Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 9 czerwca 2009 r.
II PZP 6/09
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 czerwca 2009 r.
sprawy z powództwa Mariana O. przeciwko I. Spółce z o.o. z siedzibą w P. o zapłatę,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Apelacyj-
nego w Poznaniu z dnia 26 marca 2009 r. [...]
„Czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27.11.2007 r. w sprawie SK
18/05 orzekający, że art. 58 w zw. z art. 300 ustawy z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks
Pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) rozumiany w ten sposób, że wyłącza
dochodzenie innych niż określone w art. 58 k.p. roszczeń odszkodowawczych zwią-
zanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia jest nie-
zgodny z art. 64 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 45
ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, może stanowić podstawę wznowienia postępo-
wania w trybie przepisu art. 401 (1) k.p.c. ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Można żądać wznowienia postępowania na podstawie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie SK 18/05, w którym Try-
bunał Konstytucyjny orzekł, że art. 58 w związku z art. 300 k.p. rozumiany w ten
sposób, że wyłącza dochodzenie innych niż określone w art. 58 k.p. roszczeń
odszkodowawczych związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę
bez wypowiedzenia jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji
RP oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, o ile
prawomocne orzeczenie zostało ferowane wbrew normie prawnej zrekonstru-
owanej przez Trybunał Konstytucyjny z art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p.
2
U z a s a d n i e n i e
Na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu postanowieniem z dnia 26 marca 2009 r. [...] wydanym w
sprawie z powództwa Mariana O. przeciwko I. Spółce z o.o. z siedzibą w P. o zapła-
tę, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie
prawne budzące wątpliwości: „Czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listo-
pada 2007 r. w sprawie sygn. akt. SK 18/05, orzekający, że art. 58 w zw. z art. 300
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks Pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze
zm.) rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych niż określone w art.
58 k.p. roszczeń odszkodowawczych związanych z bezprawnym rozwiązaniem
umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust.1 w zw. z art. 2 Kon-
stytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP,
może stanowić podstawę wznowienia postępowania w trybie przepisu art. 4011
k.p.c.
?”
Postanowienie Sądu Apelacyjnego zapadło w następującym stanie faktycz-
nym i prawnym sprawy. Powód, z którym pozwana rozwiązała stosunek pracy w try-
bie natychmiastowym z winy pracownika (art. 52 k.p.), kwestionował podstawę mery-
toryczną oświadczenia woli Spółki i dochodził przywrócenia do pracy na poprzednich
warunkach. W toku postępowania instancyjnego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 31
maja 2005 r. [...] przywracający powoda do pracy został zmieniony i Sąd Okręgowy
zasądził na rzecz powoda odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku
pracy w wysokości określonej przez przepisy Kodeksu pracy (wyrok Sądu Okręgo-
wego w Poznaniu z dnia 16 września 2005 r. [...]).
Powód dnia 21 lutego 2006 r. wniósł do Sądu Okręgowego w Poznaniu pozew
o zasądzenie kwoty 331.700,00 zł tytułem utraconych zarobków wraz z ustawowymi
odsetkami, kwoty 1.000.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia, a także wniósł o złoże-
nie przez pozwanego oświadczeń zawierających przeprosiny za zaistniałą sytuację.
Powód swe powództwo wywodził z art. 415 k.c.
Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 27 lutego 2007 r. [...] oddalił po-
wództwo, oceniając, że brakuje podstawy prawnej do zastosowania art. 415 k.c. w
związku z art. 300 k.p. W motywach swego orzeczenia Sąd Okręgowy w Poznaniu
podniósł, że kwestie świadczeń majątkowych z tytułu pozostawania bez pracy w na-
3
stępstwie wadliwego zastosowania przez pracodawcę art. 52 k.p. zostały w pełni
uregulowane przez Kodeks pracy. Wyrok ten uprawomocnił się.
W dniu 29 lutego 2008 r. powód wniósł do Sądu Okręgowego w Poznaniu
skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w Poznaniu z dnia 27 lutego 2007 r. [...]. Skarga upatrywała podstawy
prawnej w art. 58 w związku z art. 300 k.p. oraz w orzeczeniu Trybunału Konstytucyj-
nego z dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05. W skardze o wznowienie postępowania
powód wniósł o wznowienie postępowania w sprawie [...], w części dotyczącej roz-
strzygnięcia co do kwoty 331.700 zł wraz z odsetkami oraz o zmianę wyroku przez
zasądzenie na rzecz powoda wskazanej kwoty. Ponadto powód żądał zasądzenia od
pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa proceso-
wego wraz z opłatą od pełnomocnictwa według norm przepisanych. Sąd Okręgowy w
Poznaniu wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2008 r. [...] oddalił skargę powoda.
Rozpatrując apelację powoda od tego orzeczenia Sądu Okręgowego w Po-
znaniu, Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu powziął
wątpliwość wyrażoną w przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
zagadnieniu prawnym. Uzasadniając postanowienie z dnia 26 marca 2009 r. [...] o
przekazaniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego Sąd Apelacyjny w Pozna-
niu wskazał, że w literaturze i judykaturze nie ma aktualnie jednolitości poglądów co
do mocy wiążącej wszystkich, rodzajowo zróżnicowanych orzeczeń Trybunału Kon-
stytucyjnego. Istnieje mianowicie w tym przedmiocie wyraźna rozbieżność między
stanowiskiem Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy wy-
raża w większości swych judykatów pogląd o braku mocy wiążącej orzeczeń inter-
pretacyjnych/zakresowych i braku możliwości powoływania się skutecznie na te
orzeczenia w skardze o wznowienie postępowania w sprawie. Orzeczenia takie nie
mieszczą się zdaniem Sądu Najwyższego bowiem w hipotezie normy prawej zawar-
tej w art. 4011
k.p.c. Odmienny pogląd na tę kwestię prezentuje Trybunał Konstytu-
cyjny.
Przytaczając liczne wypowiedzi judykatury i doktryny o mocy wiążącej orze-
czeń Trybunału Konstytucyjnego (między innymi w zakresie poglądów Sądu Najwyż-
szego: postanowienie z dnia 19 października 2007 r., I CO 8/07; postanowienie z
dnia 17 września 2003 r., II CO 10/03; postanowienie z dnia 6 maja 2003 r., I CO
7/03 - OSNC 2004 nr 1, poz. 14; w zakresie poglądów Trybunału Konstytucyjnego:
J.Trzciński: Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2002 nr 1;
4
Z.Czeszejko-Sochacki: Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: pojęcie, klasyfikacja i
skutki prawne, PiP 2000 nr 12; K.Pietrzykowski: O tak zwanych „interpretacyjnych”
wyrokach Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Sądowy 2004 nr 3; A.Józefowicz:
Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, PiP 1999 nr 11) Sąd Apela-
cyjny w Poznaniu zasugerował także w motywach swego orzeczenia własny punkt
widzenia na tę kwestię, wskazując że cel art. 4011
k.p.c. wymaga nie tylko jego inter-
pretacji gramatycznej ale także systemowej i funkcjonalnej. Taka zaś wykładnia,
podkreślająca gwarancje prawa do wymierzania sprawiedliwości w zgodzie z wzor-
cami konstytucyjnymi, mogłaby ewentualnie pozwolić na wznowienie postępowania
w sprawie z uwagi na ferowanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku SK 18/05, bez
względu na formalną kwalifikację tego orzeczenia.
Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi na przedstawione przez Sąd Apelacyjny
w Poznaniu zagadnienie prawne, zważył co następuje:
Pierwszoplanowe znaczenie dla udzielenia odpowiedzi na postawione pytanie
ma treść i znaczenie art. 190 ust. 1 i 4 Konstytucji RP oraz art. 4011
k.p.c. W myśl art.
190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne. Konstytucja nie segreguje orzeczeń Trybunału Kon-
stytucyjnego i nie uzależnia od jakiejkolwiek klasyfikacji mocy wiążącej orzeczenia.
Orzeczenia Trybunału są w literaturze przedmiotu systematyzowane według rozma-
itych kryteriów. Najbardziej jednoznaczne i oczywiste jest kryterium przedmiotowe,
według rodzaju spraw, których orzeczenia dotyczą - zgodnie z podziałem wskaza-
nym w art. 188 Konstytucji RP.
Jeśli chodzi o orzeczenia zapadłe w wyniku badania zgodności aktów norma-
tywnych z Konstytucją, bo takiego orzeczenia dotyczy przedstawione przez Sąd
Apelacyjny w Poznaniu zagadnienie prawne, to orzeczenia te podlegają także dok-
trynalnym podziałom. I tak mówi się o klasycznych orzeczeniach stwierdzających
zgodność (orzeczenia afirmacyjne) lub niezgodność z Konstytucją (orzeczenia ne-
gatywne). Doktryna wyróżnia też orzeczenia zakresowe i interpretacyjne, wyroki
pozornie zakresowe - prawotwórcze, wyroki pozornie zakresowe - interpretacyjne,
wyroki interpretacyjne, wyroki negatywne interpretacyjne i wyroki afirmowane inter-
pretacyjne (por. na ten temat ostatnio J. Dominowska, Klasyfikacja orzeczeń Trybu-
nału Konstytucyjnego, Przegląd Sądowy 2008 nr 5, s. 34 i nast.). Wielość podziałów
5
doktrynalnych nie powoduje jednak konieczności prowadzenia dyskusji o tym, które z
orzeczeń Trybunału mają pełną moc wiążącą, a które jedynie częściową lub żadnej.
Normy Konstytucji nie przyzwalają bowiem na dokonywanie tego rodzaju selekcji.
Selekcja taka byłaby procesem niezwykle niebezpiecznym. Dokonana przez sądy lub
doktrynę kwalifikacja może być bowiem podważana. Nie we wszystkich przypadkach
Sąd Najwyższy kwestionuje moc wiążącą tzw. interpretacyjnych wyroków Trybunału
Konstytucyjnego. Mianowicie pozwala na wznowienie postępowania w sprawie, która
dała podstawę dla wydania orzeczenia Trybunału, wywodząc to uprawnienie z art. 50
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i prawa Trybunału do bezpośredniego oddziały-
wania na tok sprawy, której skarga dotyczy (postanowienie z dnia 7 lutego 2008 r., V
CZ 139/07).
I wreszcie nie zawsze jest pewne, z jakim charakterem orzeczenia mamy do
czynienia. Na niejednoznaczność ocen co do charakteru wyroku Trybunału SK 18/05
wskazuje postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., I PO 1/08, w któ-
rym Sąd Najwyższy orzekł o wznowieniu postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c.
w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22
stycznia 2004 r., I PK 252/03, którego podstawą prawną był art. 58 k.p. W motywach
tego postanowienia Sąd Najwyższy przyjął, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego SK
18/05 - mimo użytego sformułowania „rozumiane w ten sposób” - nie jest orzecze-
niem interpretacyjnym, które przedstawia właściwą wykładnię normy prawnej, lecz
orzeczeniem, w którym zakwestionowano wyprowadzenie z art. 58 k.p. w związku z
art. 300 k.p. normy kolizyjnej niepozwalającej na uwzględnienie roszczeń odszkodo-
wawczych pracownika poza ryczałtem oznaczonym w art. 58 k.p. Z kolei Sąd Apela-
cyjny w Poznaniu w motywach postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawne-
go Sądowi Najwyższemu jednoznacznie zakwalifikował wyrok Trybunału SK 18/05
jako wyrok interpretacyjny.
Judykaty te uzasadniają przyjęte twierdzenie, iż zgodnie z art. 190 ust. 1 Kon-
stytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą
i są ostateczne niezależnie od ich doktrynalnej kwalifikacji (por. literaturę wskazaną
w motywach postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu i ostatnio: B. Zdzien-
nicki: Ochrona konstytucyjnych praw i wolności przy zmianach w porządku prawnym
znaczenie czynnika czasu dla zasady praworządności, Przegląd Sejmowy 2008 nr 5,
s. 51).
6
Regułą jest, że orzeczenia sądu konstytucyjnego o niezgodności przepisu
prawa z aktem wyższego rzędu (obejmujące swoim zakresem - jak stwierdzono -
wszelkie postacie rozstrzygnięć) wywołują także efekt pośredni pozwalający na we-
ryfikację indywidualnych rozstrzygnięć wydanych w przeszłości na jego podstawie.
Uznaje się zatem, że w państwie prawa nie powinno się pozostawiać skutków nie-
konstytucyjnego przepisu. Prawo polskie utrzymuje ważność wszystkich wcześniej-
szych rozstrzygnięć zapadłych na podstawie konstytucyjnego przepisu, ale zarazem
otwiera procedury ich następczej weryfikacji (L. Garlicki: Konstytucja Rzeczypospo-
litej Polskiej. Komentarz do art. 190, Warszawa 2007 s. 27 i nast. i powołanej tam
literatura). Konsekwencją art. 190 ust. 1 Konstytucji w sferze procesowej jest art. 190
ust. 4 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o
niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatyw-
nego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, osta-
teczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi pod-
stawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na
zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.
Uznaje się, że przepis wskazuje na wolę ustrojodawcy, aby sprawa prawomocnie
rozstrzygnięta na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją była rozstrzygnięta
w zgodzie z zasadami i wartościami konstytucyjnymi. Ograniczenia możliwości wery-
fikacji rozstrzygnięcia mogą być tylko wyjątkowe i są dozwolone tylko wtedy, gdy
znajdują uzasadnienia w innych wartościach konstytucyjnych. Podstawę prawną dla
realizacji art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowią przepisy o wznowieniu postępowania
cywilnego, tj. art. 4011
k.p.c. Zgodnie z tym przepisem można żądać wznowienia
postępowania w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu
normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą,
na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. W procedurze cywilnej chodzi
zatem o orzeczenie finalne, które zapadło przed dniem wejścia w życie orzeczenia
Trybunału. Chodzi też o orzeczenie, które zostało wydane na podstawie przepisu
uznanego przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją.
Także i ten proceduralny przepis (art. 4011
k.p.c.) nie wprowadza rozróżnienia,
które pozwalałoby na pomijanie w sferze procesowej jakichkolwiek orzeczeń Trybu-
nału Konstytucyjnego, rozstrzygających o zgodności prawa z Konstytucją.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w odpowiedzi na
przedstawione zagadnienie prawne.
7
========================================