Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lipca 2009 r.
II UK 374/08
1. Zgłoszenie wniosku o upadłość we "właściwym czasie" (art. 116 § 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U.
z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) powinno nastąpić w momencie zapewniającym
ochronę zagrożonych interesów wszystkich wierzycieli, aby po ogłoszeniu upa-
dłości mieli oni możliwość uzyskania równomiernego, chociaż tylko częściowe-
go, zaspokojenia z majątku spółki.
2. Zajęcie rachunków bankowych spółki w ramach postępowania egzeku-
cyjnego oznacza niemożność prowadzenia jakichkolwiek operacji finansowych
zapewniających jej prawidłowe funkcjonowanie i rodzi obowiązek członka za-
rządu niezwłocznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lipca
2009 r. sprawy z wniosku Jadwigi J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w W. o odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 czerwca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od pozwanego organu rentowego na
rzecz wnioskodawczyni kwotę 900 zł (dziewięćset) tytułem zwrotu kosztów postępo-
wania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Jeleniej Górze zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w W. z dnia 18 grudnia 2006 r. i ustalił, że wnioskodawczyni Jadwiga J.
jako były członek zarządu J. Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego Spółki z o.o. z
2
siedzibą w L. nie odpowiada za zobowiązania J. Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzew-
nego Spółki z o.o. Oddziału Zakładu Przemysłu Drzewnego w M., na które składają
się zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpie-
czenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych za okres od maja 2001 r. do sierpnia 2001 r. w wysokości 15.164,53 zł wraz z
odsetkami za zwłokę, liczonymi od dnia następującego po terminie płatności do dnia
poprzedzającego dzień ogłoszenia upadłości Spółki, w wysokości 470,40 zł.
Rozstrzygnięcie to Sąd pierwszej instancji wydał w oparciu o następująco
ustalony stan faktyczny. J. Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego Spółka z o.o.
(J.P.P.D.) jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa powstało w dniu 1 lutego 2000
r. w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. W skład zarządu Spółki
weszli: Krzysztof M. - prezes zarządu oraz Jadwiga J. - członek zarządu. Z dniem 1
lutego 2000 r. zarząd Spółki powołał samofinansujące się Oddziały w M., P., L. oraz
L. J.P.P.D. Spółka z o.o. z siedzibą w L. specjalizowała się w produkcji tartacznej
między innymi drewna budowlanego, tarcicy podłogowej oraz elementów palet i opa-
kowań. W chwili przekształcenia w Spółkę z o.o. przedsiębiorstwo obarczone było
układem sądowym z wierzycielami na łączną kwotę 1.128.379,97 zł (do spłaty w XVI
ratach w latach 2000-2003), zawartym w dniu 15 lipca 1998 r. w ramach postępowa-
nia naprawczego przed Sądem Rejonowym w Jeleniej Górze oraz stratą w wysoko-
ści 792.807,97 zł. We wrześniu 2000 r. zarząd J.P.P.D. Spółki z o.o. opracował pro-
gram restrukturyzacji przedsiębiorstwa. W dniu 11 października 2000 r. Agencja
Prywatyzacji w W. otrzymała pełnomocnictwo i upoważnienie do dokonania w imieniu
Skarbu Państwa prywatyzacji J.P.P.D. Spółki z o.o. Bilans J.P.P.D. Spółki z o.o. w L.
sporządzony na dzień 31 grudnia 2000 r. zamknął się sumą bilansową w wysokości
5.560.354,33 zł. Rachunek zysków i strat za okres od 1 lutego do 31 grudnia 2000 r.
wykazał stratę netto: 881.227,68 zł, zaś sprawozdanie z przepływu środków pienięż-
nych za wskazany okres wykazało zmniejszenie stanu środków pieniężnych. Biorąc
pod uwagę stan majątkowo-finansowy oraz inne ustalenia dokonane w trakcie bada-
nia sprawozdania finansowego Spółki, biegły rewident, w swojej opinii z dnia 2 kwiet-
nia 2000 r. nie stwierdził zagrożenia możliwości kontynuowania działalności badanej
jednostki w roku 2001.
Ogłoszenie o przetargu w sprawie sprzedaży zakładu w L.Ś. ukazało się w
dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 14 marca 2001 r., jednakże z uwagi na brak ofe-
rentów przetarg nie doszedł do skutku. Na wniosek prezesa zarządu na dzień 11
3
czerwca 2001 r. zwołano posiedzenie rady nadzorczej, która po zapoznaniu się z
informacjami o aktualnej sytuacji w Spółce stwierdziła, że zagrożenie dla jej działal-
ności wzrosło, ale widząc szansę na jej uratowanie, wniosek zarządu o ogłoszenie
upadłości uznała za przedwczesny, zwłaszcza w sytuacji istnienia należności do re-
alnej windykacji. Uchwałą [...] z dnia 11 czerwca 2001 r. rada nadzorcza J.P.P.D.
Spółki z o.o. w L. zawiesiła Krzysztofa M. w czynnościach prezesa zarządu. W dniu
13 czerwca 2001 r. powierzono funkcję prokurenta w Spółce specjaliście do spraw
marketingu i zasobów surowcowych Ryszardowi C.
Pismem z dnia 22 czerwca 2001 r. Prezes Agencji Prywatyzacji zwrócił się do
Ministra Skarbu Państwa o wyrażenie zgody na zbycie udziałów J.P.P.D. Spółki z
o.o. stanowiących rezerwę reprywatyzacyjną. Pozostała w zarządzie Jadwiga J. wraz
z prokurentem w dalszym ciągu prowadzili windykację wierzytelności oraz czynili sta-
rania u wszystkich wierzycieli Spółki o odroczenie terminów spłaty zobowiązań do
czasu sprzedaży udziałów Spółki lub jej poszczególnych oddziałów. W lipcu 2001 r.
zostały zakończone prace nad wyceną całego J.P.P.D. Spółki z o.o. i w dniu 16
sierpnia 2001 r. ukazało się w dzienniku „Rzeczpospolita” zaproszenie Agencji Pry-
watyzacji do nieograniczonego pisemnego przetargu publicznego na nabycie udzia-
łów Spółki w ramach drugiego etapu prywatyzacji.
Na posiedzeniu rady nadzorczej w dniu 20 lipca 2001 r. rada wystąpiła z wnio-
skiem o powołanie zarządu w składzie: Ryszard C. - prezes zarządu oraz Jadwiga J.
- członek zarządu. Rada nadzorcza wydała także pozytywną uchwałę opiniodawczą
[...] w sprawie uruchomienia procedury na sprzedaż oddziału w P., co mogłoby być
sposobem na poprawienie płynności finansowej i kondycji ekonomicznej Spółki.
Uchwałą [...] z dnia 20 lipca 2001 r. rada nadzorcza przychyliła się również do wnio-
sku zarządu w sprawie wydzierżawienia Oddziału Spółki w M. Pismem z dnia 20
lipca 2001 r. zarząd Spółki wniósł do Prezesa Agencji Prywatyzacji o uruchomienie
procedury na sprzedaż Oddziału Spółki w P. Podobnym pismem z dnia 20 lipca 2001
r. zarząd zwrócił się z prośbą o wyrażenie zgody na wydzierżawienie Oddziału Spółki
- Zakładu Przemysłu Drzewnego w M. firmie L. Spółce z o.o. w Z. Natomiast pismem
z dnia 24 lipca 2001 r. zarząd Spółki wystąpił do Prezesa Agencji Prywatyzacji z
wnioskiem o zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, dotyczącego
sprzedaży Oddziału Spółki w P. oraz wydzierżawienia Oddziału Spółki w M.
W związku z pogorszeniem się wyniku finansowego Spółki za okres I-VII 2001
r. zarząd Spółki w dniu 20 sierpnia 2001 r. wystąpił do Agencji Prywatyzacji z wnio-
4
skiem o zwołanie zgromadzenia wspólników i podjęcie uchwały w sprawie dalszego
istnienia Spółki (art. 233 k.s.h.). Analiza ekonomiczna za ten okres wykazała stratę
netto w wysokości 1.730.201,69 zł, przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i
rezerwowych oraz 51,71% kapitału zakładowego. W dniu 4 września 2001 r. Bank
G.Ż. w J.G. poinformował zarząd Spółki o zajęciu jej konta nakazem komorniczym. W
związku z tym, że Spółka posiadała jedno konto wspólne z podkontami dla poszcze-
gólnych Oddziałów, sytuacja ta spowodowała zablokowanie konta wszystkich Od-
działów Spółki oraz zaprzestanie płacenia zobowiązań, co mogło doprowadzić do
zaspokojenia wierzytelności tylko jednego wierzyciela posiadającego prawomocny
tytuł egzekucyjny z pominięciem pozostałych wierzycieli Spółki.
Decyzją z dnia 14 września 2001 r. Minister Finansów przyznał J. Przedsię-
biorstwu Przemysłu Drzewnego Spółce z o.o. w L. pomoc w postaci dotacji w kwocie
81.488 zł z przeznaczeniem na sfinansowanie należnych, niewypłaconych, ustawo-
wych odpraw dla 30 pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy w czerwcu i
sierpniu 2001 r. w trybie ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
(Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz.19 ze zm.).
W dniu 17 września 2001 r. zarząd J.P.P.D. Spółki z o.o. w L. reprezentowany
przez Jadwigę J. oraz prokurenta Ryszarda C. złożył w Sądzie Rejonowym w Jele-
niej Górze wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki, który został uwzględniony
postanowieniem Sądu z dnia 4 października 2001 r.
Decyzją z dnia 18 grudnia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w W. orzekł, że Jadwiga J. jako były członek zarządu J. Przedsiębiorstwa Przemysłu
Drzewnego Spółka z o.o. z siedzibą w L., odpowiada całym swoim majątkiem za zo-
bowiązania J. Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego Spółki z o.o. - Oddział: Za-
kład Przemysłu Drzewnego w M.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że odwo-
łanie wnioskodawczyni zasługiwało na uwzględnienie. W ocenie tego Sądu w
związku z faktem, że wniosek o upadłość został zgłoszony przed dniem 1 październi-
ka 2003 r., a więc przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze, do oceny czy „we właściwym czasie” zgłoszono wniosek
o upadłość należało stosować art. 5 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z
dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r.
Nr 118, poz. 512 ze zm.). Sąd podkreślił jednakże, że przepisy Ordynacji podatkowej
5
nie odsyłają wprost do Prawa upadłościowego, w związku z czym brakuje podstawy
do przyjmowania takiego bezpośredniego związku między wymienionymi uregulowa-
niami. Ponadto różny jest przedmiot regulacji wymienionych aktów prawnych, a w
związku z tym również ich cel i funkcja. Sąd ten wskazał, że ze względu na cel i
funkcję zasadne jest natomiast dodatkowe odwołanie się do reguł odpowiedzialności
członków zarządu za zobowiązania spółki wyrażonych w Kodeksie spółek handlo-
wych.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie, wnioskodawczyni bę-
dąca członkiem zarządu - jako reprezentant Spółki powinna była, co do zasady, w
ciągu dwóch tygodni od zaprzestania płacenia długów lub ujawnienia, że majątek
Spółki nie wystarcza na zaspokojenie długów złożyć w sądzie wniosek o ogłoszenie
upadłości, jednakże okoliczność taka nie oznacza jednocześnie mechanicznego
przenoszenia przewidzianych w art. 5 Prawa upadłościowego terminów do oceny,
czy wniosek o ogłoszenie upadłości został zgłoszony „we właściwym czasie”. Doko-
nując oceny, o której mowa powyżej, na podstawie zgromadzonego w przedmiotowej
sprawie materiału dowodowego, Sąd pierwszej instancji uznał, że nie ma podstaw do
przyjęcia, iż wnioskodawczyni uchybiła swojemu obowiązkowi do wniesienia wniosku
o upadłość Spółki „we właściwym czasie”. Działająca z ramienia zarządu wniosko-
dawczyni oraz prokurent, jako bezpośrednią przyczynę złożenia wniosku w dniu 17
września 2001 r. podali informację z dnia 4 września 2001 r. o zajęciu konta Spółki
nakazem komorniczym, która to sytuacja spowodowała zablokowanie konta wszyst-
kich oddziałów Spółki oraz zaprzestanie płacenia zobowiązań, co mogło doprowadzić
do zaspokojenia wierzytelności tylko jednego wierzyciela posiadającego prawomocny
tytuł egzekucyjny z pominięciem pozostałych wierzycieli Spółki. Powyższe świadczy,
że przedmiotowy wniosek został złożony w terminie pozwalającym na jak najlepszą
ochronę wierzycieli przed dalszym działaniem przedsiębiorstwa mogącym spowodo-
wać szkodę. Rzetelności dokumentów potwierdzających istnienie powyższej okolicz-
ności organ rentowy nie kwestionował.
Sąd ten stwierdził jednocześnie, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem
organu rentowego, że właściwym czasem do wniesienia wniosku o upadłość był
czerwiec 2001 r., albowiem wnioskodawczyni miała uzasadnione podstawy, by są-
dzić, że Spółka mimo trudności może prowadzić dalszą działalność.
Z wyrokiem tym nie zgodził się organ rentowy wywodząc apelację, w której za-
rzucił niewłaściwe zastosowanie art. 116 § 1 pkt 1lit. a i b ustawy z dnia 29 sierpnia
6
1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)
poprzez przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia dwóch wykluczających się wzajemnie
przesłanek negatywnych odpowiedzialności członka zarządu, tj. złożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości Spółki w czasie właściwym i jednocześnie braku winy członka
zarządu w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie oraz
błędną ocenę materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że w sprawie zachodzą
okoliczności uwalniające członka zarządu od odpowiedzialności określonej w art. 116
§ 1 pkt 1 lit. a i b Ordynacji podatkowej. Wskazując na powyższe podstawy apelujący
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania.
Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2008 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił
apelację. Sąd Apelacyjny odnosząc się do treści art. 116 ustawy Ordynacja podatko-
wa, stwierdził, że przepis ten ustanawiający odpowiedzialność osoby trzeciej -
członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - za zobowiązania podat-
kowe spółki, ma odpowiednie zastosowanie do należności z tytułu składek, na pod-
stawie art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych. W ocenie Sądu Apelacyjnego, za chybiony należy uznać zarzut apelują-
cego wskazujący na błędną ocenę materiału dowodowego, a zatem naruszenia art.
233 § 1 k.p.c., poprzez przyjęcie, że w sprawie zachodzą przesłanki uwalniające Ja-
dwigę J. od odpowiedzialności określonej w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej. Sąd
Apelacyjny nie dopatrzył się w przedmiotowej sprawie naruszenia zasady swobodnej
oceny dowodów i uznał, że Sąd pierwszej instancji dokonał wnikliwej analizy zebra-
nego w sprawie materiału dowodowego i ocenił go, stosując przyjęte zasady doko-
nywania takiej oceny. Słusznie bowiem Sąd ten uznał, iż wnioskodawczyni wykazała
przesłanki ekskulpujące, które uzasadniały zmianę decyzji organu rentowego.
Mając powyższe na uwadze należało uznać, że w niniejszej sprawie wniosek
o upadłość został zgłoszony w czasie właściwym. Zablokowanie wszelkich kont
Spółki oznaczało bowiem niemożność prowadzenia jakichkolwiek operacji finanso-
wych przez Spółkę, co znów uniemożliwiało jej prawidłowe funkcjonowanie. Tym sa-
mym czynność zajęcia rachunków bankowych w ramach komorniczego postępowa-
nia egzekucyjnego niewątpliwie stanowiła realne zagrożenie dla dalszego funkcjo-
nowania Spółki, a przede wszystkim zaś dla jak najlepszej ochrony wszystkich wie-
rzycieli dłużnika. W okolicznościach sprawy nie można uznać, by właściwym mo-
mentem na zgłoszenie wniosku o upadłość, był inny termin, jak to sugeruje organ
rentowy. Z materiału zgromadzonego w sprawie wynika bowiem, że mimo zaistnia-
7
łych trudności i rosnącego zadłużenia, podejmowane były próby wyjścia z ciężkiej
sytuacji i podniesienia obrotów Spółki. Tym samym nie można zarzucać wniosko-
dawczyni braku staranności w niezgłoszeniu - w czasie wskazanym przez organ ren-
towy - wniosku o upadłość.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 116 § 1 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w brzmieniu obowiązującym w 2001 r.
(Dz.U. z 1998 r. Nr 137, poz. 926 ze zm.), poprzez przyjęcie, że powódka złożyła
wniosek o ogłoszenie upadłości J. Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego Spółki z
o. o. we właściwym czasie. Ponadto organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie przepisu art.
233 § 1 k.p.c., polegające na rażącym wykroczeniu poza granice sędziowskiego
uznania, poprzez błędne przyjęcie na podstawie ustalonego stanu faktycznego, że
przesłanki do ogłoszenia upadłości wystąpiły dopiero w dniu 4 września 2001 r.,
mimo iż z zebranego materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że stan niewy-
płacalności dłużnika istniał już i był znany członkom zarządu najpóźniej na początku
czerwca 2001 r., oraz art. 328 § 2 k.p.c., poprzez nieprzytoczenie w wyroku istotnych
motywów rozstrzygnięcia, co nie pozwala na ich ocenę, a w konsekwencji na spraw-
dzenie czy wyrok jest słuszny.
Mając na uwadze powyższe organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do po-
nownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania ze skargi kasacyj-
nej.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o oddalenie skargi za
zwrotem kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ponieważ zarzuty skargi obejmują obydwie podstawy zawarte w art. 3983
k.p.c., rozważenia w pierwszej kolejności wymaga zarzut naruszenia przepisów po-
stępowania i ewentualna ocena czy naruszenie tych przepisów miało istotny wpływ
na wynik sprawy. Zarzuty skargi w tej części sprowadzają się gruncie rzeczy do kwe-
stionowania dokonanych przez Sądy obu instancji ustaleń faktycznych. Zarzut naru-
szenia art. 233 § 1 k.p.c. w wyniku wykroczenia przez Sąd drugiej instancji poza gra-
8
nice swobodnej oceny dowodów, uchyla się spod rozważań w postępowaniu kasa-
cyjnym jako dotyczący bezpośrednio oceny dowodów. Zgodnie bowiem z art. 3983
§
3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia fak-
tów lub oceny dowodów. Wyklucza to możliwość oparcia skargi kasacyjnej na zarzu-
cie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który bezpośrednio i dosłownie dotyczy oceny do-
wodów. W wyroku z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, Sąd Najwyższy wskazał,
że powołany wyżej przepis wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych
przepisów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem
oceny dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą pod-
stawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c., który
określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów.
W kwestii zarzucanego naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 328 k.p.c.
należy przypomnieć, że skarga kasacyjna przysługuje od wyroku Sądu drugiej in-
stancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.), a zatem może być oparta wyłącznie na podstawie naru-
szenia prawa materialnego lub procesowego przez sąd odwoławczy. Przepis art. 328
§ 1 k.p.c. jest tymczasem adresowany do Sądu pierwszej instancji, wobec czego nie
może go naruszyć Sąd drugiej instancji, a tym samym wspomniane naruszenia nie
mogą stanowić usprawiedliwionej podstawy skargi. Do orzeczeń sądu drugiej instan-
cji ma zastosowanie „odpowiednie” (art. 391 k.p.c.). Jeżeli więc uzasadnienie orze-
czenia sądu pierwszej instancji - sporządzone zgodnie z wymaganiami art. 328 § 2
k.p.c. - spotyka się z pełną akceptacją sądu drugiej instancji, to wystarczy, że da on
temu wyraz w treści uzasadnienia swego orzeczenia, bez powtarzania szczegóło-
wych ustaleń faktycznych i wnioskowań prawnych, zawartych w motywach zaskarżo-
nego orzeczenia. Omawiany przepis może wypełniać podstawę kasacyjną określoną
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. tylko wyjątkowo, gdy z powodu istotnych braków w uza-
sadnieniu zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Sąd orzekający
sporządza uzasadnienie po wydaniu wyroku, co oznacza, że wady konstrukcyjne
uzasadnienia, ze swej istoty nie mają na ogół wpływu na treść rozstrzygnięcia i nie
mogą stanowić usprawiedliwionej podstawy kasacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 29 marca 1935 r., C III 616/34, Zb. Urz., poz. 437; wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000 nr 5, poz. 100; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1997 r., l PKN 97/97, OSNAPiUS 1998 nr 4, poz.
121).
9
Sposób sformułowania przez skarżącego zarzutu naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. i przytoczona na jego poparcie argumentacja nie pozwalają uznać, aby uza-
sadnienie zaskarżonego wyroku dotknięte było wskazanymi wyżej wadami. Skarżący
z powołaniem się na wymieniony przepis w istocie podjął próbę podważenia dokona-
nych przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych dotyczących sytuacji finansowej
spółki.
Nie są też zasadne zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Skarżący zarzucił, że Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, iż wnioskodawczyni jako
członek zarządu J. Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego złożyła wniosek o ogło-
szenie upadłości we właściwym czasie, naruszając tym samym art. 116 § 1 ustawy
Ordynacja podatkowa. Zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 116
§ 1 wskazanej ustawy za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzial-
nością i spółki akcyjnej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie
jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że
członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie
upadłość lub wszczęcie postępowanie układowego albo że niezgłoszenie takiego
wniosku nastąpiło nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja
jest możliwa. Dla należytego rozumienia tego przepisu konieczne jest ustalenie co
należy rozumieć przez użyte w tym przepisie określenie: zgłoszenie upadłości „we
właściwym czasie”.
Wymaga podkreślenia, że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej nie odwołuje się
wprost do Prawa upadłościowego, lecz posługuje się niedookreślonym pojęciem
„zgłoszenie wniosku o upadłość lub wszczęcie postępowania układowego we wła-
ściwym czasie”. W związku z powyższym brak jest podstawy do przyjmowania bez-
pośredniego związku wskazanego przepisu z art. 5 rozporządzenia Prezydenta Rze-
czypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe, który stanowi, iż
przedsiębiorca jest zobowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia
zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.
Odmienny jest przedmiot tych regulacji, a co za tym idzie również ich cel i funkcja.
Mając na uwadze, że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej jest odpowiednikiem dawne-
go art. 298 k.h. (obecnie art. 299 k.s.h.) zasadne jest odwoływanie się do wykładni
tego przepisu w zakresie zasad odpowiedzialności członków zarządu za zobowiąza-
nia spółki. W myśl art. 299 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzial-
ności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upa-
10
dłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogło-
szenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego
winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz nie-
wszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Przy interpretacji
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej należy uwzględnić ukształtowaną na gruncie art.
298 k.h. wykładnię pojęcia „właściwego czasu”. W wyroku z dnia 6 czerwca 1997 r.,
III CKN 65/97 (OSNC 1997 nr 11, poz. 181), Sąd Najwyższy przyjął, iż nie można
uznać za uzasadnione mechanicznego przenoszenia do wykładni przepisu Kodeksu
handlowego - unormowania art. 5 § 2 Prawa upadłościowego określającego bardziej
precyzyjnie, że wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać zgłoszony w ciągu
dwóch tygodni od dnia ujawnienia, że majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie
długów. Takie „przenoszenie” nie powinno być dokonywane nie tylko dlatego, że
powoduje usztywnienie terminu, który ustawodawca określił przy użyciu elastycznego
zwrotu niedookreślonego („właściwy czas”), ale z tej przede wszystkim przyczyny, iż
we wskazanym przepisie Prawa upadłościowego chodzi o odpowiedzialność od-
szkodowawczą wobec wierzycieli, art. 298 k.h. natomiast statuuje odpowiedzialność
za długi spółki (odpowiedzialności odszkodowawczej zaś poświęcony został art. 299
k.h.). Zarówno przesłanki i rozmiary tych dwu rodzajów odpowiedzialności, jak i uwa-
runkowania dochodzenia każdej z nich (w tym - znajomość roszczeń i ich przewidy-
walność dla zobowiązanych) są różne, różne też są wymogi egzoneracji (por. także
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2008 r., I UK 172/07, OSNP 2009 nr 3-4,
poz. 51).
Mając powyższe rozważania na uwadze należy stwierdzić, że w okoliczno-
ściach indywidualnej sprawy należy oceniać, czy złożenie wniosku o upadłość nastą-
piło we właściwym czasie, biorąc pod uwagę fakt, że powinno to nastąpić w takim
momencie, aby chronić zagrożone interesy wszystkich wierzycieli, tak żeby po ogło-
szeniu upadłości wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego,
chociaż tylko częściowego, zaspokojenia z majątku spółki, na co trafnie zwrócił
uwagę Sąd Apelacyjny. Przesłanka ta jest spełniona w szczególności wtedy, gdy
członek zarządu po objęciu swej funkcji i ustaleniu, że stan finansowy spółki uzasad-
nia złożenie wniosku o upadłość, niezwłocznie złoży taki wniosek.
Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że z usta-
lonego przez Sądy obu instancji stanu faktycznego wynika, że do czasu kiedy nastą-
piło komornicze zajęcie rachunku bankowego Spółki, a mianowicie do 4 września
11
2001 r. Spółka realizowała swoje zobowiązania. Wnioskodawczyni złożyła wniosek o
wszczęcie postępowania upadłościowego w dniu 17 września 2001 r., a zatem w
niecałe dwa tygodnie od zablokowania kont bankowych Spółki. Do tego czasu po-
dejmowane były działania zmierzające do naprawy kondycji finansowej spółki. Dla-
tego też nie można zarzucić wnioskodawczyni, iż wniosek, o którym mowa powyżej
złożyła zbyt późno. Zgłoszenie wniosku o upadłość pozwoliło na równomierne za-
spokojenie wszystkich wierzycieli Spółki.
Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.
O kosztach orzeczono po myśli art. 98 k.p.c., uwzględniając taryfowe wyna-
grodzenie pełnomocnika wnioskodawczyni (§ 6 pkt 5 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych).
========================================