Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 43/09
POSTANOWIENIE
Dnia 25 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
w sprawie z powództwa S. M. P. sp. z o.o. w W.
przeciwko Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS w W.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2009 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 29 grudnia 2008 r.,
„Czy w procesie o zapłatę wynagrodzenia autorskiego
skierowanego przeciwko organizacji zbiorowego zarządzania
nabywca autorskich praw majątkowych, w celu wykazania
legitymacji czynnej, może domagać się przesłankowego ustalenia, że
zbywca tych praw jest autorem utworu w sytuacji, gdy również
w stosunku do innego twórcy działa domniemanie z art. 8 § 2 ustawy
z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(tekst jednolity Dz.U. Nr 90/2006 poz. 631 ze zm.)?”
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
W postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym rozpoznającym apelację
pozwanego - Stowarzyszenia Autorów ZAiKS w W. od wyroku Sądu Okręgowego
w W. z dnia 27 grudnia 2007 r. pojawiło się istotne, zdaniem tego Sądu,
zagadnienie prawne związane z koniecznością przesądzenia, czy w procesie o
zapłatę wynagrodzenia autorskiego skierowanego przeciw organizacji zbiorowego
zarządzania można ustalać czy zbywca tych praw jest autorem utworu w sytuacji
gdy domniemanie określone w art. 8 § 2 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych działa także na korzyść innej osoby lub osób.
Zagadnienie to powstało w procesie wszczętym na podstawie powództwa S.
M. P. Sp. z o.o. z dnia 26 lutego 2004 r. skierowanego przeciwko Stowarzyszeniu
Autorów ZAiKS o ustalenie, że autorskie prawa majątkowe do utworu słowno-
muzycznego pt. „P. ", którego autorami są D. K. (autor muzyki) oraz K. R. – K.
(autor słów) przysługują S. M. P. Sp. z o.o. z siedzibą w W. oraz Spółce K. P. & P.
Sp. z o.o. z siedzibą w W. Ostatecznie, po zmianie powództwa, powód domagał się
zasądzenie od pozwanego ZAiKS na swoją rzecz kwoty 506 979,03 zł z odsetkami
ustawowymi z tytułu zainkasowanych przez pozwanego od użytkowników lecz
niewypłaconych powodowi wynagrodzeń przysługujących za eksploatację
wspomnianego wyżej utworu.
W uzasadnieniu swojego żądania powód wskazał, że jest następcą prawnym
uprawnionych do utworu słowno muzycznego do którego nabył autorskie prawa
majątkowe. Na podstawie umowy z dnia 11 marca 2003 r. D. K. przeniósł na
powoda autorskie prawa majątkowe do utworu oryginalnego pt. „L.” oraz do
wszelkich jego opracowań. Natomiast na podstawie umowy z dnia 6 czerwca
2003 r. powód zawarł z K. P. & P. Sp. z o.o. w W. umowę Co-Publishingu, na mocy
której nabył udział w autorskich prawach majątkowych do utworu pt. „P.”
przysługujących autorce K. R. (K.). Prawa te na mocy wcześniejszej umowy z dnia
2 stycznia 2003 r. Spółka K. P. & P. nabyła od autorki K. R.
Pozwany odmówił przyjęcia do rejestracji utworu pt. „P.” z uwagi na
posiadanie umowy z 27 września 1999 r. zawartej pomiędzy wydawcą U.M. P. P.
Sp. z o.o. a K. S.-R., z której wynikało, że ten utwór zostanie zarejestrowany, jako
3
utwór słowno-muzyczny łączny, a podział autorskich praw majątkowych wynosić
będzie: 50% G. B. (muzyka) i 50% K. (słowa).
Utwór „P. " znalazł się na płycie (albumie fonograficznym) wydanym
wspólnie przez K. R. i G. B. pt. „K. & B." jako oryginalny utwór tych twórców (
kompozycji G. B. słowa K. R). Album „K. & B." został wydany przez wytwórnię
płytową BMG Poland, po uzyskaniu zgody na rozpowszechnianie stworzonych
opracowań oraz na eksploatację utworu „P. " od Spółki U. M. P. P. sp. z o.o.
reprezentującą na terytorium Polski autorskie prawa majątkowe i zależne do
utworów oryginalnych autorstwa G. B., na mocy umowy zawartej z P. E. we Francji.
Utwór ten został zgłoszony do pozwanego przez wydawcę albumu BMG
Poland Sp. z o.o. ze wskazaniem autorów utworu G. B. i K. R. Formalnie utwór nie
został zarejestrowany przez pozwanego, wobec nie złożenia do ZAiKS-u formularzy
zgłoszeniowych oraz własnoręcznie podpisanego przez wszystkich autorów
egzemplarza zapisu nutowego utworu tzw. „fortepianówki" i egzemplarza tekstu.
Autorka tekstu spełniła te wymogi formalne, nie uczynił tego G. B., wskazywany
jako autor muzyki.
Pozwane Stowarzyszenie uzyskało od organizacja zbiorowego zarządzania
autorskimi prawami majątkowymi S., działającym na terenie byłej Jugosławii,
informację, że utwór „P. " jest utworem zgłoszonym w tej organizacji pod ochroną
prawną i do zbiorowego zarządzania w 1990 r., jako utwór o tytule oryginalnym „L.”
Pod tym tytułem utwór został wydany i wprowadzony do obrotu na kasetach
magnetofonowych na terytorium byłej Jugosławii w 1992 r.
Zarówno G. B. jak i reprezentujący jego prawa autorskie majątkowe
francuska filia Koncernu U., jako jego oryginalny publisher czy U. M. P. sp. z o.o.
jako sub-publisher na terytorium Polski nie potwierdzili w żaden sposób praw G. B.
do utworu ani nie zgłosili z tytułu autorstwa muzyki utworu jakichkolwiek roszczeń.
Pozwany w wyniku wątpliwości co do autorstwa utworu pt. „P. " w zakresie
warstwy muzycznej odmówił powodowi wypłacenia zainkasowanych wpływów z
tytułu korzystania z utworu wskazując, że istniejące wątpliwości, kto jest autorem
muzyki utworu „P. " może rozstrzygnąć tylko sąd.
4
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest uzasadnione co do zasady oraz co
do wysokości i zasądził od pozwanego na rzecz powoda dochodzoną kwotę
z ustawowymi odsetkami. Sąd I instancji uznał, że powód ma legitymację czynną
do dochodzenia roszczeń majątkowych z tytułu wykonań utworu „P. ". Wynika ona
z umów zawartych z autorami utworu -warstwy muzycznej z D. K. i warstwy słownej
- pośrednio z K. R. Wobec ustalenia, na podstawie opinii biegłego, tożsamości
kompozycji stanowiącej warstwę muzyczną utworu słowno - muzycznego ,,P. " z
kompozycją stanowiącą warstwę muzyczną utworu „L.", zgłoszenie w ZAiKS-ie do
ochrony utworu „P. " autorstwa wskazanego w formularzu deklaracyjnym z 29
kwietnia 2003 r. Sąd uznał za prawidłowe, a odmowę rejestracji utworu i wypłaty
kwot z wykonań utworu za nieuzasadnione.
Przedstawiający zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny wskazał, że dla
rozstrzygnięcia sprawy niezbędne jest przesadzenie, czy powód skutecznie nabył
autorskie prawa majątkowe, co z kolei będzie możliwe jedynie po ustalenie, czy D.
K. przysługują prawa autorskie do utworu „P. "
Sąd zwrócił uwagę na to, że w ustalone przez Sąd Okręgowy okoliczności
faktyczne uprawniają do wniosku, iż rozstrzygnięcie sporu toczącego się
pomiędzy nabywcą autorskich praw majątkowych, a organizacją zbiorowego
zarządzania o zapłatę wynagrodzenia autorskiego winno być poprzedzone
rozstrzygnięciem, który ze wskazanych kompozytorów jest autorem muzyki do
utworu „P. " – G. B. jako autor utworu pierwotnego, czy też D. K. autor utworu „L.",
a utwór „P. " stanowi jego opracowanie. W tym ostatnim przypadku niezbędne jest
także rozstrzygnięcie czy utwór „L." został w swej części muzycznej stworzony
jedynie przez tego kompozytora, czy też wspólnie z innym autorem (M. J.).
Sąd Okręgowy uznał, iż ustalenie to może nastąpić w toczącym się sporze
o zapłatę i dokonał takiego ustalenia po przeprowadzeniu postępowania
dowodowego na okoliczność tożsamości melodycznej utworów „L." i „P. ". Zdaniem
Sądu Apelacyjnego stanowisko to budzi uzasadnione wątpliwości.
Wprawdzie, jak podkreślił Sąd Apelacyjny w procesie o świadczenie
niejednokrotnie rozpoznawane jest zagadnienie ustalenia prawa uzasadniającego
dochodzone roszczenie, to możliwość taka istnieje jedynie w sytuacji, gdy ma
5
miejsce tożsamość stron postępowania, zarówno w zakresie ustalenia prawa, jak
i powództwa o świadczenie. Natomiast w rozpoznawanej sprawie podmiotami
postępowania o zapłatę są nabywca autorskich praw majątkowych oraz organizacja
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Stronami sporu o ustalenie komu
przysługują prawa autorskie do utworu „P. " i to zarówno osobiste jak i majątkowe,
są zaś G. B. wobec którego działa domniemanie o jakim mowa w art. 8 ust. 2 o
prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz D. K. zgłaszający swoje pretensje do
autorstwa utworu „P. " (z uwagi na jego tożsamość w warstwie muzycznej ze
skomponowanym wcześniej przed niego utworem „L.”).
Adresatem roszczenia o ustalenie prawa autorskiego jest podmiot który
kwestionuje prawo twórcy do utworu, lub też pretenduje do tego prawa. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego tak skonstruowane podmiotowo powództwo o ustalenie może
rozstrzygnąć spór co do prawa autorskiego warstwy muzycznej utworu „P. ". Przy
czym orzeczenie to rozstrzygałoby kompleksowo spór zarówno w zakresie
autorskich praw osobistych, jak i majątkowych oraz eliminowałoby ewentualne
spory w przyszłości. Orzeczenie to pozwoliłoby także na prawidłową ochronę praw
autorskich przez organizację zbiorowego zarządzania, która mogłaby w sposób
prawidłowy zarządzać prawami autora utworu na przyszłość. Jak słusznie bowiem
wywodzi pozwany, jest on zobowiązany do jednakowego traktowania swoich
członków /art. 106 § 1 prawa autorskiego/ i nie jest uprawniony do rozstrzygania
sporów komu przysługują prawa autorskie do utworu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego można też bronić poglądu prezentowanego
przez Sąd I instancji, iż dla rozstrzygnięcia sporu o zapłatę wynagrodzenia na rzecz
nabywcy autorskich praw majątkowych za eksploatację utworu w określonym
przedziale czasowym, wystarczające jest ustalenie w oparciu o przeprowadzone
postępowanie dowodowe, a w szczególności opinię biegłego, iż autorem utworu „P.
" jest D. K., albowiem utwór ten charakteryzuje się taką samą linią melodyczną co
utwór „L." A zatem stosownie do treści art. 2 § 1 prawa autorskiego majątkowe
prawa autorskie należą do D. K., a powód jako nabywca jego praw majątkowych
do utworu może domagać się zapłaty wynagrodzenia. W tym kontekście Sąd
Apelacyjny zwrócił uwagę, że zarówno G. B. jak i M. J. (podmiot, który występuje w
niektórych dokumentach jako współautor muzyki co utworu „L.”) zostali
6
zawiadomieni o toczącym się sporze i mogli dla ochrony swych roszczeń z tytułu
wynagrodzenia autorskiego, w zakresie dochodzonym pozwem, wstąpić do procesu
w charakterze interwenientów ubocznych. A wobec zaniechania aktywności
procesowej ponoszą skutki o jakich mowa w art. 82 w związku z art. 85 k.p.c.
W ocenie Sądu Apelacyjnego jednak, pozwany jako organizacja zbiorowego
zarządzania, nie ma legitymacji biernej w sporze o ustalenie prawa autorskiego.
Konkludując, Sąd Apelacyjny przychyla się do poglądu, że dla wykazania przez
powoda legitymacji czynnej uzasadnionej nabyciem autorskich praw majątkowych
do utworu „P. ", niezbędne jest przedstawienie orzeczenia zapadłego w innym
postępowaniu rozstrzygającym spór o ustalenie, iż to właśnie zbywcy tych praw
D.K. przysługuje to prawo.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sąd Apelacyjny formułując zagadnienie prawne oczekuje odpowiedzi, która
miałaby przesądzić, czy w procesie o zapłatę wynagrodzenia pomiędzy osobą
reprezentującą autorskie prawa majątkowe twórcy utworu a organizacją zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi można ustalać, czy zbywca tych praw jest autorem
utworu w sytuacji gdy domniemanie określone w art. 8 § 2 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych działa także na korzyść innej osoby lub osób.
Odpowiedź na tak sformułowane pytanie zależy jednak od okoliczności
faktycznych, które przesądzają o jej treści. Brak zaś podstaw, do sformułowania
generalnej zasady, która mogłaby znaleźć zastosowanie także w rozpoznawanej
sprawie. Na tak sformułowane zagadnienie prawne Sąd Najwyższy nie mógł więc
udzielić odpowiedzi.
Słusznie Sąd Apelacyjny akcentuje, że ustalanie w formie wyroku sądowego,
kto jest autorem określonego utworu powinno jednoznacznie przesądzać komu
przysługuje ogół praw autorskich osobistych i majątkowych. W takim procesie
powinien więc uczestniczyć każdy, kto może być uznany za autora utworu zgodnie
z domniemaniem określonym z art. 8 ust 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst Dz. U z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze
zm.). Nie można przywiązywać zasadniczego znaczenia do faktu, że w aktualnie
toczonym procesie zawiadomiono wszystkie osoby, za którymi przemawia
7
wspomniane domniemanie oraz to, że jeden z objętych domniemaniem
potencjalnych twórców dzieła nie podejmuje żadnych działań zmierzających do
wykazania, iż to właśnie on jest jego autorem. Z drugiej strony nie można też, co do
zasady, wykluczyć ustalenia autorstwa dzieła w procesie w którym pozwanym
o zapłatę wynagrodzenia za rozpowszechnianie utworu jest organizacja zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi.
W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy mamy do czynienia ze złożoną
sytuacją. Jako twórców utworu muzycznego na nośnikach służących jego
rozpowszechnianiu podano zarówno D. K. jak i G. B. Za każdym z potencjalnych
autorów przemawia więc domniemanie z art. 8 § 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
Rację ma więc pozwane stowarzyszenie, że bez przesądzenia kto jest autorem
tego dzieła nie może ono wypłacać tantiem, które pobrało za rozpowszechnianie
tego utworu.
Wspomniane domniemanie stwarza każdemu z potencjalnych autorów dzieła
możliwość obrony jego prawa autorskich. Z domniemania tego należy
wyprowadzać wniosku, że jedyną drogą do jego obalenia jest proces z udziałem
objętych nim osób, w którym przesądzone zostanie komu przysługują prawa
autorskie do tego dzieła. Nie sposób ustalać autorstwa utworu tylko na potrzeby
wypłaty wynagrodzenia, gdyż w takiej sytuacji nie można by wykluczyć, że jeden
z potencjalnych jego autorów wystąpi z powództwem o ustalenie komu przysługują
wszelkie prawa do spornego utworu. W konsekwencji mogłoby dojść do kolizji
pomiędzy dwoma orzeczeniami sądu. Z tego względu przed ustalenie komu
wypłacić wynagrodzenie za korzystanie z utworu należy ustalić kto jest jego
autorem. Takie ustalenie może odbyć się w procesie, w którym każda z osób, za
którą przemawia domniemanie z art. 8 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, będzie występowała w charakterze strony, osobiście lub przez osobę
jej prawa reprezentujące. Czy będzie to odrębny proces od tego, który się toczy,
czy też do toczącego się procesu zostaną wezwane zainteresowane osoby jest
kwestią otwartą. W każdym razie wyrok w sprawie wynagrodzenia za korzystanie
ze spornego utworu musi być poprzedzony ustaleniem komu przysługują osobiste
i majątkowe prawa do tego utworu. Warto także podkreślić, że pozwane
stowarzyszenie jest wprawdzie także uprawnione do reprezentowania drugiego
8
z potencjalnych autorów, to jednak ze względu na art. 106 § 1 wspomnianej
ustawy, który zobowiązuje go do jednakowego traktowania praw swoich członków
oraz innych podmiotów przez siebie reprezentowanych w zakresie zarządzania tymi
prawami lub dochodzenia ich ochrony, jego udział w toczącym się procesie nie
może być uznany za wystarczający dla zapewnienia gwarantowanej przez prawo
ochrony autorom dzieła. Z tego względu w procesie o ustalenie prawa autorskich
do spornego dzieła każda z osób za którymi przemawia domniemanie z art. 8
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych musi występować osobiście lub
przez osoby które będą reprezentowały tylko jej interesy.
Należy również zwrócić uwagę, że w orzecznictwie i doktrynie dopuszcza się
możliwość ustalenia stosunku prawnego lub prawa w procesie, w którym stronami
nie są podmioty stosunku prawnego lub prawa, które ma być ustalone (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z 30 października 2008 r., II CSK 233/08 oraz z dnia
27 stycznia 2004 r., II CK 387/02 nie publikowane). W sytuacji gdy proces
o ustalenie toczy się pomiędzy innymi podmiotami niż te, którym z punktu widzenia
prawa materialnego ma przysługiwać określone prawo, warunkiem jego
dopuszczalności powinna być ocena tego, czy w takim procesie każdy
z podmiotów, który może być potencjalnie uprawniony lub być stroną określonego
stosunku prawnego, ma zapewnioną możliwość ochrony swoich interesów. Tylko
wobec tego jeżeli do procesu toczonego bez udziału podmiotu, którego ustalenie
dotyczy, podmiot taki nie mógłby zostać dopuszczony, należałoby ustalenie
prowadzić w odrębnym procesie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c.
oraz art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U.
Nr 240, poz. 2052 ze zm.), orzekł jak w sentencji postanowienia.
9