Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 445/08
POSTANOWIENIE
Dnia 5 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z.M.
przy uczestnictwie Miasta Stołecznego Warszawy
i Z.J.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Miasta Stołecznego Warszawy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 8 maja 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w W. w postanowieniu z dnia 2 sierpnia 2007 r. stwierdził, że
wnioskodawczyni Z.M. nabyła przez zasiedzenie, z dniem l października 2000 r.,
własność nieruchomości położonej w W. przy ul. J. 3 o powierzchni 545 m2
. Sąd
ten ustalił, że nieruchomość tę nabył w 1935 r. P.M. Ogrodził ją wówczas i
wybudował drewniany dom, w którym zamieszkał z żoną. Po jej śmierci zawarł w
1975 r. ponowny związek małżeński z Z.M. P.M. zmarł w 1984 r. P.M. od 1935 r.
opłacał podatek od nieruchomości, której dotyczył wniosek. Obecnie podatek ten
opłaca wnioskodawczyni. Nieruchomość nie ma urządzonej księgi wieczystej. W
zbiorze dokumentów prowadzonym przez Sąd Rejonowy w W. jako jej właściciel
wpisana jest Gmina W., jako zarządca Zarząd Dzielnicy Gminy W., zaś jako
użytkownik wnioskodawczyni Z.M. W kwietniu 1998 r. zarządca nieruchomości
zwrócił się do wnioskodawczyni z propozycją podpisania umowy dzierżawy
nieruchomości. W związku z odmową wnioskodawczyni Gmina W. wniosła
przeciwko Z.M. pozew o wydanie nieruchomości.
Sąd Rejonowy przyjął, że P.M. utracił własność nieruchomości położonej w
W. przy ul. J. na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o
własności i użytkowaniu gruntów na obszarze Miasta Stołecznego Warszawy (Dz.
U. Nr 50, poz. 279 – dalej dekret o gruntach warszawskich) w chwili wejścia w życie
tych przepisów, tj. 21 listopada 1945 r. Od tego czasu był posiadaczem samoistnym
nieruchomości, a po jego śmierci nieruchomość w posiadanie objęła
wnioskodawczyni, która była uprawniona do zaliczenia do czasu posiadania okresu
posiadania nieruchomości przez P.M. Art. 7 k.c. wprowadza domniemanie dobrej
wiary. Uczestnik postępowania Miasto Stołeczne Warszawa nie udowodnił, że
posiadanie wnioskodawczyni i P.M. było posiadaniem w złej wierze. Dla nabycia
przez wnioskodawczynię nieruchomości w wyniku zasiedzenia wymagany był
zatem okres 20 lat. Dla biegu terminu zasiedzenia, który w myśl art. 10 ustawy z
dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 –
dalej ustawa zmieniająca k.c.) rozpoczął się w dniu 1 października 1990 r. mógł być
doliczony okres 10 lat, poprzedzający wejście w życie znowelizowanych przepisów
3
k.c. Należało zatem przyjąć, że wnioskodawczyni nabyła własność nieruchomości
przez zasiedzenie z dniem 1 października 2000 r.
Apelacja uczestnika postępowania Miasta Stołecznego Warszawy została
oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 maja 2008 r., który
podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna tegoż uczestnika postępowania została oparta o obie
podstawy określone w art. 398. 3 § 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 172
k.c. w zw. z art. 176 k.c. i art. 10 ustawy zmieniającej k.c., art. 7 k.c., art. 1 i art. 12
dekretu o gruntach warszawskich przez ich niewłaściwe zastosowanie, art. 175 k.c.
w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przez ich niezastosowanie oraz obrazę art. 234 k.p.c.
W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku Z.M.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozstrzyganej sprawie istota sporu dotyczyła zagadnienia czy
wnioskodawczyni i P.M. byli samoistnymi posiadaczami nieruchomości położonej w
W. przy ul J. w dobrej wierze i czy wystarczający był w związku z tym do
zasiedzenia 20 letni okres jej posiadania. Art. 1 i art. 12 dekretu o gruntach
warszawskich nie odnoszą się do kwestii dobrej wiary posiadaczy gruntów
położonych na obszarze Warszawy i nie mogły w tym zakresie zostać naruszone
przez ich niewłaściwe zastosowanie. Usprawiedliwione były natomiast pozostałe
zarzuty zawarte w skardze kasacyjnej.
Skarżący nie kwestionował samoistnego posiadania nieruchomości przez
P.M., a następnie przez wnioskodawczynię Z.M. Z uwagi na brzmienie art. 7 k.c.
wchodziło w grę domniemanie, że posiadanie przez nich nieruchomości było
posiadaniem w dobrej wierze. Sąd Okręgowy przyjął, że domniemanie to nie
zostało obalone w sytuacji, gdy badaniu w kontekście dobrej wiary podlega ocena
stanu autentycznej wiedzy posiadacza samoistnego co do prawa własności. Do
usunięcia domniemania dobrej wiary nie mogło być zatem w jego ocenie
wystarczające odwołanie się do uniwersalnych zasad obowiązujących w porządku
prawnym, w tym powszechnej znajomości opublikowanych przepisów prawa.
4
Stanowisko to jest błędne, gdyż nie uwzględnia należycie przepisów
dotyczących ogólnych reguł dowodzenia o faktach mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Zajście określonych okoliczności faktycznych nie musi być
wykazywane dowodami wskazującymi na nie bezpośrednio. Może to wynikać także
z innych ustalonych faktów, co podkreśla art. 231 k.p.c. stanowiąc
o domniemaniach faktycznych. W myśl tej zasady z faktu prawidłowego
opublikowania aktu prawnego można zasadnie wyprowadzić wniosek, że akt ten był
powszechnie znany, a w konsekwencji znane były również skutki jego wejścia
w życie. Reguła ta dotyczy niewątpliwie również aktów o charakterze
nacjonalizacyjnym, pozbawiających określone w nich podmioty prawa własności.
Z uwagi na ich skutki i szeroki zakres zastosowania były one przy tym w praktyce
powszechnie znane. Nie sposób z tego względu zakładać, że wejście w życie
przepisów dekretu o gruntach warszawskich nie było znane wnioskodawczyni i jej
poprzednikowi prawnemu. Okoliczność ta nie wymagała zatem dowodzenia (art.
228 § l k.p.c.). Wymaga też pokreślenia, że przy innym założeniu zachodziłaby
potrzeba wykazania kiedy poszczególni adresaci norm prawnych zapoznali się
faktycznie z ich treścią, co mogłoby okazać się niewykonalne i godziłoby ewidentnie
w porządek prawny.
Z przyczyn wyżej wskazanych zachodziły podstawy dla przyjęcia, że
wnioskodawczyni Z.M., a wcześniej P.M., byli posiadaczami samoistnymi w złej
wierze. Zasiedzenie nieruchomości było w tym przypadku możliwe po upływie 30 lat
od objęcia nieruchomości w posiadanie samoistne (art. 172 § 2 k.c.), przy
uwzględnieniu jednak, że nieobowiązujący już art. 177 k.c. wyłączał czasowo
możliwość zasiedzenia nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa.
Oceniając to zagadnienie, z uwzględnieniem treści art. 10 ustawy zmieniającej k.c.
należało przyjąć, że istniała podstawa do doliczenia przez wnioskodawczynię do
czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia nieruchomości okresu 15 lat. Z
uwagi na komunalizację mienia, którego dotyczył wniosek bieg terminu zasiedzenia
rozpoczął się wcześniej, niż przyjął to Sąd Okręgowy ( w dniu 27 maja 1990 r.).
Zasiedzenie mogło nastąpić zatem z dniem 27 maja 2005 r. Bieg terminu
zasiedzenia został jednak przerwany w wyniku wniesienia przez gminę W. w 2002
5
r. pozwu o wydanie nieruchomości. Z tego względu uzasadniony był zarzut
naruszenia art. 175 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji postanowienia.