Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 71/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku wierzyciela Instytutu Zootechniki w K.
przeciwko dłużnikowi A. G.
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 czerwca 2009 r.,
skargi dłużnika o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 października 2005 r.,
stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest niezgodne
z prawem.
2
Uzasadnienie
Na wniosek Instytutu Zootechniki w K. z dnia 16 lipca 2004 r. Komornik
Sądowy Rewiru III przy Sądzie Rejonowym wszczął postępowanie egzekucyjne
przeciwko A. G. o wyegzekwowanie świadczenia pieniężnego w kwocie
2 391 883,42 zł (należność główna wraz z odsetkami). Egzekucja została
skierowana do nieruchomości. Komornik wezwał dłużnika do zapłaty długu i złożył
wniosek o dokonanie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji. W dniu 2
sierpnia 2004 r. wierzyciel, uznając że wobec wartości nieruchomości i skierowania
do niej egzekucji przez innych wierzycieli nie ma szans na skuteczne
wyegzekwowanie jego należności, wniósł o umorzenie postępowania
egzekucyjnego. Komornik na podstawie art. 825 pkt 1 k.p.c. umorzył postępowanie
i postanowieniem z dnia 20 października 2004 r. ustalił koszt egzekucji na kwotę
68 760 zł (68 700 zł tytułem opłaty egzekucyjnej – jako trzydziestokrotność
wysokości prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
państwowej sferze budżetowej i 60 zł tytułem zwrotu wydatków) oraz wezwał
dłużnika do uiszczenia tej należności w terminie 14 dni od dnia doręczenia
postanowienia. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 3 marca 2005 r. oddalił
skargę dłużnika na postanowienie Komornika, a Sąd Okręgowy postanowieniem z
dnia 10 października 2005 r. oddalił zażalenie dłużnika na postanowienie Sądu
Rejonowego. Sąd Okręgowy uznał, że skoro umorzenie postępowania
egzekucyjnego nastąpiło na wniosek wierzyciela złożony przed upływem roku od
dnia otrzymania wniosku o wszczęcie egzekucji, Komornik zasadnie, na podstawie
art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(obecnie tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.; dalej – „u.k.s.e”) w
brzmieniu obowiązującym w chwili wydania przez niego postanowienia, tj. w
brzmieniu obowiązującym do wejścia w życie ustawy z dnia 24 września 2004 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356; dalej – „ustawa z dnia
24 września 2004 r.”), ustalił koszt egzekucji i obciążył nim dłużnika.
3
W dniu 10 sierpnia 2006 r. dłużnik wniósł skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego z dnia
10 października 2005 r. Podstawą skargi jest naruszenie prawa materialnego – art.
49 u.k.s.e. w brzmieniu obowiązującym do wejścia w życie ustawy z dnia 24
września 2004 r. przez nieuwzględnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
17 maja 2005 r., sygn. akt P 6/04 (Dz. U. Nr 94, poz. 796) oraz („z ostrożności”)
przez ustalenie opłaty egzekucyjnej wyższej niż trzydziestokrotna wysokość
prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w państwowej sferze
budżetowej. Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2007 r. Sąd Najwyższy odrzucił
skargę jako niedopuszczalną, gdyż wniesioną od orzeczenia sądu drugiej instancji
niekończącego postępowania. Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2008 r. Sąd
Najwyższy na podstawie art. 4011
k.p.c., ze względu na wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 77/06 (Dz.U. Nr 43, poz.
189), wznowił postępowanie zakończone jego postanowieniem z dnia 26 kwietnia
2007 r. i uchylił to postanowienie.
Rozpoznając skargę dłużnika o stwierdzenie niezgodności z prawem
postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 10 października 2005 r. Sąd
Najwyższy zważył, co następuje:
Wyrokiem z dnia z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04 (Dz. U. Nr 94, poz. 796),
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 49 zdanie drugie i trzecie w związku
z art. 45 ust. 2 u.k.s.e. w brzmieniu obowiązującym do wejścia w życie ustawy
z dnia 24 września 2004 r. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Przepisy uznane tym
wyrokiem za niezgodne z Konstytucją utraciły moc obowiązującą (art. 190 ust. 1
i 3 Konstytucji). Wprawdzie obowiązywały one w czasie wydawania
przez Komornika postanowienia o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego
i w czasie rozstrzygania skargi dłużnika na tę czynność przez sąd pierwszej
instancji, ale w czasie wydawania zaskarżonego postanowienia przepisy te już
nie obowiązywały. Sąd Okręgowy powinien był rozstrzygnąć skargę na czynności
komornika uwzględniając stan prawny ukształtowany wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego. Oparcie przezeń rozstrzygnięcia sprawy na przepisach, które jako
niezgodne z Konstytucją utraciły moc, stanowi oczywiste naruszenie prawa,
uzasadniające stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego postanowienia.
4
Oceny tej nie zmienia fakt, że w czasie wydawania zaskarżonego postanowienia
obowiązywał przepis art. 49 u.k.s.e. ustalony ustawą z dnia 24 września 2004 r.,
który w ust. 1 zdanie trzecie stanowił, że całą opłatę stosunkową komornik pobiera
również w wypadku umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela
oraz na podstawie art. 823 k.p.c. Przepis ten, jako nieobowiązujący w czasie
ustalenia kosztu egzekucji przez Komornika, nie znajdował bowiem zastosowania
do ustalenia tego kosztu. Na jego niekonstytucyjność zwrócił uwagę Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 maja 2005, sygn. akt P 6/04,
a później, wyrokiem z dnia 8 maja 2006 r., sygn. akt P 18/05 (Dz. U. Nr 167,
poz. 1191), stwierdził, że jest on niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Artykuł 49 u.k.s.e. w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania
przez Sąd Okręgowy stanowił w ust. 1 zdanie drugie, że opłatę ustala się
w wysokości odpowiedniej do poniesionych przez komornika wydatków, nakładu
jego pracy oraz wartości wyegzekwowanej części świadczenia zgłoszonego
do egzekucji, a w ust. 2, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może
zmniejszyć wysokość opłaty. Wprawdzie unormowanie to – jak wyżej wskazano –
nie znajdowało wprost zastosowania do ustalenia przez Komornika
postanowieniem z dnia 20 października 2004 r. kosztu egzekucji, ale wobec braku
wśród przepisów, które miały wówczas zastosowanie, przepisu regulującego
pobieranie opłaty w wypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek
wierzyciela, w szczególności gdy nie doszło do wyegzekwowania żadnej części
świadczenia, jego wzięcie pod uwagę powinno doprowadzić Sąd Okręgowy
do częściowego uwzględnienia skargi dłużnika na postanowienie Komornika
o ustaleniu kosztu egzekucji i do znacznego obniżenia wysokości opłaty ustalonej
tym postanowieniem.
Skarżący zarzucił naruszenie art. 49 u.ks.e. w brzmieniu obowiązującym
do wejścia w życie ustawy z dnia 24 września 2004 r. także przez błędne ustalenie
trzydziestokrotnej wysokości prognozowanego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej, która według jego wyliczenia
wynosiła w 2004 r. 41 890,50 zł. Jeżeli wyliczenie to jest poprawne,
to nie świadczy, że w takiej wysokości powinna zostać ustalona opłata egzekucyjna
obciążająca dłużnika. Zgodnie z tym co wyżej powiedziano, uwzględnienie
5
okoliczności, w jakich doszło do ustalenia kosztu egzekucji przez Komornika,
wysokość opłaty egzekucyjnej obciążającej dłużnika powinna być znacznie niższa.
Dla rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia wystarczające jest uprawdopodobnienie wyrządzenia
szkody spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.). Skarga wniesiona przez dłużnika spełnia ten warunek.
Należy jednakże zauważyć, że szkodą wyrządzoną dłużnikowi, którą spowodowało
zaskarżone postanowienie, może być jedynie różnica między wysokością kosztu
egzekucji ustalonego przez Komornika a wysokością tego kosztu, którą
bez naruszenia prawa powinien był ustalić Sąd. Dochodząc naprawienia tej szkody
dłużnik obowiązany będzie wykazać rzeczywiste jej poniesienie.
Kierując się przytoczonymi względami Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
(art. 42411
§ 2 k.p.c.).