Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lipca 2008 r.
I PO 1/08
Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Najwyższego na podstawie art. 4011
k.p.c. w związku z art. 190 ust. 4 Konstytu-
cji RP nie wymaga uchylenia tego wyroku, a jedynie stwierdzenia dopuszczal-
ności wznowienia postępowania (art. 412 § 4 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lipca 2008 r. sprawy z
powództwa Stanisławy G. przeciwko „S.” SA w O. (poprzednia nazwa: Firma Che-
miczna „D.” SA w O.) o zapłatę, na skutek skargi powódki o wznowienie postępowa-
nia zakończonego wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r. [...]
1. w z n o w i ł postępowanie zakończone prawomocnym wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r. [...] w części objętej punktem 2 tego wyroku;
2. rozpoznanie sprawy przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z 8 listopada 2001 r. [...] zasądził od pozwanej Firmy Chemicznej „D.” SA w O.
na rzecz powódki Stanisławy G. kwotę 814,58 zł tytułem ekwiwalentu za niewykorzy-
stany urlop wypoczynkowy oraz kwotę 200 zł za dni wolne od pracy z ustawowymi
odsetkami. Jednocześnie Sąd Okręgowy oddalił powództwo w pozostałej części.
Powódka - po sprecyzowaniu żądań, które wywodziła z faktu niezgodnego z
prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia - domagała się od pozwa-
nej zasądzenia: 1) odszkodowania z tytułu: utraconego prawa do wcześniejszej eme-
rytury dla pracowników zwalnianych z przyczyn ekonomicznych, wynagrodzenia za
okres wypowiedzenia, odprawy emerytalnej, utraty prawa do nagrody z zysku, utraty
nagród i premii z odrębnych funduszy oraz praw do świadczeń socjalnych, pozba-
2
wienia prawa do ponownego zatrudnienia na podstawie art. 12 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. „o zwolnieniach grupowych”, 2) ekwiwalentu pieniężnego za niewyko-
rzystane 26 dni urlopu wypoczynkowego w 1995 r., 3) wynagrodzenia za dni wolne,
4) zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka pracowała u pozwanej przez 27 lat, w
ostatnim okresie na stanowisku aparatowej w oddziale styrenu. W kwietniu 1995 r.
zatrzymano instalację rektyfikacji styrenu, co spowodowało konieczność dokonania
zmian stanowisk zatrudnionym w tym oddziale pracownikom. W lipcu 1995 r. wypo-
wiedziano powódce wynikające z umowy o pracę warunki pracy i płacy z zachowa-
niem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia i jednocześnie w okresie wypowie-
dzenia powierzono jej pracę sprzątaczki. Z uwagi na niepodjęcie przez powódkę
pracy sprzątaczki, rozwiązano z nią w dniu 25 sierpnia 1995 r. umowę o pracę bez
wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., mimo negatywnej opinii związków
zawodowych. Odmowę podjęcia pracy na tym stanowisku pracodawca potraktował
jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, chociaż powód-
ka - z wykształcenia technik-chemik - kwestionowała powierzenie jej (w okresie wy-
powiedzenia) pracy niewymagającej żadnych kwalifikacji oraz nieodpowiedniej ze
względu na stan jej zdrowia. Powódka odwołała się do sądu pracy od dyscyplinarne-
go zwolnienia, domagając się przywrócenia do pracy na stanowisku aparatowej. O
niezgodności z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia orzekł
ostatecznie Sąd Najwyższy, wyrokiem z 25 sierpnia 1998 r., I PKN 268/98
(OSNAPiUS z 1999 r. nr 18, poz. 575), zasądzając od pozwanego pracodawcy na
rzecz powódki odszkodowanie „w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedze-
nia, z należnymi odsetkami od dnia bezprawnego rozwiązania umowy o pracę.”
W uzasadnieniu wyroku z 8 listopada 2001 r. Sąd Okręgowy stwierdził, że po-
wódce przysługuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy za
rok 1995 w wymiarze 26 dni w kwocie 814,58 zł z ustawowymi odsetkami oraz wyna-
grodzenie za 8 dodatkowych dni wolnych od pracy w kwocie 200 zł z ustawowymi
odsetkami. Odnosząc się do pozostałych roszczeń, Sąd Okręgowy uznał, że brak
jest podstaw do zasądzenia na rzecz powódki zadośćuczynienia w oparciu o art. 445
k.c., skoro z opinii biegłego lekarza wynikało, że rozpoznana u powódki w lipcu 1997
r. choroba wrzodowa dwunastnicy nie pozostaje w związku przyczynowym z rozwią-
zaniem stosunku pracy. Sąd Okręgowy stwierdził również, że rozwiązanie umowy o
pracę z powódką nie stanowiło naruszenia jej dóbr osobistych. Zdaniem Sądu pierw-
3
szej instancji, pozostałe roszczenia nie mogły zostać uwzględnione, gdyż przyznanie
powódce odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o
pracę (wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1998 r., I PKN 268/98) stanowiło
zaspokojenie wszystkich szkód związanych z postępowaniem pracodawcy - nie-
zgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Apelację od powyższego wyroku w części oddalającej powództwo wniosła
powódka, domagając się jego uchylenia w zaskarżonej części i przekazania sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego zmiany i
zasądzenia: 1) kwoty 1.785,40 zł, na którą składały się ekwiwalent za urlop - 833,30
zł, odsetki za okres od 1 września 1995 r. do dnia wniesienia pozwu w kwocie 952,10
zł oraz odsetki od dnia wniesienia pozwu; 2) odszkodowania z tytułu pozbawienia
prawa do wcześniejszej emerytury - 25.750,17 zł, utraty odprawy emerytalnej -
5.356,16 zł, utraconych korzyści wynikających z pozbawienia prawa do ponownego
zatrudnienia - 122.516,86 zł, utraconej nagrody z zysku - 1.800 zł, 3) zadośćuczynie-
nia w wysokości 15.000 zł, 4) wynagrodzenia za sierpień 1995 r. - 1.822,57 zł. W
uzasadnieniu apelacji powódka podniosła, że nie zgadza się z wykładnią art. 58 k.p.,
według której odszkodowanie przewidziane w tym przepisie ma charakter ustawowy i
wyczerpuje wszystkie roszczenia z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy
o pracę. Żądanie zasądzenia zadośćuczynienia podyktowane było faktem, że praco-
dawca umyślnie naruszył jej dobra osobiste, a szczególnie godność, przez to, że po-
lecił straży przemysłowej odebranie przepustki i usunięcie jej z miejsca pracy. Po-
wódka podniosła, że bezprawne pozbawienie jej środków do życia spowodowało
stres, poczucie zagrożenia, nerwowość, bezsenność, bóle głowy.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 31 października 2002 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że ustawowe odsetki od kwoty
814,58 zł zasądził od dnia 26 sierpnia 1995 r. oraz zasądził ustawowe odsetki od
zaległych odsetek od dnia wytoczenia powództwa, to jest od 3 lipca 1998 r., odrzucił
apelację w zakresie żądania wynagrodzenia za czas gotowości do pracy w sierpniu
1995 r. i oddalił apelację w pozostałej części. Sąd Apelacyjny stwierdził, że apelacja
była uzasadniona jedynie w części dotyczącej okresu, za jaki powinny być zasądzo-
ne odsetki od należnego powódce ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy. Sąd Apelacyjny przypomniał, że wyrok może być zaskarżony
tylko w takiej części, w jakiej istnieje, czy to wtedy, gdy uwzględnia powództwo, czy
gdy je oddala. Sformułowanie przez powódkę w apelacji nowego roszczenia doty-
4
czącego zasądzenia wynagrodzenia za sierpień 1995 r. podlegało zatem odrzuceniu
na podstawie art. 373 w związku z art. 367 § 1 k.p.c.
Sąd drugiej instancji uznał, że w pozostałym zakresie apelacja powódki nie
zasługiwała na uwzględnienie. W związku z rozwiązaniem z powódką umowy o
pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z naruszeniem przepi-
sów o rozwiązywaniu umów w tym trybie, przyznane jej zostało odszkodowanie w
wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 58 k.p.). W wyroku z 17
listopada 1981 r., I PR 91/81 (OSNCP 1982 nr 5-6, poz. 81), Sąd Najwyższy stwier-
dził, że odszkodowanie należne na podstawie art. 58 k.p. ma charakter odszkodowa-
nia ustawowego i przysługuje pracownikowi niezależnie od wysokości rzeczywistej
szkody poniesionej przez pracownika, wyczerpując przy tym wszystkie z tego tytułu
uprawnienia pracownika, choćby rzeczywista szkoda była wyższa od należnego
zryczałtowanego odszkodowania. Z tych względów roszczenie powódki o wyrówna-
nie szkody spowodowanej zwolnieniem dyscyplinarnym - w postaci utraconego
prawa do wcześniejszej emerytury, odprawy emerytalnej, utraconych korzyści wyni-
kłych z pozbawienia prawa do ponownego zatrudnienia, prawa do nagrody z zysku i
premii - nie zasługiwało na uwzględnienie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie było
również podstaw do przyznania powódce zadośćuczynienia za krzywdę moralną
wyrządzoną jej działaniami pracodawcy, zmierzającymi do ustania łączącego strony
stosunku pracy, gdyż nie były one bezprawne, bowiem znajdowały swoje umocowa-
nie w przepisach Kodeksu pracy.
Kasację od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł pełnomocnik po-
wódki. Kasacja została oparta na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego, a
mianowicie: a) art. 58 k.p., przez przyjęcie, że odszkodowanie przewidziane w tym
przepisie wyczerpuje wszystkie roszczenia wynikające z nieprawidłowego rozwiąza-
nia umowy o pracę, b) art. 415 k.c. i art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez
przyjęcie, że nie mają one zastosowania w przypadku wyrządzenia przez pracodaw-
cę szkody spowodowanej bezpodstawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia, jeżeli szkoda przekracza wysokość trzymiesięcznego wynagrodzenia, c)
art. 2 i 77 Konstytucji RP, przez zastosowanie przez Sąd wykładni art. 58 k.p., art.
415 k.c. i art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., pozostającej w sprzeczności z tre-
ścią powołanych przepisów Konstytucji RP oraz uznanie, że ograniczenie wysokości
odszkodowania spowodowanego bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia jest zgodne z powołanymi przepisami Konstytucji RP, d) art. 1 Kon-
5
stytucji z 1952 r. w brzmieniu obowiązującym od 1989 r., przez zastosowanie przez
Sąd wykładni art. 58 k.p., art. 415 k.c. i art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., pozo-
stającej w sprzeczności z treścią powołanego przepisu Konstytucji z 1952 r. oraz po-
przez uznanie, że ograniczenie wysokości odszkodowania spowodowanego bez-
prawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia jest zgodne z powoła-
nym przepisem Konstytucji; 2) naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie
art. 373 k.p.c. w związku z art. 367 § 1 k.p.c., przez przyjęcie, że Sąd Okręgowy w
wyroku z 8 listopada 2001 r. nie orzekł o roszczeniu powódki w zakresie wynagro-
dzenia za pracę za sierpień 1995 r.
Sąd Najwyższy wyrokiem z 22 stycznia 2004 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok
Sądu Apelacyjnego w Katowicach w części obejmującej odrzucenie apelacji co do
roszczenia o zasądzenie wynagrodzenia za pracę za sierpień 1995 r. i w tym zakre-
sie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W pozo-
stałej części kasacja została oddalona.
W ocenie Sądu Najwyższego bezzasadny okazał się zarzut naruszenia za-
skarżonym wyrokiem art. 77 Konstytucji RP, stanowiącego o prawie każdego do wy-
nagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działa-
nie organu władzy publicznej. Sąd Najwyższy stwierdził, że pozwany pracodawca,
będący spółką akcyjną, nie może być uznany za organ władzy publicznej w rozumie-
niu powyższego przepisu Konstytucji RP. Sąd Najwyższy podzielił w tym zakresie
pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 grudnia
2001 r., SK 18/00, OTK 2001 nr 8, poz. 256, że pojęcie „władzy publicznej” w rozu-
mieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji obejmuje wszystkie władze w sensie konstytucyjnym
- ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W pojęciu „władzy publicznej” mieszczą
się także inne instytucje niż państwowe lub samorządowe, o ile wykonują funkcje
władzy publicznej w wyniku powierzenia czy przekazania im tych funkcji przez organ
władzy państwowej lub samorządowej. Trybunał Konstytucyjny przyjął, że nazwa
„organ” władzy publicznej użyta w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oznacza instytucję,
strukturę organizacyjną, jednostkę władzy publicznej, z której działalnością wiąże się
wyrządzenie szkody, nie zaś organ osoby prawnej w kategoriach prawa cywilnego.
Sąd Najwyższy stwierdził, że Sąd drugiej instancji orzekając w kwestii odszkodowa-
nia z tytułu bezprawnego rozwiązania przez pracodawcę - spółkę akcyjną - umowy o
pracę z powódką bez wypowiedzenia nie był obowiązany do dokonywania wykładni
art. 58 Kodeksu pracy zgodnie z treścią art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd ten nie był
6
też - z podanych wyżej powodów - obowiązany do odmowy zastosowania jako nie-
konstytucyjnego art. 58 k.p., skoro treść tego przepisu nie poddaje się ocenie według
wzorca zawartego w powyższym przepisie Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy ocenił jako nietrafny zarzut skarżącej, że art. 58 k.p., ograni-
czający wysokość odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę bez wypowie-
dzenia z naruszeniem przepisów dotyczących rozwiązywania umów o pracę w tym
trybie, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP, stanowiącym, że Rzeczpospolita Pol-
ska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawie-
dliwości społecznej. Ocena art. 58 k.p. jako niesprawiedliwego jest oparta na przeko-
naniu, że pozbawia pracownika możliwości dochodzenia odszkodowania na drodze
postępowania sądowego, a ponadto, że ograniczenie wysokości odszkodowania w
nim przewidziane nie powinno mieć zastosowania do wypadku, gdy szkoda została
wyrządzona umyślnie przez pracodawcę, który jest silniejszą ekonomicznie stroną
stosunku pracy. Deklarując powściągliwość w ocenie sposobów urzeczywistniania
zasady sprawiedliwości społecznej i szerokiego zakresu swobody ustawodawcy przy
urzeczywistnianiu praw socjalnych, a do takich należy prawo do odszkodowania
przewidziane w art. 56 k.p., Sąd Najwyższy wskazał, że art. 58 k.p. nie narusza tej
zasady, przeciwnie - jest z tą zasadą zgodny, bowiem jest społecznie sprawiedliwe,
aby pracownik (jako słabsza strona stosunku pracy) nie podlegał surowym rygorom
wykazania (udowodnienia) wszystkich, przewidzianych prawem cywilnym przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, w tym winy pracodawcy, szkody i
związku przyczynowego. Przewidziane w art. 58 k.p. ograniczenie wysokości od-
szkodowania należnego pracownikowi jako tzw. odszkodowania ryczałtowego jest -
w ocenie Sądu Najwyższego - rezultatem rozsądnego i sprawiedliwego kompromisu
miedzy wymaganiami reżimu odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę a
wymaganiami ochrony pracownika przed skutkami bezprawnego rozwiązania umowy
o pracę bez wypowiedzenia. Z tego punktu widzenia Sąd Najwyższy uznał za nie-
usprawiedliwiony także zarzut naruszenia art. 58 k.p. przez przyjęcie, że odszkodo-
wanie przewidziane w tym przepisie wyczerpuje wszystkie roszczenia wynikające z
nieprawidłowego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że odszkodowanie przysługujące zgodnie z
art. 58 k.p. ma charakter odszkodowania ustawowego i przysługuje pracownikowi
niezależnie od wysokości rzeczywistej szkody poniesionej przez pracownika, wy-
czerpując przy tym wszystkie z tego tytułu uprawnienia pracownika, choćby rzeczy-
7
wista szkoda była wyższa od wysokości należnego odszkodowania (wyrok SN z 17
listopada 1981 r., I PR 91/81, OSNC z 1982 r. nr 5-6, poz. 81). Sprawa o odszkodo-
wanie z tytułu bezprawnego rozwiązania umowy o pracę jest uregulowana wyczer-
pująco w Kodeksie pracy, a zatem pracownik nie może dochodzić dodatkowego od-
szkodowania na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego ( art. 300 k.p.).
Po wydaniu przez Sąd Najwyższy powyższego wyroku powódka skierowała
do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną, wnosząc o stwierdzenie, że art.
58 i art. 300 k.p., interpretowane w ten sposób, że odszkodowanie przewidziane w
art. 58 k.p. wyczerpuje wszelkie roszczenia wynikające z wadliwego rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia, są niezgodne z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust.
1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatel-
skich i Politycznych oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności.
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, OTK-A
2007 nr 10, poz. 128, orzekł, że art. 58 w związku z art. 300 Kodeksu pracy, rozu-
miany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 58 Ko-
deksu pracy, roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiąza-
niem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z
art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i
art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny powyższego wyroku powódka
wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Najwyż-
szego z 22 stycznia 2004 r. [...].
W skardze o wznowienie postępowania pełnomocnik powódki zaskarżył: pkt 2
wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. [...]; pkt 3 wyroku Sądu Apelacyjne-
go w Katowicach z 31 października 2002 r. [...]; pkt II wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z 8 listopada 2001 r. [...].
Jako podstawę skargi o wznowienie powódka wskazała art. 4011
k.p.c. oraz art. 190
ust. 4 Konstytucji.
Skarżąca wniosła o wydanie orzeczenia o dopuszczalności wznowienia po-
stępowania prawomocnie zakończonego wyrokiem Sądu Najwyższego z 22 stycznia
2004 r. [...], uchylenie pkt 2 wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. [...] i
przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
8
Skarżąca podniosła, że podstawę faktyczną jej roszczenia w zakresie objętym
pkt 2 wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. stanowiła okoliczność, że zo-
stała ona niezgodnie z prawem zwolniona bez wypowiedzenia, wskutek czego ponio-
sła szkodę w kwocie 158.993,99 zł (jest to należność główna z odsetkami na dzień
15 czerwca 1998 r.) wraz z odsetkami od dnia 16 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty.
Podstawę prawną roszczenia powódki stanowił art. 415 k.c. i art. 471 k.c. w związku
z art. 300 k.p. Wyrokiem z 8 listopada 2001 r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej w pkt II
oddalił powództwo w tym zakresie. Podstawą oddalenia powództwa było przyjęcie
przez Sąd Okręgowy, że odszkodowanie przewidziane w art. 58 k.p. ma charakter
ustawowy i wyczerpuje wszystkie roszczenia należne pracownikowi z tytułu niezgod-
nego z prawem rozwiązania umowy o pracę, nawet w sytuacji, gdy rzeczywista
szkoda jest wyższa od zasądzonego odszkodowania z art. 58 k.p. Sąd Apelacyjny w
Katowicach wyrokiem z 31 października 2002 r. w pkt 3 oddalił apelację powódki,
podzielając pogląd Sądu Okręgowego co do interpretacji art. 58 k.p. Sąd Najwyższy
wyrokiem z 22 stycznia 2002 r. w pkt 2 oddalił kasację, uzasadniając to brakiem pod-
staw do zastosowania art. 415 k.c. i art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., ponieważ
odszkodowanie przysługujące zgodnie z art. 58 k.p. wyczerpuje wszystkie z tego ty-
tułu uprawnienia pracownika, choćby rzeczywista szkoda była wyższa, stąd pracow-
nik nie może dochodzić dodatkowo odszkodowania na podstawie przepisów Kodek-
su cywilnego (art. 300 k.p.).
Pełnomocnik skarżącej powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27
listopada 2007 r., SK 18/05, który orzekł, że art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p.,
rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych niż określone w art. 58 k.p.
roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o
pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konsty-
tucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pełnomocnik podkreślił, że skoro podstawą oddalenia
roszczeń powódki była określona interpretacja art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p.,
która następnie została uznana za niekonstytucyjną przez Trybunał Konstytucyjny, to
zachodzi ustawowa podstawa do wznowienia postępowania. Pełnomocnik podniósł,
że zgodnie z art. 407 § 2 k.p.c. termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania
w sytuacji określonej w art. 4011
k.p.c. wynosi trzy miesiące od dnia wejścia w życie
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie
SK 18/05 wszedł w życie z chwilą jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, tj. w dniu 3
grudnia 2007 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 225, poz. 1672). Skarga o wznowienie postępo-
9
wania złożona została w styczniu 2008 r., a zatem termin do jej wniesienia został
dochowany. Wyrok Sądu Najwyższego został wydany 22 stycznia 2004 r., a więc
został dochowany również pięcioletni termin z art. 408 k.p.c. Sprawa, której powódka
domaga się wznowienia, została prawomocnie zakończona dopiero wyrokiem Sądu
Najwyższego, albowiem w tamtym czasie dopiero wyrok Sądu Najwyższego prawo-
mocnie kończył sprawę. Zmiana przepisów, która spowodowała, że orzeczenia sądu
drugiej instancji kończą prawomocnie sprawę, nastąpiła dopiero z dniem 6 lutego
2005 r. (art. 6 w związku z art. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszech-
nych).
Pełnomocnik skarżącej wniósł o stwierdzenie dopuszczalności wznowienia
postępowania, uchylenie pkt 2 wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r. i
przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4011
k.p.c., można żądać wznowienia postępowania w wy-
padku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowa-
ną umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego
zostało wydane orzeczenie. Wykładnia art. 4011
k.p.c. powinna uwzględniać kierunek
interpretacji, wyznaczony treścią art. 190 ust. 4 Konstytucji i skłaniający zasadniczo
do stanowiska o dopuszczalności wznowienia postępowania w razie wydania przez
Trybunał Konstytucyjny wyroku o niekonstytucyjności przepisu (postanowienie SN z
20 czerwca 2007 r., V CNP 45/07, LEX nr 347227). Realizację reguły określonej w
art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowi - na gruncie postępowania cywilnego - będący
samodzielną podstawą wznowienia art. 4011
k.p.c., nakazujący wznowienie postę-
powania sądowego, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu norma-
tywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, z Konstytucją, umową
międzynarodową lub ustawą. W konsekwencji, po wznowieniu postępowania na pod-
stawie art. 4011
k.p.c. sąd - stwierdzając, że orzeczenie wydane zostało na podsta-
wie niekonstytucyjnego aktu prawnego - ma jednocześnie przesłankę do innego roz-
strzygnięcia sprawy, uznając, że choć akt ten ówcześnie obowiązywał, to nie powi-
nien był zostać w sprawie zastosowany, co okazało się dopiero po orzeczeniu Trybu-
nału Konstytucyjnego (wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r., I PK 116/05,
10
Monitor Prawa Pracy z 2006 r. nr 5, s. 261). Jako wspomniany w art. 4011
k.p.c. akt
normatywny traktować trzeba także pojedynczy przepis prawa zakwestionowany
przez Trybunał Konstytucyjny, na podstawie którego został wydany wyrok.
Po wydaniu i wejściu w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopa-
da 2007 r., SK 18/05, pojawiła się ustawowa podstawa wznowienia postępowania w
sprawie zakończonej wyrokiem, którego podstawą prawną był przepis uznany za nie-
zgodny z Konstytucją. W rozpoznawanej sprawie dotyczy to art. 58 k.p. w związku z
art. 300 k.p., które były podstawą wydania wyroków kolejno przez Sąd Okręgowy w
Bielsku-Białej, Sąd Apelacyjny w Katowicach i Sąd Najwyższy.
Pewne wątpliwości co do dopuszczalności wznowienia postępowania budziła
formuła wyroku Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającego, że art. 58 k.p. w
związku z art. 300 k.p., „rozumiany w ten sposób, że” wyłącza dochodzenie innych
niż określone w art. 58 k.p. roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym
rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w
związku z art. 2 Konstytucji. Użyta przez Trybunał Konstytucyjny formuła „przepis
rozumiany w ten sposób, że” jest traktowana jako charakterystyczna dla tzw. wyro-
ków interpretacyjnych sądu konstytucyjnego. W orzecznictwie przyjmuje się w
związku z tym, że tzw. interpretacyjne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie
mieści się w hipotezie art. 4011
k.p.c., a zatem nie daje podstaw do wznowienia po-
stępowania (postanowienie SN z 21 sierpnia 2003 r., III CO 9/03, OSNC 2004 nr 4,
poz. 68). Zdaniem Sądu Najwyższego, orzeczenie interpretacyjne Trybunału Kon-
stytucyjnego nie orzeka o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją; w związku
z tym, przedstawiając jedynie określoną propozycję wykładni, nie eliminuje z porząd-
ku prawnego jakiegokolwiek przepisu prawnego, a zatem nie mieści się w hipotezie
art. 4011
k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie nie mamy jednak do czynienia z sytuacją, w której
możliwe byłoby stwierdzenie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada
2007 r., SK 18/05, przedstawia jedynie określoną propozycję wykładni przepisów
zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej, nie eliminując tych przepisów z po-
rządku prawnego. Przyjęcie takiego tylko rozumienia wspomnianego wyroku Trybu-
nału istotnie nie pozwalałoby na wznowienie postępowania, a skarga o wznowienie
postępowania podlegałaby odrzuceniu jako nieoparta na ustawowej podstawie
wznowienia. Rozpoznając skargę o wznowienie postępowania wniesioną przez Sta-
nisławę G. Sąd Najwyższy uznał jednak, że jest ona oparta na ustawowej podstawie
11
wznowienia (na art. 4011
k.p.c.) i przyjął dopuszczalność wznowienia postępowania.
W ocenie Sądu Najwyższego, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007
r., SK 18/05, nie jest tzw. orzeczeniem interpretacyjnym. Co prawda, nie eliminuje on
bezpośrednio z porządku prawnego art. 58 k.p., ale stwierdza, że norma kolizyjna
wywiedziona z treści art. 58 i art. 300 k.p., według której nie jest możliwe dochodze-
nie przez pracownika na zasadach ogólnych (np. art. 415 k.c., art. 471 k.c.) odszko-
dowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia,
jest niezgodna z Konstytucją. A na takiej właśnie normie kolizyjnej, odkodowanej z
treści art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p., oparły swoje orzeczenia wszystkie Sądy
orzekające w sprawie prawomocnie zakończonej wyrokiem Sądu Najwyższego z 22
stycznia 2004 r. [...]. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK
18/05, nie jest zatem orzeczeniem interpretacyjnym, lecz orzeczeniem, w którym za-
kwestionowano (jako niezgodne z Konstytucją) wyprowadzenie z treści art. 58 k.p. i
art. 300 k.p. normy kolizyjnej niepozwalającej na uwzględnienie roszczeń odszkodo-
wawczych pracownika poza ryczałtowo określoną kwotą przewidzianą w art. 58 k.p.
Wynika to z jednoznacznego w swojej treści wywodu sądu konstytucyjnego zawarte-
go w uzasadnieniu tego wyroku: „Trybunał Konstytucyjny oceniał w niniejszej sprawie
zgodność z Konstytucją normy kolizyjnej wywiedzionej z przepisów art. 58 i art. 300
k.p. o takiej treści, jaką nadało jej utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego [...], i
normę o tej treści uznał za niezgodną z postanowieniami art. 64 ust. 1 w związku z
art. 2 Konstytucji w części wyrażającej zasadę sprawiedliwości społecznej. [...] Try-
bunał stwierdza, że w następstwie normy kolizyjnej wywiedzionej przez Sąd Najwyż-
szy i inne sądy orzekające z przepisów art. 58 w związku z art. 300 k.p. może dojść
do naruszenia praw majątkowych pracownika (art. 64 ust. 1 Konstytucji) bezprawnie
zwolnionego z pracy, w sposób sprzeczny z zasadami sprawiedliwości społecznej
(art. 2 Konstytucji). Naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej polega na unie-
możliwieniu pracownikowi uzyskania pełnego naprawienia szkody wyrządzonej bez-
prawnym rozwiązaniem stosunku pracy. Należy wziąć przy tym pod uwagę, że pra-
cownik jest stroną słabszą, zasługującą na mocniejszą ochronę; zgodnie z art. 24
Konstytucji, praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej (zob. wyrok TK
z 24 października 2006 r., SK 41/05, OTK ZU-A 2006 nr 9, poz. 126). Dodatkowo
trzeba zauważyć, że wśród pracowników, których dotykają ograniczenia prawa do
naprawienia szkody, wynikające z zaskarżonych przepisów, znajdują się także pra-
cownicy podlegający tzw. szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem umowy o
12
pracę, w tym kobiety w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, objęte także szcze-
gólną ochroną konstytucyjną (art. 71 ust. 2 Konstytucji). Rozwiązanie to jest niespra-
wiedliwe zwłaszcza w sytuacji, gdy pracodawca, przy rozwiązaniu stosunku pracy,
rażąco naruszył przepisy prawa w taki sposób, że można mu przypisać winę umyślną
w postaci zamiaru bezpośredniego (gdy miał pełną tego świadomość) lub ewentual-
nego [...] sprawa naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi przez sprzeczne z
prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę nie została w art. 58 k.p. ani w innych
przepisach prawa pracy wyczerpująco uregulowana. W związku z tym, na podstawie
art. 300 k.p., należy w tym zakresie stosować odpowiednio właściwe przepisy Ko-
deksu cywilnego, w szczególności art. 415 k.c. i n. lub art. 471 k.c. i n. W celu usu-
nięcia stanu niekonstytucyjności nie jest zatem wymagana interwencja ustawodawcy,
a jedynie zmiana dotychczasowej linii orzeczniczej.”
Taką - niekonstytucyjną jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny - normę koli-
zyjną, wywiedzioną z art. 58 k.p. i art. 300 k.p., zastosowały Sądy rozpoznające
roszczenia powódki w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyż-
szego z 22 stycznia 2004 r. [...]. Podstawą wydania przez Sąd Najwyższy wyroku z
22 stycznia 2004 r. [...], był bowiem art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p., co wynika z
treści uzasadnienia. Pozwala to na przyjęcie, że skarga o wznowienie postępowania
została oparta na ustawowej podstawie wznowienia, jaką stanowi art. 4011
k.p.c. w
związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP.
Nawet gdyby istniały wątpliwości co do charakteru wyroku Trybunału
Konstytucyjnego (w kontekście możliwości wznowienia postępowania w oparciu o
art. 4011
k.p.c. w związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP), należałoby przyjąć, że co
najmniej powódka Stanisława G. powinna być beneficjentem wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego - w tym znaczeniu, że powinna jej przysługiwać możliwość wznowienia
postępowania w prawomocnie zakończonej sprawie cywilnej, w której była stroną -
ponieważ to jej skarga konstytucyjna doprowadziła do wydania wyroku z 27 listopada
2007 r., SK 18/05. W tej sytuacji stwierdzenie niedopuszczalności skargi o wznowie-
nie postępowania ze względu na brak ustawowej podstawy wznowienia oznaczałoby
w istocie nierespektowanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, którym Sąd Najwyż-
szy jest związany (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP).
Skarga o wznowienie postępowania została wniesiona w terminie określonym
w art. 407 § 2 k.p.c. i art. 408 k.p.c. Został bowiem zachowany zarówno termin trzy-
miesięczny od chwili wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, jak i termin
13
pięcioletni od chwili prawomocnego zakończenia postępowania (wydania prawomoc-
nego wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. [...] kończącego postępowanie
w sprawie).
Zgodnie z art. 405 k.p.c., do wznowienia postępowania z przyczyn nieważno-
ści oraz na podstawie przewidzianej w art. 4011
k.p.c. właściwy jest sąd, który wydał
zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, wła-
ściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie
właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. W rozpoznawanej
sprawie podstawą wznowienia jest art. 4011
k.p.c., co oznacza, że do wznowienia
postępowania właściwy jest sąd wyższej (najwyższej) instancji. Ponieważ wyrok
Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. [...] został wydany przed zmianami Kodeksu
postępowania cywilnego wprowadzonymi ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), a więc w czasie, gdy kasacja przysłu-
giwała od nieprawomocnych wyroków sądu drugiej instancji, a prawomocne orzecze-
nie jako sąd najwyższej instancji wydawał Sąd Najwyższy, sądem właściwym do
wznowienia postępowania był Sąd Najwyższy. Zgodnie z art. 412 § 4 k.p.c., jeżeli do
rozstrzygnięcia o wznowieniu postępowania zakończonego wyrokiem właściwy jest
Sąd Najwyższy, Sąd ten orzeka tylko o dopuszczalności wznowienia, a rozpoznanie
sprawy przekazuje sądowi drugiej instancji. Stwierdzając dopuszczalności wznowie-
nia postępowania ze względu na oparcie skargi o wznowienie postępowania na
ustawowej podstawie wznowienia oraz zachowanie terminu do jej złożenia, Sąd Naj-
wyższy wznowił postępowanie zakończone prawomocnym wyrokiem z 22 stycznia
2004 r. [...] w części objętej punktem 2 tego wyroku (czyli w części zaskarżonej przez
powódkę). Jednocześnie rozpoznanie sprawy przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach jako Sądowi drugiej instancji. Formuła wyroku Sądu Najwyższego jest
zgodna z dosłowną treścią art. 412 § 4 k.p.c. Z przepisu tego nie wynika, żeby Sąd
Najwyższy - stwierdzając dopuszczalność wznowienia i orzekając o wznowieniu po-
stępowania - uchylał swój prawomocny wyrok albo wyrok sądu drugiej instancji. Dla-
tego Sąd Najwyższy nie orzekł - wbrew wnioskowi pełnomocnika powódki - o uchyle-
niu pkt 2 wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r. Jednakże stwierdzenie
dopuszczalności wznowienia postępowania i orzeczenie o wznowieniu oznacza w
istocie pozbawienie mocy wiążącej wyroku Sądu Najwyższego w tej części, w jakiej
doszło do wznowienia postępowania.
14
Wznowienie postępowania przez Sąd Najwyższy oznacza, że sprawa ponow-
nie znalazła się na etapie postępowania apelacyjnego. Po ponownym rozpoznaniu
sprawy - w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.) - Sąd
Apelacyjny w Katowicach, stosownie do okoliczności i działając na podstawie art.
412 § 2 k.p.c.; albo oddali skargę o wznowienie postępowania (co będzie równo-
znaczne z „utrzymaniem w mocy” poprzednio wydanego wyroku tego Sądu z 31
października 2002 r. [...]), albo uwzględniając skargę zmieni zaskarżone skargą
orzeczenie (zmieni swój wyrok z 31 października 2002 r. [...] orzekając inaczej co do
apelacji wniesionej przez powódkę od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 8
listopada 2001 r. [...]).
Wznowienie przez Sąd Najwyższy postępowania w sprawie zakończonej pra-
womocnym wyrokiem tego Sądu nie oznacza uznania zasadności roszczeń powódki,
a jedynie stwierdzenie podstaw do formalnego wznowienia postępowania (stwierdze-
nia dopuszczalności wznowienia z powodu istnienia ustawowej podstawy wznowie-
nia). Samo wznowienie postępowania jest materią wyrokową; wyrok Sądu Najwyż-
szego stwierdzający dopuszczalność wznowienia jest pierwszym etapem meryto-
rycznego rozpoznania skargi o wznowienie. Wydanie go oznacza, że Sąd Apelacyjny
w Katowicach nie może już odrzucić skargi o wznowienie postępowania z powodu jej
niedopuszczalności (może natomiast ją oddalić wyrokiem po przeprowadzeniu roz-
prawy co do jej zasadności - art. 412 § 2 k.p.c.). Rodzaj orzeczenia (wyrok) jest także
determinowany tym, że wznowienie postępowania uchyla moc wiążącą wcześniej
wydanego wyroku Sądu Najwyższego
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik strony pozwanej poin-
formował o zmianie nazwy (firmy) pozwanej Spółki - z dotychczasowej nazwy: Firma
Chemiczna „D.” SA w O. na nową nazwę: „S.” SA w O., przedstawiając stosowny
wyciąg z Krajowego Rejestru Sądowego. Sąd Najwyższy uwzględnił w swoim orze-
czeniu zmianę firmy strony pozwanej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 412 § 4 k.p.c.
========================================