Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 czerwca 2009 r. III CZP 33/09
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z urzędu przy uczestnictwie Janusza W. o wpis do
Rejestru Dłużników Niewypłacalnych, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 4 czerwca 2009 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 4
marca 2009 r.:
"Czy sąd rejestrowy jest władny dokonać wpisu do Krajowego Rejestru
Sądowego – Rejestru Dłużników Niewypłacalnych uczestnika na podstawie art. 55
pkt 4 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn.
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) mimo tego, że treść postanowienia
będącego podstawą wpisu nie odpowiada treści wyżej powołanego przepisu, a w
szczególności, gdy uczestnik nie został prawomocnie pozbawiony prawa pełnienia
funkcji we wszystkich podmiotach tam wymienionych?"
podjął uchwałę:
Sąd rejestrowy dokonuje wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych
zgodnie z treścią prawomocnego orzeczenia sądowego będącego podstawą
wpisu także wtedy, gdy treść tego orzeczenia – ze względu na nieobjęcie nim
wszystkich zakazów przewidzianych w art. 55 pkt 4 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168,
poz. 1186 ze zm.) w związku z art. 373 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. -
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) – nie jest
zgodna z systemem informatycznym Krajowego Rejestru Sądowego.
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie apelacji od postanowienia, na
podstawie którego Sąd Rejonowy (sąd rejestrowy) wpisał do Krajowego Rejestru
Sądowego – rejestru dłużników niewypłacalnych Janusza W. jako osobę
pozbawioną prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek
oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w
spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym lub spółdzielni, mimo że w
będącym podstawą tego wpisu prawomocnym postanowieniu, wydanym w
postępowaniu upadłościowym, sąd upadłościowy orzekł o zakazie pełnienia przez
Janusza W. wymienionych funkcji jedynie w spółce handlowej.
Sąd Rejonowy, dokonując do Krajowego Rejestru Sądowego – rejestru
dłużników niewypłacalnych wpisu niezgodnego z orzeczeniem stanowiącym jego
podstawą, uznał, że wpis taki odpowiada treści art. 55 pkt 4 ustawy z dnia 20
sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
168, poz. 1186 ze zm. – dalej: „u.K.Rej.S.”) oraz treści wpisu w rejestrze dłużników
niewypłacalnych, wskazanej w § 131 pkt 2a rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu
prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz
szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237 ze zm. –
dalej: „rozp.rej.”). Zgodnie z tym przepisem, w rubryce drugiej w polu pierwszym
tego Rejestru wpisuje się dane dotyczące podstawy wpisu, a więc m.in. ogłoszenie
upadłości oraz „pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na
własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika
przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej,
spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni”. Sąd Rejonowy wskazał
ponadto, że treść wpisu w Rejestrze jest generowana elektronicznie, co powoduje,
że „sąd orzekający nie ma na nią wpływu”, nie mógł więc wyłączyć z treści wpisu
zakazów nie orzeczonych wobec uczestnika postępowania.
Sąd Okręgowy, mając na względzie art. 365 k.p.c., a także wskazując na
funkcję ewidencyjną i informacyjną rejestru dłużników niewypłacalnych, powziął
wątpliwości co do argumentacji przedstawionej przez Sąd Rejonowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym utworzony został Krajowy Rejestr
Sądowy, w skład którego wchodzi m.in. rejestr dłużników niewypłacalnych.
Powołanie tego rejestru stanowiło spełnienie przez ustawodawcę oczekiwań
uczestników obrotu gospodarczego, którzy uzyskali instrument ograniczający
ryzyko inwestycyjne. Jest to rozwiązanie prawne chroniące potencjalnego
wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika jeszcze przed powstaniem
zobowiązania.
Rejestr dłużników niewypłacalnych spełnia funkcję ewidencyjną i informacyjną
oraz korzysta z domniemania prawdziwości wpisanych do niego danych (art. 13 ust.
1 u.K.Rej.S.). Z tej przyczyny podstawą wpisu do rejestru dłużników
niewypłacalnych są dane zweryfikowane prawomocnym orzeczeniem sądowym,
zarówno przy wpisie z urzędu (art. 55 u.K.Rej.S.), jak i na wniosek wierzyciela (art.
56 u.K.Rej.S.). Przesłanką wpisu jest więc istnienie prawomocnego postanowienia
sądu wydanego na podstawie art. 913-9201
k.p.c., dotyczącego dłużnika
podlegającego wpisowi. Innych uwarunkowań ustawa nie przewiduje, a w
szczególności nie uzależnia wpisu od przyczyny niewypłacalności dłużnika. Rejestr
dłużników niewypłacalnych został powołany w interesie wierzycieli; wpis do rejestru
ujawnia dłużników niewiarygodnych, niezasługujących na zaufanie w obrocie
gospodarczym, a tym samym prowadzi do eliminowania ich z tego obrotu. Jest to
korzystne dla rynku, może natomiast utrudnić osobom wpisanym do rejestru
dłużników niewypłacalnych reaktywowanie działalności gospodarczej.
Przyczyny niewypłacalności mogą być różne, jednakże nie podlegają one
badaniu w postępowaniu o wpis. Wynika to jednoznacznie z art. 55 pkt 3 u.K.Rej.S.,
z charakteru postępowania rejestrowego oraz z niedopuszczalności weryfikowania
prawomocnych orzeczeń sądowych będących podstawą wpisu (art. 365 § 1 w
związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym koncentruje
się w omawianym zakresie na stwierdzeniu niewypłacalności dłużnika i chroni go
przed pochopnym wpisem do rejestru dłużników niewypłacalnych (por.
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003 r., V CK
7/03, OSNC 2004, nr 4, poz. 67).
Krajowy Rejestr Sądowy prowadzony jest w formie elektronicznej, co oznacza,
że sąd, dokonując wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych w odpowiedniej
rubryce i polu, posługuje się danymi generowanymi elektronicznie, które
odpowiadają treści przepisów dotyczących Krajowego Rejestru Sądowego –
rejestru dłużników. W przypadku rejestru dłużników niewypłacalnych treść
generowana elektronicznie obejmuje – poza danymi dotyczącymi dłużnika
podlegającego wpisowi oraz podstawą wpisu (np. „ogłoszenie upadłości”) –
„pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek
oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady
nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością lub spółdzielni” (§ 131 pkt 2a in fine rozp.rej.).
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy
zaznaczył, że sąd rejestrowy, dokonując wpisu do rejestru dłużników
niewypłacalnych, nie ma możliwości ingerencji w wygenerowaną treść
elektroniczną. Okoliczność ta w istocie przesądziła, że Sąd Rejonowy dokonał
wpisu niezgodnego z treścią orzeczenia o ogłoszeniu upadłości, który stanowił
podstawę wpisu. Rozumowanie takie, oparte na kwestiach technicznych
związanych z elektroniczną formą prowadzenia rejestru dłużników niewypłacalnych,
jako niezawierające jakichkolwiek jurydycznych argumentów, nie zasługiwało, co
oczywiste, na uwzględnienie.
Kwestię objętą przedstawionym zagadnieniem prawnym należało ocenić
uwzględniając pojęcie „wpisów niedopuszczalnych”, tylko bowiem takich wpisów
sąd nie powinien dokonywać, a także w płaszczyźnie związania sądu rejestrowego
prawomocnym orzeczeniem sądu upadłościowego wydanym w postępowaniu w
sprawach orzekania o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej (art. 365
k.p.c. i art. 373 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 – dalej: "Pr.u.n.").
W świetle art. 12 ust. 3 u.K.Rej.S., który przewiduje możliwość wykreślenia
przez sąd rejestrowy danych niedopuszczalnych ze względu na obowiązujące
przepisy prawa należy uznać, że wpisem niedopuszczalnym jest taki wpis, który
zawiera dane niedopuszczalne ze względu na obowiązujące przepisy prawa.
Kognicję sądu rejestrowego określa natomiast art. 23 ust. 2 u.K.Rej.S., przyznając
temu sądowi kompetencję w zakresie badania zgodności z przepisami prawa treści
dokumentów dołączonych do wniosku. W postępowaniu wszczętym z urzędu, a taki
charakter miało postępowanie rejestrowe wszczęte w następstwie informacji
przekazanej przez sąd orzekający o upadłości dłużnika, nie występują dokumenty
dołączone do wniosku, a więc nie istnieje przedmiot badania, nie można zaś
przyjąć, aby przewidziane w art. 12 ust. 3 u.K.Rej.S. sformułowanie "jeżeli
zamieszczone dane są niedopuszczalne ze względu na obowiązujące przepisy
prawa, sąd rejestrowy (...) wykreśla je z urzędu" obejmowało możliwość
dokonywania przez sąd rejestrowy oceny pod kątem zgodności z prawem treści
prawomocnego postanowienia sądu upadłościowego, który orzekł o zakazie
przewidzianym w art. 373 Pr.u.n. Stoi temu na przeszkodzie art. 365 k.p.c., zgodnie
z którym prawomocne orzeczenie sądu wiąże inne sądy. Okoliczność, że sąd
upadłościowy nie orzekł o zakazie pełnienia przez dłużnika funkcji we wszystkich
podmiotach wymienionych w art. 373 ust. 3 Pr.u.n., nie uchyla związania sądu
rejestrowego prawomocnym orzeczeniem wydanym w postępowaniu
upadłościowym, zwłaszcza że rozstrzygnięcie takie nie powinno budzić zastrzeżeń
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CSK 45/07,
OSP 2009, nr 3, poz. 34). Nie oznacza to, że orzeczenie sądu upadłościowego
zawiera – jak stanowi art. 12 ust. 3 u.K.Rej.S. – dane niedopuszczalne ze względu
na obowiązujące prawo. Nie jest więc źródłem wpisu niedopuszczalnego. Brak
zgodności tego orzeczenia z systemem informatycznym Krajowego Rejestru
Sądowego, opracowanym na podstawie rozporządzenia wykonawczego do ustawy
o Krajowym Rejestrze Sądowym, jest problemem technicznym, a nie prawnym.
Orzeczenie stanowiące podstawę wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym –
rejestrze dłużników niewypłacalnych, nawet w razie uznania, że jest ono wadliwe z
punktu widzenia regulacji przyjętej w art. 373 Pr.u.n. nie może więc podlegać swego
rodzaju korekcie, polegającej na tym, że sąd rejestrowy dokona – w celu
zachowania zgodności wpisu z systemem informatycznym rejestru dłużników
niewypłacalnych – wpisu nieodpowiadającego treści takiego orzeczenia.
Należało więc, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., podjąć uchwałę stwierdzającą,
że sąd rejestrowy dokonuje wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych zgodnie z
treścią prawomocnego orzeczenia sądowego będącego podstawą wpisu także
wtedy, gdy treść tego orzeczenia – ze względu na nieobjęcie nim wszystkich
zakazów przewidzianych w art. 55 pkt 4 u.K.Rej.S. w związku z art. 373 Pr.u.n. –
nie jest zgodna z systemem informatycznym Krajowego Rejestru Sądowego.