Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 499/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa C. H. i in. , przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów […]
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 czerwca 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną, nie obciążając skarżących kosztami
postępowania kasacyjnego na rzecz pozwanego Skarbu
Państwa.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny, po przyjęciu za własne ustaleń Sądu pierwszej instancji i
podzieleniu trafności dokonanej przez ten Sąd z punktu widzenia przesłanek
zawartych w art. 160 k.p.a. analizy zgłoszonego roszczenia, zaskarżonym skargą
kasacyjną wyrokiem oddalił apelację powodów od wyroku Sądu pierwszej instancji
z 29 czerwca 2007 r., którym oddalono wytoczone przeciwko Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez Wojewodę M. powództwo o zapłatę odszkodowania.
Powództwem tym – zawartym w pozwie z 16 sierpnia 2004 r.- powodowie […]
domagali się zasądzenia od Skarbu Państwa odszkodowania w kwotach po 145
000 zł, natomiast powodowie […] – po 290 000 zł. W toku sprawy do udziału w
sprawie zostało wezwane Miasto W., wobec którego powództwo także zostało
oddalone.
Z poczynionych przez sądy meriti ustaleń wynikało, że orzeczeniem
Prezydium Rady Narodowej w W. z 14 lutego 1952 r. odmówiono poprzednim
właścicielom B. H. i F. G. przyznania prawa własności czasowej do
niezabudowanego gruntu nieruchomości położonej w W. przy ul. D. 42. Powodowie
są następcami prawnymi właścicieli. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W.
decyzją z 19 lipca 1999 r. stwierdziło, że wyżej wymienione orzeczenie jest
nieważne. Decyzją Prezydenta m. W. z 17 lutego 2004 r. odmówiono jednak
powodom przyznania prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, a zgłoszony
na podstawie art. 160 k.p.a. wniosek z 24 czerwca 2004 r. o przyznanie im
odszkodowania z tytułu wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. nie został
w postępowaniu administracyjnym uwzględniony (decyzja z 14 lipca 2004 r.).
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że podstawę
prawną dochodzonego roszczenia stanowi, obecnie już nie obowiązujący, art. 160
§ 1 k.p.a., a także iż legitymację bierną w sprawie miał Skarb Państwa, nie zaś
Miasto W. Powództwo nie mogło jednak zostać uwzględnione z powodu
przedawnienia roszczenia. Zgodnie bowiem z art. 160 § 6 k.p.a., roszczenie to
uległo przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna
decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem art. 156 § 1
k.p.a. Powodowie nie zachowali terminu do dochodzenia roszczenia
odszkodowawczego, albowiem decyzja stwierdzająca nieważność orzeczenia
Prezydium Rady Narodowej z 14 lutego 1952 r. stała się ostateczną w dniu jej
3
wydania, a zatem z dniem 19 lipca 1999 r. Tymczasem wniosek o przyznanie
odszkodowania skierowany został do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w
W. w dniu 24 czerwca 2004 r. Według Sądu Apelacyjnego, bieg terminu
przedawnienia nie został przerwany w wyniku czynności mających na celu
uzyskanie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, gdyż czynności te
nastąpiły w konsekwencji złożenia w 1949 r. wniosku przez poprzedników
prawnych powodów. Czynności samych powodów nie były więc czynnościami
podjętymi w celu dochodzenia roszczenia (art. 123 pkt 1 k.c.).
Sąd Apelacyjny zajął stanowisko, że szkoda powodów wywodzi się
z nieuzyskana prawa do nieruchomości i nie było przeszkód do wystąpienia
z roszczeniem odszkodowawczym przed ponownym rozpoznaniem wniosku
o ustanowienie własności czasowej, zwłaszcza że powodowie w postępowaniu
administracyjnym korzystali z pomocy zawodowego pełnomocnika. Dla biegu
terminu przedawnienia bez znaczenia jest natomiast data zaistnienia szkody. Sąd
Apelacyjny przyznał, że aczkolwiek szkoda powodów pozostaje w związku
przyczynowym z wydanym orzeczeniem administracyjnym z 1952 r., to doszło do
niej dopiero w konsekwencji decyzji Prezydenta m. W. z 17 lutego 2004 r. o
odmówieniu im przyznania prawa użytkowania wieczystego nieruchomości wobec
wystąpienia nieodwracalnych skutków prawnych.
We wniesionej od wyroku Sądu drugiej instancji w części oddalającej
apelację względem Skarbu Państwa skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej
podstawie określonej w art. 3983
§ 1 k.p.c., powodowie […] zarzucili naruszenie
prawa materialnego przez niezastosowanie art. 160 k.p.a. mimo zaistnienia szkody
powodów oraz przez błędną wykładnię i niezastosowanie art. 123 § 1 i art. 124 k.c.,
polegające na przyjęciu, że złożenie wniosku o przyznanie prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości nie przerwało biegu terminu przedawnienia roszczenia
określonego w art. 160 § 6 k.p.a. W konkluzji skargi kasacyjnej wnieśli o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Trafnie wskazał Sąd Apelacyjny, że podstawę prawną dochodzonego
roszczenia stanowił art. 160 § 1 k.p.a., nieobowiązujący już, ale mający
zastosowanie do stanów prawnych i zdarzeń powstałych najpóźniej w dniu
31 sierpnia 2004 r. (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy –
kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 162, poz. 1992 r.).
W sprawie należało zatem ustalić, czy nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę,
którym było wydanie decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenie
nieważności takiej decyzji, a zatem – czy została wydana decyzja niezgodna
z prawem, a następnie, czy szkoda została wyrządzona i w jakiej wysokości oraz
czy pozostaje ona w związku przyczynowym z wydaniem decyzji. Ustalenie co do
pierwszej z tych okoliczności zostało w sprawie poczynione. Ustalono mianowicie,
że wniosek o przyznanie własności czasowej został załatwiony negatywnie
orzeczeniem Prezydium Rady Narodowej W. z 14 lutego 1952 r., Samorządowe
Kolegium Odwoławcze w W. zaś decyzją z 19 lipca 1999 r. stwierdziło, że wyżej
wymienione orzeczenie jest nieważne, a zatem niezgodne z prawem. Okoliczności
kolejne, a zatem czy doszło w ogóle do szkody, w jakiej wysokości i czy między
szkodą a zdarzeniem sprawczym istnieje związek przyczynowy, nie stały się jednak
przedmiotem bliższych ustaleń wobec przyjęcia, że dochodzone roszczenie
odszkodowawcze uległo przedawnieniu.
W tej sytuacji zasadniczym zagadnieniem jest ocena trafności stanowiska
Sądu drugiej instancji w tym względzie. Skarżący stanowisko to usiłują podważyć,
zarzucając temu Sądowi naruszenie – w różnej postaci – prawa materialnego,
w szczególności art. 160 k.p.a., art. 123 § 1 i art. 124 k.c. Nie wnikając w kwestię
prawniczej prawidłowości sformułowania poszczególnych zarzutów kasacyjnych,
a budzą one pewne zastrzeżenia z punktu widzenia wchodzących w rachubę
poszczególnych postaci naruszenia prawa materialnego, generalnie należy
stwierdzić, że skarga kasacyjna okazała się chybiona.
Formuła art. 160 § 6 k.p.a. jest jednoznaczna: „Roszczenie o odszkodowanie
przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja
stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1
albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2, że zaskarżona decyzja
została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1”. Nie ulega zaś wątpliwości,
5
wbrew przekonaniu skarżących, że w realiach procesowych ich sprawy bieg
terminu przedawnienia rozpoczął swój bieg z dniem 19 lipca 1999 r., gdyż w tej
właśnie dacie wydana została przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W.
ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność orzeczenia Prezydium Rady
Narodowej W. z 14 lutego 1952 r. Powództwo odszkodowawcze tymczasem
zostało wytoczone pozwem z 16 sierpnia 2004 r., a zatem z ponad dwuletnim
opóźnieniem w stosunku do terminu upływu trzyletniego terminu przedawnienia (19
lipca 2002 r.).
Zgodzić się także należy z poglądem Sądu drugiej instancji, że roszczenie
o naprawienie szkody wynikające z decyzyjnego (administracyjnego) stwierdzenia
nieważności decyzji wydanej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. przedawnia się
z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja w przedmiocie
takiego stwierdzenia (art. 160 § 6 k.p.a.), bez względu na to, kiedy szkoda powstała
(lub się ujawniła). Analogiczny pogląd, z tym że w odniesieniu do roszczenia
przewidzianego w art. 442 § 1 k.c., został definitywnie sformułowany w uchwale
pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05
(OSNC 2006, nr 7-8, poz. 114).
Jeżeli zatem wymagalność i przedawnienie roszczenia odszkodowawczego
wobec Skarbu Państwa przewidzianego w art. 160 k.p.a. zostały uregulowane
w szczególny sposób, to chociaż chodzi tu odpowiedzialność za czyn
niedozwolony, nie stosujemy ogólnych przepisów o czynach niedozwolonych
i przedawnieniu roszczeń, lecz regulację szczególną zawartą w art. 160 § 6 k.p.a.
Pogląd ten można uznać za ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Wyraźnie sformułował go Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 26 stycznia
1989 r., III CZP 58/1988 (OSNC 1989, nr 9, poz. 129). Został on także
przypomniany w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26
kwietnia 2006 r., III CZP 125/05 (OSNC 2006, nr 12, poz. 194).
Wbrew zarzutom skarżących, nie doszło na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
do przerwania biegu przedawnienia ich roszczenia odszkodowawczego, skoro
postępowanie związane z wnioskiem z 1949 r., a ukierunkowane współcześnie na
uzyskanie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, było odrębnym
6
i proceduralnie samoistnym postępowaniem administracyjnym, które nie toczyło się
żadnym razie w przedmiocie uzyskania odszkodowania, w tym ewentualnie
w postaci restytucji naturalnej. Jest więc oczywiste, że czynności skarżących oraz
ich poprzedników prawnych podejmowane w ramach tego postępowania nie mogły
być czynnościami podjętymi w celu dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody.
W świetle przedstawionej argumentacji i rozważań skarga kasacyjna okazała
się niezasadna, wobec czego orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
md