Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 380/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku H.G.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu […]
o wyrównanie emerytury wojskowej i jej wysokość,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2008 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację Wojskowego
Biura Emerytalnego od wyroku Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9
października 2007r.,
2. 2. zasądza od Wojskowego Biura Emerytalnego na rzecz
H. G. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 9 października 2007 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia
17 października 2006 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy H. G. prawo do
emerytury wojskowej od dnia 1 sierpnia 2006 r. do dnia 30 września 2006 r. i oddalił
odwołanie w pozostałej części.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że decyzją Dowódcy Okręgu Wojskowego
[…] z dnia 11 marca 2003 r. wypowiedziano wnioskodawcy stosunek służbowy
zawodowej służby wojskowej. Komendant WKU na podstawie rozkazu
personalnego Dowódcy Okręgu Wojskowego z dnia 23 grudnia 2003 r. zwolnił
wnioskodawcę z zawodowej służby wojskowej z dniem 31 stycznia 2004 r. Wniosek
o ustalenie uprawnień do emerytury wojskowej oraz jednorazową wypłatę 12-
miesięcznego uposażenia złożył wnioskodawca w dniu 6 lutego 2004 r. Wypłaty tej
dokonano za okres od 1 lutego 2004 r. do 31 stycznia 2005 r. Decyzją z dnia 20
lutego 2004 r. przyznano wnioskodawcy emeryturę wojskową, a wypłatę
świadczenia podjęto od dnia 1 lutego 2005 r., kontynuując ją do 31 lipca 2006 r.
Orzeczeniem z dnia 15 czerwca 2005 r wydanym na wniosek skarżącego
Terenowa Wojskowa Komisja Lekarska ustaliła jego niezdolność do służby
wojskowej w czasie pokoju przyznając kategorię D. W rozpoznaniu wniosku
decyzją z dnia 28 czerwca 2006 r. Dowódca Wojsk Lądowych stwierdził
nieważność decyzji z dnia 11 marca 2003 r. w sprawie wypowiedzenia stosunku
służbowego zawodowej służby wojskowej, w następstwie czego rozkazem
personalnym Nr … z czerwca 2006 r. Dowódca Okręgu Wojskowego stwierdził
wygaśnięcie swojego rozkazu z 7 listopada 2003 r o zwolnieniu wnioskodawcy z
zawodowej służby wojskowej. Organ rentowy decyzją z dnia 2 sierpnia 2006 r.
stwierdził ustanie prawa do emerytury. Rozkazem personalnym z dnia 28 sierpnia
2006 r. doręczonym H. G. w dniu 1 września 2006 r. Dowódca Śląskiego Okręgu
Wojskowego […] stwierdził zwolnienie wnioskodawcy z zawodowej służby
wojskowej z mocy prawa wskutek ustalenia przez Terenową Wojskową Komisję
Lekarską niezdolności do zawodowej służby wojskowej z dniem uprawomocnienia
się orzeczenia - to jest 16 lipca 2006 r., natomiast Komendant WKU decyzją z dnia
3
26 września 2006 r. wydaną z urzędu, stwierdził prawo wnioskodawcy do
świadczenia pieniężnego za okres 12 miesięcy po zwolnieniu ze służby: od 1
sierpnia 2005 r. do 31 lipca 2006 r.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że
odwołanie R. G. zasługuje na częściowe uwzględnienie. Powołał się na treść art. 12
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 8 z 2004 r. poz. 66 ze zm.) zawierającego
przesłanki przyznania emerytury wojskowej i art. 41 ust. 1 i 2 ustawy normującego
wypłaty świadczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego, wnioskodawca dowiedział się o
ostatecznym zwolnieniu ze służby dopiero w dniu 1 września 2006 r., po doręczeniu
rozkazu z dnia 28 sierpnia 2006 r., ale wówczas był już w posiadaniu decyzji o
przyznaniu emerytury wojskowej. Wniosek o kontynuację przyznanego prawa mógł
złożyć dopiero w październiku 2006 r., mimo że składając pierwszy wniosek w dniu
6 lutego 2004 r. wyraźnie wskazał zamiar pobierania emerytury w sytuacji
zwolnienia go z zasadniczej służby wojskowej. Okoliczności, które po tej dacie
nastąpiły i terminy decyzji wydawanych przez organy wojskowe uniemożliwiły
złożenie we właściwym czasie kolejnego wniosku o emeryturę. Ostatecznie - z wy-
łącznej winy organów wojskowych - wnioskodawca przez 2 miesiące pozbawiony
był wszelkich należnych mu świadczeń. Wojskowy organ rentowy winien
uwzględnić jego wolę wyrażoną w lutym 2004 r. i przyznać prawo do emerytury
wojskowej od dnia, w którym wnioskodawca skutecznie został zwolniony ze służby.
Jako nieuzasadniony ocenił Sąd Okręgowy zarzut dotyczący nieprawidłowego
określenia stawki uposażenia według grupy U-26, stawka ta bowiem jest zgodna z
zaświadczeniem Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego z dnia 20 września
2006 r. o wysokości uposażenia i innych należności pieniężnych żołnierzy
zawodowych do celów ewidencyjno-finansowych oraz zaopatrzenia emerytalno-
rentowego.
Apelację od powyższego orzeczenia złożyła strona pozwana - Wojskowe
Biuro Emerytalne - zaskarżając je w części przyznającej wnioskodawcy prawo do
emerytury wojskowej od dnia 1 sierpnia do 30 września 2006 r.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
14 maja 2008 r. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że
4
odwołanie oddalił. Sąd stwierdził, że zwolnienie z zawodowej służby zawodowej
następuje z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się orzeczenia wojskowej
komisji lekarskiej ustalającej niezdolność do służby wojskowej lub odpowiedniej
decyzji, albo zaistnienia okoliczności stanowiącej podstawę zwolnienia żołnierza
zawodowego ze służby. Fakt zwolnienia stwierdza rozkazem personalnym,
wydanym do celów ewidencyjnych, organ, który wyznaczył żołnierza zawodowego
na stanowisko służbowe. Tym samym zdaniem Sądu zwolnienie wnioskodawcy ze
służby nastąpiło z mocy prawa wskutek ustalenia niezdolności H. G. do służby
wojskowej z dniem 16 lipca 2005 r. (art. 115 ust. 2 i 3 w związku z art. 111 pkt 3
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych -
Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.) W ocenie Sądu zaistnienie niezdolności do służby
wojskowej jest zdarzeniem nie pozostającym w jakimkolwiek związku z decyzjami w
przedmiocie wypowiedzenia stosunku służbowego i stwierdzenia nieważności
decyzji wypowiedzenia tego stosunku. Stwierdzenie nieważności decyzji tworzy
natomiast stan eliminacji z obrotu prawnego decyzji dotkniętej wadami
powodującymi nieprawidłowe ukształtowanie stosunku materialnoprawnego.
Konsekwencją takiego stanu była decyzja Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia
2 sierpnia 2006 r. o ustaniu prawa do emerytury, której wnioskodawca nie
zaskarżył.
Od powyższego orzeczenia wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną
wskazując, jako podstawy naruszenie przepisów prawa materialnego – 1.) art. 31
ust. 3 i art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy, i w konsekwencji przyjęcie, że:
- decyzję o przyznaniu prawa do emerytury można wydać tylko na wniosek
zainteresowanego,
- organ nie powinien był decydować o prawie do emerytury z urzędu,
- w sytuacji ubezpieczonego koniecznym było złożenie nowego wniosku o
przyznanie prawa do emerytury, gdyż złożony w 2004 r. stał się nieaktualny,
podczas gdy z okoliczności sprawy wynika, iż należało wydać decyzję z urzędu,
ewentualnie potraktować jako wniosek o wszczęcie postępowania wcześniej
złożony wniosek,
5
- 2.) art. 32 ust. 1 i 2 wojskowej ustawy emerytalnej, poprzez ich niezastosowanie w
sprawie, podczas gdy dają one organowi - również w okolicznościach niniejszej
sprawy - możliwość podjęcia z urzędu działań mających na celu ustalenie prawa do
emerytury. Mając powyższe na uwadze wniósł o uchylenie w całości zaskarżanego
wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna wnioskodawcy okazała się uzasadniona. Zgodnie z
uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2008 r., III UZP 1/08, OSNP
2009/7-8/101 - stwierdzić należy, że przepis art. 41 ust. 2 ustawy o z.e.ż. nie
dotyczy zwrotu świadczeń nienależnych (pobranej emerytury) i dlatego nie mógł
zastosowania w niniejszej sprawie. Zgodnie z nim emerytury lub renty inwalidzkiej
oraz dodatków nie wypłaca się za okres, za który żołnierz otrzymał uposażenie
przewidziane w przepisach o uposażeniu żołnierzy, chyba że emerytura lub renta
inwalidzka byłaby korzystniejsza. W tym przypadku organ emerytalny potrąca z
należnej emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków kwoty wypłacone z tytułu
uposażenia lub świadczenia pieniężnego przysługującego po zwolnieniu ze służby.
Przepis art. 41 ust. 2 reguluje jedną z zasad wypłaty świadczeń i taka jest tylko jego
funkcja, co wyraźnie wynika z jego treści oraz systematyki działu VI ustawy o z.e.ż.,
w którym się znajduje. Skoro w przepisie art. 48 ust. 1 zamyka się cała podstawa
prawna zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, to konsekwentnie nie może
stanowić jej przepis art. 41 ust. 2. Wniosek taki jasno wynika z wykładni
gramatycznej i systemowej. Regulacja zawarta w art. 41 ust. 2 pełni tylko rolę
wtórną do szczególnego rozwiązania przyjętego dla żołnierzy zawodowych o
wypłacie uposażenia jeszcze przez określony czas po zwolnieniu (art. 18 ust. 1 pkt
1 ustawy z 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy, jednolity tekst: Dz.U. z 1992
r. Nr 5, poz. 18 ze zm.; art. 95 pkt 1 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892).
Dlatego w niniejszej sprawie nie można było przyjąć założenia o możliwym
bezpośrednim skutku stwierdzenia nieważności decyzji o zwolnieniu żołnierza
zawodowego ze służby co do obowiązku zwrotu pobranej przez niego emerytury po
zwolnieniu ze służby. Obowiązek taki nie jest w ogóle przedmiotem tej decyzji.
Decyzja o nieważności decyzji o zwolnieniu ze służby nie dotyczy też w ogóle jej
6
skutków pośrednich. Jeżeli wystąpią, to podlegają odrębnej ocenie oraz regulacji
prawnej właściwej dla zdarzenia lub stosunku prawnego, których dotyczą. Istotne
jest stwierdzenie, że nie ma normy prawnej stanowiącej, iż stwierdzenie
nieważności decyzji o zwolnieniu żołnierza z zawodowej służby wojskowej rodzi
obowiązek zwrotu emerytury wypłaconej po zwolnieniu ze służby. Jedyną regulację
odnośnie do zwrotu nienależnego świadczenia z wojskowego zaopatrzenia
emerytalnego stanowi art. 48 ustawy o z.e.ż. Decyzja o stwierdzeniu nieważności
decyzji o zwolnieniu ze służby nie uchyla skutków wywołanych przez uznaną za
nieważną decyzję w zakresie materialnego prawa emerytalnego i stąd nie ma
żadnego wpływu na możliwość uznania emerytury wojskowej wypłaconej
żołnierzowi po zwolnieniu go ze służby mocą tej decyzji za świadczenie nienależne
w rozumieniu art. 48 ust. 1 ustawy o z.e.ż.
Powyższe miało tę konsekwencję, że w niniejszej sprawie prawo do
emerytury nie odpadło i przysługiwało nadal. Dlatego nie był potrzebny ponowny
wniosek aby na mocy decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia
17 października 2006 r. przyznać to prawo dopiero z dniem 1 października 2006 r.,
skoro decyzją z dnia 20 lutego 2004 r. przyznano już wnioskodawcy emeryturę
wojskową, a wypłatę świadczenia podjęto od dnia 1 lutego 2005 r.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.