na wynik
sprawy mogłoby mieć zarzucane przez niego uchybienie w sytuacji, gdy po pierwsze
- wniosek dowodowy o przesłuchanie świadków nie został przez skarżącego pono-
wiony w postępowaniu apelacyjnym oraz po drugie - Sądy obu instancji nie zanego-
wały gospodarczego uzależnienia Spółki z o.o. od Spółki Akcyjnej oraz ingerowania
tej ostatniej w jej działalność i treść podejmowanych przez skarżącego decyzji, ale
uznały te okoliczności za niewpływające na ocenę odpowiedzialności skarżącego na
podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w świetle wynikających z przepisów
Kodeksu spółek handlowych zasad reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzial-
nością (art. 201 i art. 204), braku przejęcia zarządu Spółki z o.o. przez Spółkę Ak-
cyjną na mocy umowy oraz niepozbawienia skarżącego możliwości zgłoszenia wnio-
sku o upadłość Spółki z o.o. lub wszczęcia postępowania układowego wobec nie-
podjęcia przez niego jakichkolwiek działań i starań do tego zmierzających, skierowa-
nych chociażby do spółki dominującej.
Zarzut naruszenia art. 116 § 1 pkt 1 lit. b (błędnie powołany w skardze kasa-
cyjnej jako „art. 116 § 1 ust. 1b”) Ordynacji podatkowej jest niezasadny już tylko dla-
tego, że przepis ten - jako odnoszący się do odpowiedzialności członków zarządu
spółki handlowej za zaległości podatkowe - nie znajduje w sprawie zastosowania
wprost, ale poprzez art. 31 ustawy systemowej, którego skarżący nie przytacza. Nie-
zależnie od tego zarzut ten jest nieusprawiedliwiony z następujących przyczyn.
Zgodnie z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, warunkiem odpowiedzialności
członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest bezskuteczność egze-
kucji przeciwko spółce; skarżący nie kwestionuje, że warunek ten został spełniony.
Uwolnienie się od odpowiedzialności członka zarządu może nastąpić w przypadku
wykazania określonych w tym przepisie okoliczności, między innymi przez wykaza-
nie, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowa-
nia układowego nastąpiło bez jego winy i do tej przesłanki egzoneracyjnej odwołuje
się skarżący. Przy ocenie zasadności kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej w pierwszym rzędzie należy mieć na uwadze funkcję przyto-
czonego uregulowania, która polega na prawnej ochronie interesów wierzycieli, w
szczególności w sytuacji, gdy wiadome jest, że dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić
10
wszystkich w całości. Podjęcie stosownych działań powinno więc nastąpić w takim
czasie, aby wszyscy wierzyciele mogli uzyskać choćby tylko częściowe zaspokojenie
się z majątku spółki. Odpowiedzialność za zrealizowanie tego celu spoczywa na
członkach zarządu spółki, gdyż to oni są uprawnieni i zobowiązani do kontrolowania
stanu finansów i majątku spółki oraz do zgłoszenia wniosku o upadłość lub otwarcie
postępowania układowego, gdy zachodzą do tego podstawy. Nie można również
przejść do porządku nad okolicznością, że ten, kto podjął się zarządu spraw spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, powinien swoje obowiązki wykonywać z należytą
starannością, a dochowanie takiej staranności podlega ocenie także w aspekcie
wynikających z art. 293 § 2 k.s.h. powinności wypływających ze sprawowania funkcji
członka zarządu spółki, a więc z uwzględnieniem zawodowego charakteru jego
działalności. Co prawda, przepis ten zawarty jest wśród norm regulujących odpowie-
dzialność cywilnoprawną członków zarządu, jednakże wynika z niego wymaganie
dochowania podwyższonej staranności przy wykonywaniu obowiązków przez osoby
pełniące funkcje w zarządzie spółki handlowej. Każdy z członków zarządu spółki z
należytą starannością powinien zatem zadbać o ochronę interesów wszystkich wie-
rzycieli zagrożonych stanem niewypłacalności spółki i nie dopuścić do sytuacji, w
której żaden z wierzycieli nie zostanie zaspokojony lub niektórzy z nich zostaną za-
spokojeni ze szkodą dla innych. Przesłanki uwolnienia się przez członka zarządu od
odpowiedzialności za zobowiązania spółki sprowadzają się więc do wykazania, że -
pomimo zachowania należytej staranności w działaniach zmierzających do wszczę-
cia postępowania upadłościowego lub układowego (co oznacza wykazanie, że uczy-
nił on ze swej strony wszystko, aby nie dopuścić do zniweczenia celu tych postępo-
wań) - obiektywnie zaistniały przyczyny, które uniemożliwiły mu dokonanie takich
czynności.
Skarżący nie kwestionuje dokonanej przez Sąd drugiej instancji oceny, że w
świetle art. 201 i art. 204 k.s.h., jako prezes jednoosobowego zarządu Spółki z o.o.
był uprawniony i zobowiązany do jej reprezentowania i prowadzenia jej spraw w za-
kresie wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, a jedynie wywodzi, że jego
działania były faktycznie wyłączone z uwagi na pozycję gospodarczego podporząd-
kowania spółki zależnej spółce dominującej jako jedynemu wspólnikowi. Twierdzenia
te pozostają jednak poza stanem faktycznym sprawy, z których wynika, że - posia-
dając wiedzę o kondycji finansowej Spółki z o.o. oraz narastających zaległościach
składkowych - skarżący nie podjął jakichkolwiek działań zmierzających do zgłoszenia
11
we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie jej upadłości lub wszczęcia postępowa-
nia układowego, skierowanych chociażby do organów spółki dominującej. Wniosko-
dawca nawet zresztą nie twierdzi, że działania takie podjął, próbował lub choćby za-
mierzał podjąć. W tej sytuacji skarżący, zobowiązany do dołożenia podwyższonej
staranności przy wykonywaniu obowiązków nałożonych na niego jako członka jedno-
osobowego zarządu spółki przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, nie
może bronić się „relacjami gospodarczymi, powiązaniami i zależnościami obejmują-
cymi proces decyzyjny” w zarządzanej przez niego Spółce i przerzucić odpowiedzial-
ności za niewykonanie tych obowiązków na spółkę dominującą lub osoby wchodzące
w skład jej organów. Samo jego subiektywne przekonanie o niemożności zgłoszenia
wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego ogło-
szeniu upadłości (postępowania układowego) - wynikające z relacji gospodarczych
ze spółką dominującą - nie oznacza obiektywnego braku zawinienia w niedokonaniu
tej czynności i nie wystarcza do uwolnienia się od odpowiedzialności za zobowiąza-
nia składkowe Spółki z o.o. wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================