Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 49/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z odwołania R. I.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o przeniesienie odpowiedzialności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 12 grudnia 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19
października 2006 r. oddalił odwołanie R. I. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 30 grudnia 2005 r., którą organ rentowy przeniósł na R. I.
odpowiedzialność za zobowiązania „P. " sp. z o.o. z tytułu nieopłaconych
obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne w łącznej kwocie 68.554,62
zł.
Sąd Okręgowy ustalił, że R. I. w okresie objętym obowiązkiem uiszczenia
składek był wiceprezesem zarządu Przedsiębiorstwa Produkcyjno -Usługowo -
Handlowego „P. " sp. z o.o. W tym okresie członkiem zarządu spółki był jeszcze,
jako prezes zarządu, E. P. W dniu 17 kwietnia 2001 r. spółka „P. " złożyła wniosek o
ogłoszenie upadłości. Następnie Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 30 lipca
2001 r. ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Usługowo - Handlowego
„P. ". W wyniku prowadzonego następnie postępowania upadłościowego Zakład
Ubezpieczeń Społecznych otrzymał kwotę 973,60 zł tytułem zaległych zobowiązań
upadłej spółki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Funduszu Pracy i
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
W powyższym stanie faktycznym Sąd Okręgowy ocenił odwołanie R. I. jako
nieuzasadnione i wyjaśnił, że spełnione zostały przesłanki umożliwiające
przeniesienie na członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
odpowiedzialności za zaległości podatkowe tej spółki, które to przesłanki podlegały
rozpatrzeniu w oparciu o przepis art. 116 Ordynacji podatkowej. W ocenie Sądu
Okręgowego nie budzi wątpliwości, iż R. I. był członkiem zarządu spółki „P. " w
okresie, kiedy powstało zobowiązanie do uiszczenia składek. Sąd Okręgowy
wskazał, że spełniona została również przesłanka polegająca na bezskuteczności
egzekucji w stosunku do spółki. Nie ma bowiem potrzeby wydania postanowienia o
bezskuteczności egzekucji, skoro wobec spółki prowadzone było postępowanie
upadłościowe, w wyniku którego następuje umorzenie postępowań egzekucyjnych
z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Sąd
Okręgowy wskazał, że skoro w postępowaniu upadłościowym została dokona
likwidacja całego majątku masy upadłości oraz wykonany został plan podziału
3
funduszu masy, z którego to roszczenie ZUS zostało zaspokojone tylko do
wysokości 973,60 zł, to nie może budzić wątpliwości, iż została spełniona
przesłanka bezskuteczności egzekucji. Sąd Okręgowy podał ponadto, iż R. I. nie
przeprowadził żadnego dowodu dla wykazania, iż wniosek o upadłość złożono we
właściwym czasie, jak też, że brak jest jego winy w niepodjęciu działań w tym
kierunku, ani też dla wykazania, że wskazany został majątek spółki umożliwiający
zaspokojenie znacznej części zaległości podatkowych spółki.
Sąd Okręgowy wyjaśnił też, że nie był zasadny zarzut naruszenia przez
organ rentowy przepisu art. 118 Ordynacji podatkowej, ponieważ wskazany w tym
przepisie termin należy obliczyć od daty wydania decyzji, nie zaś od daty jej
doręczenia.
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego R. I.
W ocenie sądu drugiej instancji zaskarżone orzeczenie zostało wydane w
oparciu o prawidłowo poczynione ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny
podziela i przyjmuje jako własne.
Sąd zauważył, że zgodnie z art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.), który znajduje
zastosowanie poprzez art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r., Nr 11, poz.74, ze zm.) za zaległości
składkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym
swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże
się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie
zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie
upadłości oraz brak postępowania układowego nastąpiły nie z jego winy, bądź też
wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa.
Zakres odpowiedzialności członków zarządu za powstałe zaległości został
unormowany w przepisie art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym
odpowiedzialność ta obejmuje zobowiązania podatkowe, które powstały w czasie
pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu spółki.
Przepis art.116 §1 Ordynacji podatkowej w sposób precyzyjny definiuje
przesłanki, których zaistnienie jest konieczne, aby mogło nastąpić przeniesienie
4
odpowiedzialności na członków zarządu spółki kapitałowej. Należy przy tym mieć
na uwadze, iż do ustalenia odpowiedzialności członka zarządu wymagane jest nie
tylko ustalenie pozytywnych jej przesłanek, czyli bezskuteczności egzekucji
zaległości podatkowej oraz powstania zobowiązania w okresie pełnienia przez
niego tej funkcji, ale także wykazanie, że nie zachodzą przesłanki wyłączające tę
odpowiedzialność.
W ocenie Sądu Apelacyjnego sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, że
zostały spełnione warunku umożliwiające przeniesienie na R. I. odpowiedzialności
za należności spółki „P. " z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.
W szczególności za niezasadny uznał sąd najdalej idący zarzut co do
naruszenia art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej poprzez wydanie decyzji o
odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, w sytuacji, gdy upłynęło już 5 lat od
końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość. W ocenie apelującego
użyte w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej pojęcie „wydania decyzji" o
odpowiedzialności osób trzecich oznacza również jej doręczenie przed upływem
wskazanego terminu 5 - letniego. Apelujący podnosił, że takie rozumienie art. 118 §
1 Ordynacji podatkowej zostało utrwalone w orzecznictwie sądów
administracyjnych, a ponadto przemawia za tym dodatkowo brzmienie art. 212
Ordynacji podatkowej.
Przepis art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej stanowi, że nie można wydać
decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku
kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat.
Natomiast z akt organu rentowego wynika, że przedmiotowa decyzja organu
rentowego została wydana w dniu 30 grudnia 2005 r., natomiast jej doręczenie
nastąpiło w dniu 5 stycznia 2006 r. Poza sporem pozostaje więc, że okres 5 lat od
końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość, upływał z dniem 31
grudnia 2005 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zaistniała sytuacja polegająca na upływie 5
lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość, ponieważ decyzja
organu rentowego została wydana w dniu 30 grudnia 2005 r., podczas gdy
ostatnim dniem tego terminu 5 - letniego był dzień 31 grudnia 2005 r. Nie ma zaś
znaczenia data doręczenia tej decyzji.
5
W ocenie Sądu Apelacyjnego obowiązujące przepisy prawa powinny zostać
w pierwszej kolejności poddane wykładni gramatycznej, a dopiero, gdy jej efekty
będą niewystarczające, możliwe jest sięganie do innych metod wykładni. Przepis
art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej posługuje się terminem „wydania decyzji", zaś
„wydanie" oznacza oznajmienie i ogłoszenie określonej treści, przy czym zakres
znaczeniowy tego terminu nie obejmuje już „doręczenia" oznaczającego oddanie,
przekazanie czegoś określonej osobie. Terminy „wydania" i „doręczenia" mają tak
oddalone od siebie zakresy znaczeniowe, iż nie ma podstaw do objęcia zakresem
terminu „wydania" decyzji, także samego „doręczenia" decyzji. Wobec jasności
znaczenia terminów użytych przez ustawodawcę w przepisie art. 118 § 1 Ordynacji
podatkowej nie ma, w ocenie Sądu Apelacyjnego, podstaw do sięgania po
argumentację właściwą dla wykładni systemowej, czy wręcz celowościowej.
Również w literaturze poświęconej problematyce przepisów Ordynacji
podatkowej spotykamy stanowisko, iż przepis art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej
powiązał przedawnienie z wydaniem, a nie z doręczeniem decyzji. Podnosi się tam,
że ilekroć ustawodawca chciał powiązać zaistnienie określonego skutku prawnego
z doręczeniem decyzji, w sposób wyraźny do tego się odwołał, np. w przypadku
przedawnienia prawa do doręczenia decyzji ustalającej (art. 68 Ordynacji
podatkowej). Natomiast skuteczne doręczenie decyzji o odpowiedzialności osoby
trzeciej jest wyłącznie okolicznością od której uzależnione jest rozpoczęcie biegu
terminu przedawnienia zobowiązania wynikającego z decyzji - w przypadku
skutecznego doręczenia decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, organ
podatkowy może domagać się zapłaty wynikającego z niej zobowiązania przez
okres 3 lat liczonych od końca roku kalendarzowego, w którym decyzję doręczono,
(patrz: Komentarz do ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa
[w:] R. Dowgier, L. Etel, C. Kosikowski, P. Pietrasz, S. Presnarowicz, Ordynacja
podatkowa Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2006).
Sąd drugiej instancji zauważył następnie, że w wyroku z dnia 6 stycznia
2006 r. (II FSK 135/05, ONSAiWSA z 2006 r. Nr 6, poz. 163), do którego odwołuje
się również apelujący, Naczelny Sąd Administracyjny wypowiedział pogląd, iż
pojęcie „wydać decyzję", użyte w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej obejmuje
również doręczenie decyzji osobie trzeciej przed upływem pięcioletniego terminu
6
wskazanego w tym przepisie. Orzeczenie to nie ma jednak przesądzającego
znaczenia, ponieważ w pierwszej kolejności trzeba mieć jednak na względzie, że
sąd rozpoznający sprawę cywilną, w rozumieniu art. 1 k.p.c., nie jest związany
orzeczeniem innego sądu, a prejudycjalność, w zakresie ściśle wskazanym w art.
11 k.p.c. przypisana jest wyłącznie prawomocnemu skazującemu wyrokowi
karnemu.
Dodatkowo sąd wskazał, iż Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadzając
swoje rozważania odwołał się wniosków wynikających z przepisu art. 212 Ordynacji
podatkowej, zgodnie z którym organ wydający decyzję, jest nią związany z chwilą
jej doręczenia. Tymczasem w przepisie art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych brak jest odesłania do art. 212 Ordynacji podatkowej, dlatego też nie
można na gruncie niniejszej sprawy podnosić argumentacji odwołującej się do
wniosków, jakie miałyby wynikać z odczytania normy wynikającej z art. 212
Ordynacji podatkowej.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji co do
tego, iż zostały spełnione przesłanki do stwierdzenia odpowiedzialności na
podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej.
Podkreślił, że w świetle dokumentów znajdujących się w aktach organu
rentowego nie budzi wątpliwości, że zobowiązanie powstało w okresie pełnienia
przez R. I. funkcji członka zarządu. Również prawidłowo ustalił sąd pierwszej
instancji, że spełniona jest także przesłanka w postaci bezskuteczności egzekucji
prowadzonej przeciwko spółce.
Sąd wskazał, że apelujący podnosił, że przesłanka ta nie została spełniona,
ponieważ nie zostało wydane formalne postanowienie o umorzeniu postępowania
przez organ egzekucyjny. Ten zarzut apelującego sąd uznał jednak za chybiony, co
trafnie wykazał także sąd pierwszej instancji. W przedmiotowej sprawie
prowadzone było bowiem wobec spółki „P. " sp. z o.o. postępowanie
upadłościowe, które przecież jako takie stanowi szczególne postępowanie
zmierzające do wyegzekwowania wierzytelności od niewypłacalnych dłużników
będących przedsiębiorcami. Wszczęcie i prowadzenie postępowania
upadłościowego rodzi wiele konsekwencji dla innych postępowań toczących się z
udziałem podmiotu, co do którego została ogłoszona upadłość, a jedną z takich
7
konsekwencji jest umorzenie z mocy prawa postępowań egzekucyjnych - po
uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W przedmiotowej
sprawie wobec spółki „P. " sp. z o.o. zostało wydane w dniu 30 lipca 2001 r.
postanowienie o ogłoszeniu upadłości, a uprawomocnienie się tego postanowienia
oznaczało umorzenie z mocy prawa postępowań egzekucyjnych wobec spółki. Z
kolei w postępowaniu upadłościowym wykonano plan podziału funduszu masy
upadłości, a na tej podstawie roszczenia ZUS wobec upadłej spółki zostały
zaspokojone tylko do wysokości 973,60 zł., zaś następnie zostało wydane
postanowienie stwierdzające ukończenie postępowania upadłościowego. Wobec
takich okoliczności nie może budzić wątpliwości, że egzekucja prowadzona wobec
spółki okazała się bezskuteczna.
Sąd Apelacyjny zauważył także, iż orzecznictwo sądów administracyjnych w
powyższej kwestii nie jest jednolite. Na potwierdzenie tej tezy wskazał, iż Naczelny
Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 31 stycznia 2007 r. (I FSK 508/06, LEX nr
285287) stwierdził, że warunkiem koniecznym podjęcia orzeczenia w trybie art. 116
§ 1 Ordynacji podatkowej jest bezskuteczność egzekucji do majątku spółki, którą to
okoliczność można wykazać za pomocą wszelkich dowodów potwierdzających fakt
niemożności zaspokojenia całości bądź części publicznoprawnych roszczeń
Skarbu Państwa, zaś wymóg formalnego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji
administracyjnej nie znajduje przy tym jakiegokolwiek umocowania w treści
obowiązującego prawa.
Sąd podkreślił następnie, że R. I. nie wykazał, że we właściwym czasie
zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe, ani też nie wykazał, że
niezgłoszenie upadłości oraz brak postępowania układowego nastąpiły nie z jego
winy. Nie wskazał też mienia, z którego egzekucja jest możliwa. Tymczasem to
właśnie na R. I. spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie. Ponadto okolicznością
przemawiającą na niekorzyść R. I., jeśli chodzi o tzw. przesłanki negatywne
odpowiedzialności z art. 116 Ordynacji podatkowej, jest wydanie przez Sąd
Rejonowy w dniu 23 marca 2005 r. postanowienia o pozbawieniu R. I. prawa
prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz prawa pełnienia
funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i
komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością lub
8
spółdzielni - na okres 2 lat. W uzasadnieniu postanowienia wskazano jako
podstawę orzeczenia tego zakazu zbyt późne, w stosunku do ciążącego
obowiązku, zgłoszenie wniosku o upadłość spółki „P. " przez R. I. będącego
członkiem zarządu tej spółki.
Sąd uznał wreszcie za nieuzasadniony także zarzut apelującego, iż
postępowanie z odwołania R. I. od decyzji organu rentowego powinno się toczyć z
udziałem osoby, która w spornym okresie była drugim członkiem zarządu. W tym
zakresie podkreślił, że jak wynika to z przepisów Ordynacji podatkowej,
odpowiedzialność członka zarządu za zaległości spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością jest odpowiedzialnością solidarną - członkowie zarządu
odpowiadają solidarnie ze spółką, solidarność dotyczy też ich wzajemnych relacji.
Wobec takiej natury tej odpowiedzialności, nie ma wymogu, by uczestniczył w tym
samym postępowaniu również drugi członek zarządu, jako zainteresowany. Sąd
podkreślił także, że sprawa dotycząca odpowiedzialność drugiego członka zarządu
była rozstrzygana w odrębnym procesie, w którym apelujący występował w
charakterze zainteresowanego.
Sąd drugiej instancji zauważył, że istota odpowiedzialności solidarnej
członków zarządu wynika z art. 366 § 1 k.c., a polega na tym, że kilku dłużników
może być zobowiązanych w ten sposób, iż wierzyciel (organ rentowy) może żądać
całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub
od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników
zwalnia pozostałych. Oznacza to, że organ rentowy może wszcząć postępowanie
przeciwko jednemu z członków zarządu i wydać w stosunku do niego decyzję o
przeniesieniu odpowiedzialności na osobę trzecią. Udział innych członków zarządu
w tym postępowaniu nie jest konieczny i zależy jedynie od ich woli (uzasadnienie
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 stycznia 2006 roku, II FSK
139/05, LEX nr 221009).
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony,
zaskarżając go w całości oraz wnosząc o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości jako sprzecznego z prawem oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego,
zmianę orzeczenia Sądu Apelacyjnego w ten sposób, że Sąd Najwyższy na podstawie art.
212 w zw. z art. 118 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń
9
społecznych stwierdzi, że nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności za zobowiązania z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych albo o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego, a
mianowicie:
 art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez błędną interpretację polegającą na
przyjęciu, że decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej t.j. skarżącego za zobowiązania
PPHU "P. " sp. z o.o. wydana w dniu 30 grudnia 2005 r. na mocy art. 116 ordynacji nie
wymagała jej doręczenia w powyższym terminie stronom,
 art. 212.ordynacji podatkowej poprzez błędne przyjęcie, że nie ma on zastosowania w
sprawie, zaś doręczenie decyzji organu rentowego skarżącemu w dniu 5 stycznia 2006
r., tj. po upływie terminu przedawnienia, nie ma znaczenia dla odpowiedzialności
skarżącego za zobowiązania wobec organu rentowego,
 art. 59 § 2 i 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (jt. Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.) w zw. z art. 116 § 1 ordynacji
podatkowej poprzez przyjęcie, że brak postanowienia organu egzekucyjnego nie
stanowi przeszkody o stwierdzeniu o bezskuteczności egzekucji.
Skarżący wskazał ponadto na naruszenie przepisów postępowania tj. art. 47711
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 116 i art. 92 § 1 Ordynacji podatkowej, przez stwierdzenie, że udział w
postępowaniu przed sądami orzekającymi w pierwszej i drugiej instancji drugiego członka
zarządu, czyli Eugeniusza P. nie ma znaczenia w przedmiotowej sprawie, podczas gdy w
sprawie zawisłej przed Sądem Okręgowym przeciwko E. P., R. I. brał udział jako
zainteresowany.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony istotnym
naruszeniem prawa materialnego i naruszeniem przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący stwierdził, że zgodnie z art. 212 zd. 1
Ordynacji podatkowej wszelkie decyzje wiążą organ podatkowy z chwilą ich doręczenia.
Decyzje przewidujące ulgi o których mowa w art. 67d wiążą organ podatkowy z
chwilą wydania. Art. 118 § 1 ordynacji podatkowej ma zastosowanie tylko w związku z
10
art. 212 ordynacji podatkowej. Takie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w
wyroku z dnia 6 stycznia 2006 r. (II FSK 135/05 ONSAiWSA z 2006 r. Nr 6, poz. 93).
Jedyną formą oświadczenia woli organu podatkowego, a także rentowego jest
moment skutecznego doręczenia decyzji. Gdyby o rozszerzeniu odpowiedzialności za
zobowiązania decydował moment wydania decyzji, to byli członkowie zarządów byli by w
dużym niebezpieczeństwie. Przykładowo decyzja o odpowiedzialności za nieuregulowanie
zobowiązań wobec organu rentowego mogłaby być doręczona po upływie 10 lat.
Jeśli decyzja zaopatrzona byłaby w rygor wykonalności to zobowiązany do
odpowiedzialności za zobowiązania zlikwidowanej spółki mógłby popaść w ubóstwo nie
mając możliwości do skutecznej obrony. Przeniesienie decyzji za zobowiązania
podatkowe spółki wiąże organ podatkowy z chwilą jej doręczenia. A zatem nie może
zdaniem skarżącego istnieć nierówność pomiędzy odpowiedzialnością za zobowiązania
podatkowe podatników a odpowiedzialnością z tytułu zobowiązań za nieopłacone
składki na ubezpieczenie społeczne.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zasadniczym przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było przeniesienie,
przez organ rentowy, odpowiedzialności za nieopłacone składki na ubezpieczenie
społeczne na byłego członka zarządu spółki z o.o. Sąd Okręgowy oddalił
odwołanie, a apelacja została oddalona przez Sąd Apelacyjny.
Skarżący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego oraz przepisów
postępowania. Podniesione zarzuty należy ocenić jako istotne.
Pierwszy z zarzutów naruszenia prawa materialnego dotyczy problemu
związanego z naruszeniem art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31
ustawy „systemowej”. Skarżący podnosi, że decyzja z dnia 30 grudnia 2005 r.
została doręczona dopiero w dniu 6 stycznia 2006 r. Tak więc rozstrzygnięcie
problemu, czy przepis art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej wymaga doręczenia
decyzji przesądza o tym, czy nastąpiło przekroczenie 5 – letniego terminu. Przepis
ten stanowi, że nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby
trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość
podatkowa, upłynęło 5 lat. Problem ten był rozstrzygany przez NSA, jak i Sąd
11
Najwyższy. Można stwierdzić, że rozstrzygnięcia te uwzględniają również regulacje
Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 107 § 1). Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z dnia 25 kwietnia 2006 r. (II OSK 714/05, ONSAiWSA
2006/5/132) orzekł, iż obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego nie dają podstaw do utożsamiania wydania decyzji z jej
doręczeniem. Wydanie (sporządzenie) decyzji zgodnie z wymaganiami art. 107 § 1
k.p.a. jest czynnością procesową wywołującą oznaczone skutki prawne. W uchwale
z dnia 17 grudnia 2007 r. (I FPS 5/07, ONSAiWSA 2008/2/22) NSA stwierdził
wprost, że pojęcie wydania decyzji, określonej w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej
nie oznacza jej doręczenia. We wcześniejszym wyroku, z dnia 2 października 2002
r. (III RN 149/01, OSNP 2003/16/371) Sąd Najwyższy stwierdził, że datą wydania
decyzji przez organ podatkowy jest data jej podpisania przez osobę upoważnioną
do jej wydania. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9
grudnia 2008 r.(I UK 151/08), w którym uznał, że w sprawie z odwołania od decyzji
organu rentowego o odpowiedzialności członka zarządu spółki za składki na
podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej w zw. z ustawą „systemową”, ocena
sądu obejmuje przedawnienie na moment jej wydania wynikające z art. 118 § 1
Ordynacji w zw. z art. 31 ustawy „systemowej”. Skład orzekający w niniejszej
sprawie podzielił powyższe poglądy NSA i SN i uznał, że zarzut
naruszenia przepisów dotyczących wydania przedmiotowej decyzji jest niezasadny.
W stanie prawnym w dacie orzekania nie było podstaw do stosowania
art. 212 Ordynacji podatkowej. Przepis art. 31 ustawy „systemowej” nie wymieniał
bowiem tego przepisu. Tym samym zarzut naruszenia art. 212 Ordynacji nie mógł
mieć miejsca.
Drugi z zarzutów naruszenia prawa materialnego dotyczył problemu
obowiązku wszczęcia postępowania egzekucyjnego, mającego poprzedzać
stwierdzenie bezskuteczności egzekucji. Skarżący zarzucał bowiem naruszenie art.
59 § 2 i 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji w zw. z art. 116 § 1 i art. 92 § 1 Ordynacji podatkowej. Problem
powyższy został rozstrzygnięty w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 13 maja 2009 r. (I UZP 4/09). W uchwale tej przyjęto, że co do zasady
bezskuteczność egzekucji z majątku spółki o.o., o której mowa w art. 116 § 1
12
Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy „systemowej” może być stwierdzona
wyłącznie w postępowaniu w sprawie egzekucji należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne, poprzedzającym wydanie decyzji o odpowiedzialności
członka zarządu spółki za te należności. Wynika więc z tego, że organ rentowy nie
jest uprawniony do samodzielnego decydowania o tym, czy egzekucja będzie
bezskuteczna. Jak podkreślił, w uchwale, Sąd Najwyższy bezskuteczność
egzekucji w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej występuje też w
przypadku, gdy sam wierzyciel dysponuje postanowieniem o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność,
postanowieniem o umorzeniu postępowania upadłościowego czy odmowie jego
wszczęcia. Niemożliwość realizacji celu postępowania upadłościowego jest
równoznaczna z bezskutecznością egzekucji uniwersalnej. Ostatecznie Sąd
Najwyższy stwierdził, że „bezskuteczność egzekucji” powinna być rozumiana jako
sytuacja, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, iż nie zachodzi żadna
możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części
majątku spółki. Na tej podstawie można więc przyjąć, iż jeżeli wobec spółki było
prowadzone postępowanie upadłościowe, w którym dokonano podziału masy
upadłości i roszczenie organu rentowego zostało zaspokojone tylko w części, to
spełniona jest przesłanka ”bezskuteczności egzekucji”. Z tego względu drugi z
zarzutów naruszenia prawa materialnego również nie był uzasadniony.
Natomiast zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 47711
k.p.c. w zw. z art.
116 i art. 92 Ordynacji podatkowej. Nie ulega wątpliwości, że drugi członek zarządu
jest osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 47711
§ 2 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem osobą zainteresowaną jest ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od
rozstrzygnięcia sprawy. Sąd powinien więc wezwać ją do udziału w postępowaniu
bądź z urzędu, bądź na jej wniosek lub na wniosek jednej ze stron. Naruszenie
powyższego przepisu mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarga
kasacyjna znajduje więc oparcie w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Podkreślenia wymaga,
iż naruszenie polega w tym przypadku jedynie na możliwości wpłynięcia na
rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego.
Należy również zauważyć, że problem odpowiedzialności solidarnej
członków zarządu spółki z o.o. za zobowiązania podatkowe (składkowe) budzi
13
wiele różnych kontrowersji. Między innymi dotyczy to możliwości wydawania decyzji
jedynie w stosunku do niektórych członków zarządu. W kwestii tej wypowiedział się
w uchwale z dnia 9 marca 2009 r. (I FPS 4/08, LEX 486211) NSA. Rozstrzygnięto
w niej, że przepis art. 116 § 1 ordynacji podatkowej nakłada obowiązek na organ
podatkowy do prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za
zaległości podatkowe spółki z o.o. wobec wszystkich osób mogących ponosić taką
odpowiedzialność. Problem taki został też przekazany do rozstrzygnięcia
powiększonemu składowi Sądu Najwyższego (I UZP 3/09). Jedno z zagadnień
prawnych dotyczy tego, czy dopuszczalne jest wydanie przez ZUS decyzji (na
podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i 32 ustawy
„systemowej) o odpowiedzialności członków zarządu za zaległości składkowe
spółki z o.o., wyłącznie wobec niektórych członków zarządu tej spółki.
Z powyższych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., orzeczono jak w
sentencji wyroku.