Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 stycznia 2006 r.
I PK 116/05
Ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego we właściwym organie
publikacyjnym jest równoznaczne z utratą mocy obowiązującej zakwestionowa-
nego aktu normatywnego lub jego przepisu (przepisów) wyłącznie w zakresie
określonym w sentencji tego wyroku.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Maria Tyszel,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 stycznia 2006 r.
sprawy z powództwa Zofii M. przeciwko Zakładowi Budynków Miejskich Spółce z o.o.
w B. o wznowienie postępowania, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 21 grudnia
2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W dniu 28 kwietnia 2003 r. Zakład Budynków Miejskich Spółka z o.o. w B.
wniósł skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bytomiu z dnia 3 października 2002 r., domagając
się uchylenia tego wyroku na podstawie art. 4011
k.p.c.
Sąd Rejonowy ustalił, iż powódka była zatrudniona w pozwanym Zakładzie od
1974 r. Łącząca strony umowa o pracę została rozwiązana z dniem 31 sierpnia 2001
r. przez pracodawcę z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Wyrokiem z dnia 3 paź-
dziernika 2002 r. Sąd Rejonowy w Bytomiu przywrócił powódkę do pracy u strony
pozwanej, zasądzając na jej rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że powódka była członkiem komisji
2
rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej, a pracodawca nie zachował przewi-
dzianego w takiej sytuacji trybu postępowania.
Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy w Bytomiu uchylił wyrok
tamtejszego Sądu z dnia 3 października 2002 r. i oddalił powództwo, powołując się
na art. 4011
k.p.c. oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 kwietnia 2003 r., P
7/02, w którym stwierdzono niezgodność art. 32 ustawy o związkach zawodowych z
art. 32 Konstytucji. Sąd podniósł, iż jeżeli dany przepis jest niezgodny z Konstytucją,
to ma to miejsce od chwili wejścia w życie Konstytucji, a nie od daty wydania orze-
czenia przez Trybunał Konstytucyjny i jego publikacji. Przepis art. 32 ustawy o związ-
kach zawodowych był zatem niezgodny z Konstytucją już w dacie wypowiedzenia
powódce umowy o pracę. Tymczasem orzeczenie przywracające powódkę do pracy
oparte zostało na ustaleniu, że powódka jako członek komisji rewizyjnej korzysta ze
szczególnej ochrony, czego pracodawca, wypowiadając umowę o pracę, nie
uwzględnił. W sytuacji zatem, gdy wskazana przyczyna wypowiedzenia (zmniejsze-
nie zatrudnienia) była przyczyną rzeczywistą, przeto żądanie przywrócenia do pracy
było nieuzasadnione.
Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił apelację powódki i odstąpił od obciążenia jej
kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym. Sąd drugiej in-
stancji wskazał, iż zgodnie z art. 4011
k.p.c., stanowiącym samodzielną podstawę
wznowienia postępowania, można żądać wznowienia postępowania również w przy-
padku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego - na
podstawie którego wydany został wyrok - z Konstytucją, umową międzynarodową lub
ustawą. Wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2003 r., P 7/02 (Dz.U. z dnia 15 kwietnia 2003 r.
Nr 63, poz. 590) Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca
2003 r. w zakresie, w jakim nakłada na pracodawcę obowiązek uzyskania zgody na
rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej
zakładowej organizacji związkowej, jest niezgodny z art. 32 Konstytucji RP. Poza
sporem jest, iż powódka wchodziła w skład komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej i przywracający ją do pracy wyrok Sądu Rejonowego z dnia 3 paździer-
nika 2002 r. oparty został na przepisie uznanym następnie za niezgodny z Konstytu-
cją. Sąd drugiej instancji wskazał, iż pozbawienie mocy obowiązującej aktu norma-
tywnego następuje orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającym nie-
3
zgodność aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (art.
70 ust. 1 i art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym,
Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), przy czym niekonstytucyjność danego przepisu ist-
nieje od chwili wejścia w życie w Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny okoliczność tę
jedynie stwierdza, inną natomiast kwestią jest formalna utrata mocy danego prze-
pisu. Od chwili uchylenia obowiązywania danego przepisu i tak orzeczenia w kon-
kretnych sprawach nie mogłyby na tym przepisie być oparte, zaś jego zastosowanie,
jako nieobowiązującego, mogłoby być weryfikowane w ramach zwykłej kontroli in-
stancyjnej. Prawo sądów powszechnych badania zgodności stosowanych przepisów
ustawowych z Konstytucją potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia
1998 r., I PKN 90/98 (OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 6). Zdaniem Sądu Okręgowego,
ocena Sądu pierwszej instancji w zakresie prawdziwości przyczyny wypowiedzenia
powódce umowy o pracę oraz kryterium doboru pracownika do wypowiedzenia znaj-
duje oparcie w materiale dowodowym sprawy
Od powyższego wyroku kasację wywiodła powódka w części oddalającej ape-
lację, zarzucając:
I. naruszenie przepisów postępowania, a to: 1) art. 227 k.p.c. w związku z art.
378 k.p.c., poprzez nierozpoznanie istoty sprawy, a tym samym niewyjaśnienie
wszystkich istotnych dla jej rozstrzygnięcia okoliczności na skutek uznania, że Sąd
pierwszej instancji rozpoznał kwestię zgodności z prawem i zasadności wypowiedze-
nia in meritum, pomimo iż przyjmując, że powódka nie korzystała ze szczególnej
ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę, a wyłączną, rzeczywistą i konkretną
przyczyną wypowiedzenia było zmniejszenie zatrudnienia, winien zbadać dopełnienie
przez pozwanego trybu konsultacji z art. 38 k.p., a w szczególności, czy przed upły-
wem pięciodniowego terminu, o którym mowa w art. 38 § 2 k.p., zarząd zakładowej
organizacji związkowej złożył oświadczenie o braku zastrzeżeń do wypowiedzenia
oraz 2) art. 412 § 2 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 k.p.c., poprzez błędną wykładnię
tego pierwszego, polegającą na przyjęciu prawidłowości orzeczenia Sądu pierwszej
instancji w jego punkcie pierwszym, pomimo iż wskazany przepis - w brzmieniu obo-
wiązującym w dniu orzekania - pozwalał jedynie na oddalenie skargi bądź - na skutek
jej uwzględnienia - na zmianę zaskarżonego wyroku albo jego uchylenie i odrzucenie
pozwu lub umorzenie postępowania, a powódka w apelacji zarzucała Sądowi pierw-
szej instancji błędne ustalenie oraz błędną ocenę okoliczności prawnych, będących
podstawą zaskarżonego orzeczenia,
4
II. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: 1) art. 190 ust. 3 Konstytu-
cji RP, poprzez niewłaściwą jego wykładnię polegającą na przyjęciu za Sądem
pierwszej instancji, iż niekonstytucyjność danego przepisu, w tym przypadku art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w brzmieniu obowią-
zującym do 30 czerwca 2003 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854) w
zakresie, którego dotyczy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia
2003 r., P 7/02, istnieje od chwili wejścia w życie Konstytucji, podczas gdy - jeżeli
Trybunał nie postanowił inaczej na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji - to jego
orzeczenie o niekonstytucyjności normy prawnej wywołuje skutki na przyszłość (ex
nunc) oraz 2) art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw ( Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) w
związku z art. 38 § 5 k.p., poprzez ich niezastosowanie pomimo przyjęcia, iż w kon-
sekwencji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego powódka nie korzystała ze szcze-
gólnej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę, co w rezultacie powinno
doprowadzić do oceny, iż dokonane jej wypowiedzenie naruszało przepisy o wypo-
wiadaniu umów, ponieważ pracodawca dokonał wypowiedzenia przed upływem pię-
ciu dni zastrzeżonych dla zakładowej organizacji związkowej na zajęcie stanowiska
w sprawie wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę.
Wskazując na powyższe zarzuty powódka wniosła o uchylenie wyroku Sądu
Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi dru-
giej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenie także poprzedzają-
cego zaskarżone orzeczenie wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, zaś w przypadku uznania za nieuzasadnione
zarzutów naruszenia przepisów postępowania - zmianę zaskarżonego wyroku po-
przez oddalenie skargi pozwanego o wznowienie postępowania.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż Sąd Okręgowy dokonał błędnej inter-
pretacji art. 4011
k.p.c. przyjmując, że każde orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
o niezgodności danego przepisu z Konstytucją powoduje niekonstytucyjność tego
przepisu z mocą wsteczną do daty wejścia w życie ustawy zasadniczej (17 paździer-
nika 1997 r.), gdy tymczasem dotyczy to tylko sytuacji, w których Trybunał skorzysta
z wynikającego z art. 190 ust. 3 Konstytucji uprawnienia do orzeczenia o niekonsty-
tucyjności danego przepisu także wstecz. Skoro zatem w wyroku z dnia 7 kwietnia
2003 r., P 7/02, Trybunał Konstytucyjny nie określił innego terminu utraty mocy obo-
5
wiązującej art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w brzmieniu obowiązują-
cym do dnia 30 czerwca 2003 r., przeto orzeczenie stwierdzające jego niekonstytu-
cyjność wywołuje skutki na przyszłość, poczynając od daty opublikowania orzeczenia
Trybunału, to jest od dnia 15 kwietnia 2003 r. W tym zakresie skarżąca powołała się
na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2002 r., V CA
½, wskazując, iż wyrażone w zaskarżonym wyroku stanowisko pozostaje w sprzecz-
ności z zasadą niedziałania prawa wstecz w sytuacji, gdy dotychczasowy stan
prawny był dla pracownika korzystniejszy. Gdyby nawet przyjąć trafność stanowiska
Sądów obu instancji, to pracodawca naruszył przepisy o wypowiadaniu umów o
pracę (art. 45 § 1 k.p.), gdyż strona pozwana zawiadomiła zakładową organizację
związkową o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę w dniu 28 maja
2001 r., zaś wypowiedzenie umowy zostało dokonane przez pracodawcę w dacie 31
maja 2001 r., a zatem przed upływem terminu zastrzeżonego dla tej organizacji na
zajęcie stanowiska, której to okoliczności, mającej dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie, Sądy obu instancji nie ustaliły i nie wzięły pod uwagę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony jest powołany w ramach podstawy z art. 3931
pkt 2 k.p.c. ka-
sacyjny zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 k.p.c., „poprzez
nierozpoznanie istoty sprawy, a tym samym niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla
jej rozstrzygnięcia okoliczności”. Skarżąca upatruje naruszenia powołanych przepi-
sów w tym, iż Sąd Okręgowy podzielił ustalenia i ocenę prawną dokonaną przez Sąd
pierwszej instancji w sytuacji, gdy nie zostały poczynione istotne dla sprawy ustalenia
w zakresie dopełnienia przez pracodawcę trybu konsultacji związkowej, o której
mowa w art. 38 k.p. W myśl art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, zaś stosownie do art. 378 § 1 k.p.c. sąd
drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia
bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Po pierwsze, nie za-
chodzi w niniejszej sprawie nierozpoznanie istoty sprawy, które skarżąca błędnie
utożsamia z niewyjaśnieniem okoliczności istotnych dla jej rozstrzygnięcia. Tymcza-
sem nierozpoznanie istoty sprawy występuje w sytuacji nierozpoznania merytorycz-
nego podstaw powództwa, lecz jego oddalenia na podstawie stwierdzenia przesłanki
unicestwiającej roszczenie, takiej jak brak legitymacji procesowej, przedawnienie
6
roszczenia lub przedwczesność powództwa. Po drugie, przedstawienie dowodów dla
stwierdzenia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy należy
do stron procesowych, zaś sąd nie ma obowiązku prowadzenia z urzędu postępowa-
nia dowodowego ani w pierwszej, ani w drugiej instancji (art. 232 k.p.c.). Tym samym
zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. może w zasadzie polegać jedynie na odmowie
przeprowadzenia przez sąd dowodu zmierzającego do wyjaśnienia istotnych okolicz-
ności sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2001 r., I PKN 299/00,
OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 573). Po trzecie, określony w art. 378 § 1 zdanie pierw-
sze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (zaskarżenia) ozna-
cza zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice oraz nakaz rozwa-
żenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków, które określają kie-
runek postępowania merytorycznego i kontroli sądu drugiej instancji (por. postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004 nr
10, poz. 161). Skarżąca zarówno w postępowaniu przed Sądem pierwszej, jak i dru-
giej instancji nie podnosiła zarzutu wadliwie przeprowadzonej konsultacji związkowej,
przewidzianej w art. 38 k.p. W tej sytuacji Sąd Okręgowy nie miał podstaw do pod-
ważenia dokonanego przez Sąd Rejonowy i niezakwestionowanego w apelacji usta-
lenia, iż dokonane powódce wypowiedzenie umowy o pracę spełniało wymogi for-
malne wypowiedzenia stosunku pracy pracownikowi niepodlegającemu szczególnej
ochronie przed wypowiedzeniem.
W konsekwencji - w świetle ustaleń faktycznych, których kasacja skutecznie
nie podważa i którymi Sąd Najwyższy jest związany - nieuzasadniony okazał się po-
wołany w ramach podstawy z art. 3931
pkt 1 k.p.c. zarzut naruszenia art. 10 ust. 2
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U.
z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.) w związku z art. 38 § 5 k.p.
Nieskuteczny jest również zarzut naruszenia art. 412 § 2 k.p.c. w związku z
art. 378 § 1 k.p.c., poprzez przyjęcie prawidłowości wyroku Sądu pierwszej instancji,
pomimo iż - w przypadku uwzględnienia skargi - winien on zaskarżony wyrok zmie-
nić. Istotnie, w myśl art. 412 § 2 k.p.c. sąd stosownie do okoliczności bądź oddala
skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskarżony wyrok albo go
uchyla i pozew odrzuca lub postępowanie umarza. Tymczasem Sąd pierwszej in-
stancji, pomimo iż rozpoznał sprawę merytorycznie, uchylił zaskarżony skargą o
wznowienie postępowania wyrok i oddalił powództwo, zaś treść tego rozstrzygnięcia
7
nie została skorygowana przez Sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia. Sto-
sownie do art. 3931
pkt 2 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej może być naruszenie nie
jakichkolwiek przepisów postępowania, ale tylko takich, których naruszenie mogło
wywrzeć istotny wpływ na wynik sprawy. Konieczne jest zatem wykazanie, że naru-
szony przez sąd drugiej instancji przepis był istotny w znaczeniu obiektywnym, a na-
stępstwa stwierdzonych wadliwości postępowania były tego rodzaju lub skali, że
kształtowały lub współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia (por. posta-
nowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 57/96, OSNC 1997 nr 6-
7, poz. 82). Naruszenie wskazanego przez skarżącą przepisu nie wywarło istotnego
wpływu na wynik sprawy, albowiem w ostateczności doszło do unicestwienia po-
przedniego wyroku i oddalenia powództwa, a ten ostatni skutek nastąpiłby również w
przypadku zmiany poprzedniego wyroku.
W ramach podstawy określonej w art. 3931
pkt 1 k.p.c. skarżąca podniosła za-
rzut naruszenia art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez jego nie-
właściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, iż niekonstytucyjność art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w zakresie, którego dotyczy
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r., P 7/02, istnieje od
chwili wejścia w życie Konstytucji, podczas gdy orzeczenie to - wobec nieokreślenia
innego terminu utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, niż dzień
ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw - wywołuje skutki na przyszłość (ex nunc). Tak
sformułowany zarzut jest nieuzasadniony i wskazuje na nieodróżnienie przez skar-
żącą skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego, które wyczerpują się w utracie
mocy obowiązującej zakwestionowanego nim przepisu w zakresie określonym w
sentencji wyroku z uwagi na jego sprzeczność z aktem prawnym wyższej rangi (nie-
konstytucyjność) od skutków utraty mocy obowiązującej tego przepisu, do których
należy możność wystąpienia z żądaniem wznowienia postępowania w sprawie za-
kończonej orzeczeniem wydanym na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatyw-
nego (jego przepisu lub przepisów).
Zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin
utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Z powołanego przepisu wynika, że
orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uznające przepis za niezgodny z Konstytucją,
nie burzy porządku prawnego ustanowionego tym przepisem przed wejściem orze-
czenia w życie. Akt normatywny uznany za niekonstytucyjny traci moc obowiązującą
8
jedynie na przyszłość, a więc jego moc obowiązująca rozciąga się na stany faktyczne
powstałe przed ogłoszeniem orzeczenia Trybunału, bądź ustalonym przez sam Try-
bunał innym terminem utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Nie oznacza
to jednak, że do tego momentu akt ten powinien być bez zastrzeżeń stosowany do
stanów faktycznych powstałych przed ogłoszeniem orzeczenia lub innym terminem
ustalonym przez Trybunał. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że uznany
przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis nie może być sto-
sowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogło-
szenia orzeczenia Trybunału, jest jednolite (por. postanowienie z dnia 7 grudnia 2000
r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 331, wyrok z dnia 5 września 2001 r., II
UKN 542/00, OSNP 2003 nr 11, poz. 276, z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01,
OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 58, z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01,
OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 581 oraz z dnia 18 grudnia 2002 r., I PKN 668/01,
OSNP 2004 nr 3, poz. 47). Przyjęcie stanowiska, że do momentu ogłoszenia orze-
czenia Trybunału akt uznany za niekonstytucyjny ma pełną moc obowiązującą i po-
winien być bez żadnych zastrzeżeń stosowany przez sądy do stanów faktycznych
powstałych przed ogłoszeniem orzeczenia przekreśliłoby także sens instytucji wzno-
wienia postępowania (którego celem jest przecież wydanie orzeczenia zgodnego z
prawem) w sytuacji, gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zawiera wiążące
stwierdzenie, iż akt normatywny pozostaje w sprzeczności z aktem prawnym wyż-
szego rzędu, a sprzeczność ta z reguły istnieje od samego początku. Zgodnie z kon-
stytucyjną regułą wyrażoną w art. 190 ust. 4 Konstytucji orzeczenie Trybunału Kon-
stytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą
aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie
sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach
stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego roz-
strzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego
postępowania. Trybunał Konstytucyjny niejednokrotnie stwierdzał, iż art. 190 ust. 4
Konstytucji wskazuje na wyraźną wolę ustrojodawcy, aby sprawa prawomocnie
(ostatecznie) rozstrzygnięta na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją była
rozstrzygnięta w zgodzie z wartościami i zasadami konstytucyjnymi. W nowym stanie
prawnym, ukształtowanym w następstwie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,
rozpatrzenie sprawy jest nie tylko dopuszczalne, ale możliwość taka jest ujęta jako
podmiotowe, konstytucyjne prawo uprawnionego. Prawo do wznowienia postępowa-
9
nia w wypadku orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o niekonstytucyjności praw-
nej podstawy prawomocnego orzeczenia sądowego jest bowiem jednym z aspektów
konstytucyjnego prawa do sądu (por. wyrok z dnia 2 marca 2004 r., SK 53/03,
OTKZU-A 2004. nr 3, poz. 16 oraz z dnia 9 czerwca 2003 r., SK 5/03 - OTKZU-A
2003 nr 6, poz. 50). Realizację reguły określonej w art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowi
na gruncie postępowania cywilnego - będący samodzielną podstawą wznowienia -
art. 4011
k.p.c., nakazujący wznowienie postępowania sądowego w wypadku, gdy
Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
umową międzynarodową, lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orze-
czenie. W konsekwencji, po wznowieniu postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c.
sąd stwierdzając, iż orzeczenie zostało wydane na podstawie obowiązującego aktu
prawnego, ma jednocześnie przesłankę do innego rozstrzygnięcia sprawy, uznając,
że choć akt ten obowiązywał, to jednak nie powinien był zostać w sprawie zastoso-
wany, co okazało się dopiero po wydaniu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny
(por. przytoczone wyżej postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r.,
III ZP 27/00). W powołanym w kasacji wyroku z dnia 30 stycznia 2002 r., V CA ½,
Sąd Najwyższy - z uwagi na stan faktyczny sprawy - nie zajął w ostateczności sta-
nowiska co do rozciągającego się wstecz następstwa utraty mocy aktu prawnego,
uznanego za sprzeczny z Konstytucją. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, iż
przedmiot postępowania w tamtej sprawie łączył się z nabyciem w drodze spadko-
brania uprawnień związanych z lokalem własnościowym.
Z przytoczonych wyżej względów niezasadny okazał się przytoczony w uza-
sadnieniu kasacji w ramach podstawy określonej w art. 3931
pkt 2 k.p.c. zarzut naru-
szenia art. 4011
k.p.c., przez jego zastosowanie w sytuacji, w której Trybunał Konsty-
tucyjny nie ustalił wstecznego terminu utraty mocy obowiązującej art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych. Należy zauważyć, iż ustawa z dnia 1 września
1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) możliwości ta-
kiej nie stwarza, przewidując jedynie w art. 71 ust. 2 postanowienie przez Trybunał o
utracie mocy obowiązującej aktu normatywnego po dniu ogłoszenia orzeczenia
stwierdzającego niezgodność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową
lub ustawą.
W ostateczności jednak kasacja jest uzasadniona. Zasadą jest, że Sąd Naj-
wyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 39311
k.p.c.), te zaś w szczegól-
ności wyznaczone są przez sposób ujęcia podstaw kasacyjnych (przytoczonych w
10
kasacji przepisów, których naruszenie zarzuca się zaskarżonemu wyrokowi) oraz ich
uzasadnienia (art. 3933
k.p.c.). Zaskarżony wyrok narusza powołany w uzasadnieniu
kasacji (w kontekście przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego) art. 45 § 1 k.p.,
przez błędne uznanie, że stan faktyczny sprawy nie odpowiada hipotezie wskazane-
go unormowania w zakresie naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę.
Należy przypomnieć, iż postępowanie, którego przedmiotem było przywrócenie po-
wódki do pracy, zostało zakończone prawomocnym wyrokiem opartym na przyjęciu
naruszenia przepisów dotyczących szczególnej ochrony członków komisji rewizyjnej
zakładowej organizacji związkowej przed wypowiedzeniem umowy o pracę, ustano-
wionej w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 30 czerwca 2003 r. Zgodnie ze wskazanym
przepisem pracodawca nie mógł bez zgody zarządu zakładowej organizacji związ-
kowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym człon-
kiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie
trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. Jednoznacznie zatem w
przepisie tym określone zostały podmiotowe (pracownicy będący członkami zarządu
lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej) i przedmiotowe (zgłoszenie
przez pracodawcę zamiaru wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy) prze-
słanki ochrony. Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r., P
7/02 (OTK-A 2003 nr 4, poz. 29) przepis ten został uznany za niezgodny z art. 32
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim nakłada na pracodawcę
obowiązek uzyskania zgody na rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem będą-
cym członkiem komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej. Wyrok ten zo-
stał ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 15 kwietnia 2003 r. (w Nr 63, poz. 590), a
zatem z tym dniem, stosownie do art. 190 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji, utracił
moc obowiązującą przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w zakresie
określonym w sentencji wyroku. W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny
podkreślił, iż aczkolwiek skierowane przez Sąd Rejonowy pytanie prawne zostało
sformułowane w odniesieniu do pełnego zakresu regulacji zawartej w art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych, to zgodnie z art. 193 Konstytucji toczące się przed
Trybunałem w wyniku wniesienia pytania prawnego postępowanie jest kontrolą zwią-
zaną z konkretną sprawą, zawisłą przed sądem, na gruncie której pojawiła się wąt-
pliwość co do legalności lub konstytucyjności przepisu prawnego, który ma być za-
stosowany w tej właśnie sprawie. Stan faktyczny sprawy będącej tłem pytania praw-
11
nego wskazuje, że kwestionowana regulacja zawarta w art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych wzbudza wątpliwości w zakresie, w jakim uzależnia rozwią-
zanie stosunku pracy - w trybie art. 52 k.p. - z członkiem komisji rewizyjnej, od zgody
zarządu zakładowej organizacji związkowej. Dlatego dla rozpoznawanej sprawy
zasadnicze znaczenie ma ustalenie, czy ochrona członków komisji rewizyjnej, w
przypadku rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 52 k.p., nie prowadzi do naru-
szenia zasady równości, wyrażonej w art. 32 Konstytucji. Wskazuje to, iż stwierdzona
przez Trybunał Konstytucyjny w omawianym orzeczeniu niekonstytucyjność regulacji
zawartej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych odnosi się tylko do przy-
padku ochrony członków komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej przed
rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia z przyczyn wskazanych w art. 52
k.p. Świadczy o tym określony w sentencji wyroku Trybunału zakres uznania art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych za niezgodny z Konstytucją, odnoszący się
wyłącznie do jednej ze wskazanych w nim przesłanek przedmiotowych (zgłoszenia
przez pracodawcę zamiaru rozwiązania stosunku pracy).
W konsekwencji dokonane powódce wypowiedzenie umowy o pracę naru-
szało przepis art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w
związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w nieuznanym za niekon-
stytucyjny zakresie dotyczącym szczególnej ochrony członków komisji rewizyjnej za-
kładowej organizacji związkowej przed wypowiedzeniem stosunku pracy, a tym sa-
mym naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.
W tym miejscu należy zauważyć, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
7 kwietnia 2003 r., P 7/02, nie stanowił określonej w art. 4011
k.p.c. ustawowej pod-
stawy wznowienia postępowania w niniejszej sprawie. Bezpieczeństwo obrotu praw-
nego oraz charakter orzeczeń sądowych wymagają szczególnej ochrony prawomoc-
ności indywidualnych aktów stosowania prawa. Dlatego też przesłanki wznowienia
postępowania, prowadzącego do wzruszenia ostatecznego rozstrzygnięcia sądowe-
go, interpretowane muszą być ściśle. Przepis art. 190 ust. 1 Konstytucji nadaje orze-
czeniom Trybunału Konstytucyjnego rangę powszechnie obowiązujących i ostatecz-
nych. Ogłoszenie orzeczenia we właściwym organie publikacyjnym, które następuje
stosownie do art. 79 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, jest równoznaczne z po-
czątkiem jego obowiązywania i utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego orze-
12
czeniem aktu normatywnego lub jego przepisu (przepisów), ale wyłącznie w zakresie
określonym w sentencji orzeczenia Trybunału.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39313
§ 1 i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39319
k.p.c.
========================================