I UZP 8/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 24 lipca 2009 r.
I UZP 8/09
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lipca 2009 r. sprawy z
odwołania Beaty G. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Od-
działowi Regionalnemu w Ż. o rentę rodzinną, na skutek zagadnienia prawnego
przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 marca 2009 r.
[...]
„Czy okres 20 kwartałów o jakim mowa w ust. 2 pkt 5 art. 21 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50 poz.
292 ze zm.), który powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem
wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, należy ustalać z
uwzględnieniem art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39,
poz. 353 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku
o ubezpieczeniu społecznym rolników, iż do tego dziesięciolecia nie wlicza się
okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Przy ustalaniu spełnienia warunku posiadania 20 kwartałów okresu
ubezpieczenia emerytalno-rentowego wymaganego do nabycia prawa do renty
rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, powstałej w
wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed zło-
żeniem wniosku o rentę (art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r.
Nr 50, poz. 292 ze zm.) nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdol-
ności do pracy.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z 11 marca 2009 r. [...] przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści przytoczonej w
sentencji. Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje.
Przedstawione zagadnie powstało w następujących, bezspornych okolicznościach
faktycznych sprawy. W dniu 29 sierpnia 2007 r. Beata G. złożyła w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziale Regionalnym w Ż. wniosek o rentę rodzinną
po ojcu Krzysztofie G. zmarłym w dniu 17 czerwca 2007 r. Decyzją z dnia 24 sierpnia
2007 r. rolniczy organ rentowy odmówił wnioskodawczyni przyznania prawa do tego
świadczenia wobec stwierdzenia, że zmarły w chwili śmierci nie spełniał warunków
do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
gdyż w okresie ostatnich 10 lat podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez
okres 19 kwartałów, a wymagany okres podlegania ubezpieczeniu wynosi 20 kwar-
tałów. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi rozpoznając
sprawę na skutek odwołania Beaty G. od powyższej decyzji odmawiającej wniosko-
dawczyni prawa do renty rodzinnej, wyrokiem z dnia 10 stycznia 2008 r. oddalił od-
wołanie. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że organ rentowy uwzględnił ojcu
wnioskodawczyni Krzysztofowi G. (urodzonemu 9 maja 1953 r.) następujące okresy
podlegania ubezpieczeniu: od 1 września 1981 r. do 31 grudnia 1982 r., od 1 stycz-
nia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., od 1 stycznia 1991 r. do 31 marca 1992 r., od 15
sierpnia 2002 r. do 14 lutego 2003 r. oraz od 1 kwietnia 2003 r. do 30 czerwca 2007
r., przy czym do prawa do świadczenia organ zaliczył okresy ubezpieczenia od 15
sierpnia 2002 r. do 14 lutego 2003 r. i od 1 kwietnia 2003 r. do 30 czerwca 2007 r. W
okresie od 1 kwietnia 1992 r. do 30 czerwca 2002 r. ojciec wnioskodawczyni Krzysz-
tof G. pobierał rentę inwalidzką rolniczą jako rentę okresową. Przytaczając treść art.
29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) oraz jej ust. 2 pkt 1 art.
29 i art. 21, Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest podstaw do przyznania odwołują-
cej się prawa do renty rodzinnej, gdyż zmarły ojciec wnioskodawczyni Krzysztof G. w
chwili śmierci nie spełniał warunków do uzyskania emerytury lub renty rolniczej z ty-
tułu niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8 powołanej wyżej
ustawy warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu uważa się za
spełniony, gdy okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego ubezpieczonego wynosi
3
co najmniej 20 kwartałów, jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie
rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat, przy czym okres 20 kwartałów powinien
przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie prawa
do renty. Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy prawidłowo ustalił, że w okresie
10 lat przed złożeniem wniosku o rentę ojciec wnioskodawczyni podlegał ubezpie-
czeniu jedynie przez 19 kwartałów. Organ rentowy zasadnie nie uwzględnił okresu
pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej od 1 stycznia 2000 r. do
31 grudnia 2002 r., bowiem przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
nie przewidują zaliczania okresu pobierania takiej renty do okresów ubezpieczenia
wymaganych do uzyskania prawa do emerytury lub renty rolniczej z tytułu niezdolno-
ści do pracy.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Apelacyjny w Łodzi powziął wątpliwości do-
tyczące kwestii sposobu ustalania okresu ostatnich 10 lat podlegania ubezpieczeniu
w przypadku ustalania tego okresu wobec osoby, która w okresie ostatnich 10 lat
przed śmiercią pobierała przez kilka lat rentę inwalidzką rolniczą, w szczególności,
czy okres 20 kwartałów, o jakim mowa w ust. 2 pkt 5 art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, który powinien przypadać w okresie
ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku należy ustalać z uwzględnieniem art. 58
ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w
związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, iż do tego dziesięciolecia nie wlicza się okresu pobierania renty z
tytułu niezdolności do pracy.
Sąd Apelacyjny formułując zagadnienie prawne stwierdził, że w niniejszej
sprawie wymaga rozważenia kwestia, czy przy obliczeniu okresu ostatniego dziesię-
ciolecia, w przypadku ustalania prawa do renty rodzinnej rolniczej po zmarłym ubez-
pieczonym dopuszczalne jest zastosowanie art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zagadnienia prawnego wskazał, iż przepis art. 21 ust. 8
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi „odpowiednik" przepisu art. 58
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Treść
obydwu tych przepisów jest jednak nieco odmienna. Okres ostatniego dziesięciole-
cia, w którym podleganie ubezpieczeniu powinno przypadać, aby zmarły spełniał wa-
4
runki do renty z tytułu niezdolności do pracy obliczany jest w powszechnym systemie
w sposób bardziej korzystny dla ubezpieczonych. Zgodnie z art. 58 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunek posiadania
wymaganego pięcioletniego okresu ubezpieczenia, gdy niezdolność do pracy
powstała w wieku powyżej 30 lat, powinien przypadać w ciągu ostatniego dzie-
sięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolno-
ści do pracy, jednakże do tego dziesięciolecia nie wlicza się okresów pobierania
renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Nato-
miast art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, że okres
20 kwartałów, których mowa w ust. 2 pkt 5 (tj. jeżeli całkowita niezdolność do pracy w
gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat), powinien przypadać w
okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu
niezdolności do pracy. Sąd Apelacyjny mając powyższe na uwadze nie wykluczył -
ze względu na okoliczność, że ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie re-
guluje kwestii, w jaki sposób ustalać okres ostatniego dziesięciolecia w przypadku,
gdy w okresie tego dziesięciolecia zmarły pobierał przez pewien czas rentę inwalidz-
ką rolniczą - że dopuszczalna jest wykładnia wyżej wymienionych przepisów z
uwzględnieniem treści art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ponadto wskazał, że za
przyjęciem takiego poglądu przemawia także dodatkowo okoliczność, że od 2 maja
2004 r. uchylono przepis art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników, który pozwalał na zaliczanie do okresów ubezpieczenia, od których zależało
spełnienie warunków do renty inwalidzkiej rolniczej, okresów pobierania renty inwa-
lidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata. Zmianę tę można
interpretować jako dążenie ustawodawcy do ujednolicenia zasad nabywania prawa
do świadczeń emerytalno-rentowych w systemie ubezpieczenia rolniczego i po-
wszechnego.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści: Przy ustalaniu spełnienia
warunku posiadania 20 kwartałów okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego wy-
maganego do nabycia prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w go-
spodarstwie rolnym, powstałej w wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okre-
sie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę (art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8
5
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) nie wlicza
się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Przedstawiony przez Sąd Apelacyjny w Łodzi problem sprowadza się do za-
gadnienia, czy ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków, naruszając nieco odmiennie warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolno-
ści do pracy aniżeli czyni to ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uregulowała prawo do renty w sposób pełny,
czy też należy w tej kwestii na podstawie odesłania zawartego w art. 52 ust. 2 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników zastosować przepisy ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Innymi słowy, czy kwestia ta jest nieuregulowana w ustawie rolniczej,
co pozwala stosować odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Apelacyjny w Łodzi zadając przedmiotowe pytanie prawne - powołując
art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników - spowodował koniecz-
ność rozważenia prawnej dopuszczalności ustalenia prawa do renty rolniczej z tytułu
niezdolności do pracy posiłkując się przepisami ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, które regulują nabywanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (Dział
III - Renty z tytułu niezdolności do pracy i renta rodzinna) wbrew literalnej treści art.
52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który w sprawach nieuregu-
lowanych w ustawie odsyła co prawda do odpowiedniego stosowanie przepisów
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, lecz tylko i wyłącznie w przedmiocie przy-
znawania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty (Dział VIII - Zasady ustalania
świadczeń; Dział IX - Postępowanie w sprawach świadczeń i wypłata świadczeń)
przez odpowiednie stosowanie przepisów regulujących przyznawanie i wypłatę od-
powiednich świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin. Tym sa-
mym dalsze rozważania dotyczące prawnej możliwości odpowiedniego zastosowania
w niniejszej sprawie art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej będą prowadzone z pominię-
ciem art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, bowiem nie może
znaleźć on zastosowania, skoro wskazany przepis ustawy emerytalnej (art. 58) nie
dotyczy kwestii przyznawania świadczeń z ubezpieczenia i ich wypłaty, lecz warun-
ków nabywania prawa do tego świadczenia.
Na wstępie wskazać należy, że odrębność (specyfika) systemu ubezpieczenia
rolniczego od powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych przekłada się na
nieco odmienną treść ryzyka niezdolności do pracy (jest nim niezdolność do pracy
tylko w rolnictwie). Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera też pewne
6
odstępstwa od regulacji dutyczących warunków nabycia prawa do renty obowiązują-
cych w systemie ubezpieczeń społecznych. Odstępstwa te sprowadzają się do
uwzględnienia tylko okresu ubezpieczenia rolniczego (art. 21 ust. 1 pkt 1 w związku z
art. 6 pkt 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) oraz do nieco innego
sformułowania warunku uzyskania wymaganego stażu w określonym przedziale cza-
sowym. O ile bowiem ustawa emerytalna przewiduje wyłączenie z 10-letniego okresu
przed złożeniem wniosku o rentę okresu, w którym zainteresowany pobierał rentę z
tytułu niezdolności do pracy albo rentę szkoleniową, albo rentę rodzinną (art. 58 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), o tyle
ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie zawiera takiego zastrzeżenia.
Przepis art. 21 w ustępie 8 stanowi jedynie, że okres 20 kwartałów, o którym mowa w
ust. 2 pkt 5, powinien przypadać w ostatnich 10-ciu latach przed złożeniem wniosku
o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
Mając powyższe na uwadze, pytanie prawne w niniejszej sprawie sprowadza
się w rzeczywistości do kwestii możliwości zastosowania wnioskowania per analo-
giam. Wnioskowanie per analogiam bywa wykorzystywane bądź to w celu określania
skutków prawnych przypadków nieunormowanych, bądź to - dużo już rzadziej - w
celu „poprawiania" czy „korygowania" postanowień prawa pozytywnego, bądź też
wyjątkowo w celu orzekania contra legem. Powszechnie wypowiadane są sądy, że
wnioskowanie per analogiam ma zastosowanie w przypadkach, o których nie wspo-
minają przepisy ustanowione przez prawodawcę, gdy rozstrzygana sytuacja różni się
od sytuacji wymienionej w przepisach ustawy, gdy prawo obowiązujące nie reguluje
faktów określonego typu, regulując jedynie fakty do nich podobne, gdy określony
przypadek nie jest uregulowany prawnie, gdy określona norma prawna jest stosowa-
na do przypadku nieunormowanego, gdy określony stan faktyczny nie jest uregulo-
wany przez ustawę, gdy organ orzekający ma do czynienia z dwoma sytuacjami: z
jedną - przewidzianą przez ustawę i z drugą - przez ustawę nie przewidzianą, gdy dla
pewnych przypadków brak unormowania, choć przypadki podobne unormowanie
znalazły, gdy z przypadkami nieunormowanymi związane są takie same skutki
prawne jak z przypadkami unormowanymi, gdy w prawie obowiązującym występuje
luka rozumiana jako brak przepisu określającego skutki prawne rozstrzyganego
przypadku (S. Ehrlich: Wstęp do nauki o państwie i prawie, Warszawa 1971, s. 156;
A. Łopatka: Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 1968, s. 279; K. Opałek, J. Wrób-
lewski: Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969, s. 318). Przedstawionymi wyżej
7
rozumieniami „unormowania” i „nieunormowania” posługuje się również orzecznic-
two, gdy wchodzi w grę kwestia zastosowania, czy niezastosowania wnioskowania
przez analogię (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1999 r., II UKN
292/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 320). Tym samym przy stosowaniu wnioskowa-
nia prawniczego z analogii legis, tj. w sytuacji, gdy podstawą analogi jest konkretny
przepis prawa, jak w niniejszej sprawie art. 58 ustawy emerytalnej - wyróżnia się trzy
podstawowe etapy: 1. ustalenie, iż określony fakt nie został unormowany przez prze-
pisy prawne; 2. ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod
istotnymi względami podobnie do faktu nieunormowanego; 3. powiązanie z faktem
prawnym nieunormowanym podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych,
co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy prawne.
Przedstawione wyżej rozumienie sytuacji nieunormowanych jest dla judykatury
wstępną przesłanką podjęcia wnioskowania przez analogię. W niniejszej sprawie
jednak nie mamy do czynienia z taką sytuacją. Po pierwsze, zgodnie z jednoznacz-
nie brzmiącym art. 21 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników i ust. 8 tego artykułu w związku z art. 29 ust. 1 punkt 2 tej
ustawy, ustalone w niniejszej sprawie zostało, że prawo wnioskodawczyni do renty
rodzinnej uzależnione było przede wszystkim od pozytywnej oceny, iż zmarły ojciec
w chwili śmieci spełniał przesłanki do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
Tym samym Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, iż kwestia przyjęcia okresu
czasu, w oparciu o który należy ustalić podleganie ubezpieczeniu przez 20 kwartałów
została w całości uregulowana w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Po drugie, zastosowanie art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej
miałoby cechy analogii, która - wobec niestwierdzenia luki w prawie - byłaby niedo-
puszczalna. Po trzecie, za przyjęciem takiego poglądu przemawia także niekwestio-
nowana odrębność systemu emerytalno-rentowego rolników od systemu powszech-
nego uregulowanego ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Po czwarte, rozumowanie per analogiam obce
jest systemowi ubezpieczeń społecznych, opartemu - z istoty swych założeń kon-
strukcyjnych - na metodzie kazuistycznej.
Z powyższych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================
I UZP 8/09
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lipca 2009 r. sprawy z
odwołania Beaty G. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Od-
działowi Regionalnemu w Ż. o rentę rodzinną, na skutek zagadnienia prawnego
przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 marca 2009 r.
[...]
„Czy okres 20 kwartałów o jakim mowa w ust. 2 pkt 5 art. 21 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50 poz.
292 ze zm.), który powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem
wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, należy ustalać z
uwzględnieniem art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39,
poz. 353 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku
o ubezpieczeniu społecznym rolników, iż do tego dziesięciolecia nie wlicza się
okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Przy ustalaniu spełnienia warunku posiadania 20 kwartałów okresu
ubezpieczenia emerytalno-rentowego wymaganego do nabycia prawa do renty
rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, powstałej w
wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed zło-
żeniem wniosku o rentę (art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r.
Nr 50, poz. 292 ze zm.) nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdol-
ności do pracy.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z 11 marca 2009 r. [...] przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści przytoczonej w
sentencji. Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje.
Przedstawione zagadnie powstało w następujących, bezspornych okolicznościach
faktycznych sprawy. W dniu 29 sierpnia 2007 r. Beata G. złożyła w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziale Regionalnym w Ż. wniosek o rentę rodzinną
po ojcu Krzysztofie G. zmarłym w dniu 17 czerwca 2007 r. Decyzją z dnia 24 sierpnia
2007 r. rolniczy organ rentowy odmówił wnioskodawczyni przyznania prawa do tego
świadczenia wobec stwierdzenia, że zmarły w chwili śmierci nie spełniał warunków
do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
gdyż w okresie ostatnich 10 lat podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez
okres 19 kwartałów, a wymagany okres podlegania ubezpieczeniu wynosi 20 kwar-
tałów. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi rozpoznając
sprawę na skutek odwołania Beaty G. od powyższej decyzji odmawiającej wniosko-
dawczyni prawa do renty rodzinnej, wyrokiem z dnia 10 stycznia 2008 r. oddalił od-
wołanie. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że organ rentowy uwzględnił ojcu
wnioskodawczyni Krzysztofowi G. (urodzonemu 9 maja 1953 r.) następujące okresy
podlegania ubezpieczeniu: od 1 września 1981 r. do 31 grudnia 1982 r., od 1 stycz-
nia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., od 1 stycznia 1991 r. do 31 marca 1992 r., od 15
sierpnia 2002 r. do 14 lutego 2003 r. oraz od 1 kwietnia 2003 r. do 30 czerwca 2007
r., przy czym do prawa do świadczenia organ zaliczył okresy ubezpieczenia od 15
sierpnia 2002 r. do 14 lutego 2003 r. i od 1 kwietnia 2003 r. do 30 czerwca 2007 r. W
okresie od 1 kwietnia 1992 r. do 30 czerwca 2002 r. ojciec wnioskodawczyni Krzysz-
tof G. pobierał rentę inwalidzką rolniczą jako rentę okresową. Przytaczając treść art.
29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) oraz jej ust. 2 pkt 1 art.
29 i art. 21, Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest podstaw do przyznania odwołują-
cej się prawa do renty rodzinnej, gdyż zmarły ojciec wnioskodawczyni Krzysztof G. w
chwili śmierci nie spełniał warunków do uzyskania emerytury lub renty rolniczej z ty-
tułu niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8 powołanej wyżej
ustawy warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu uważa się za
spełniony, gdy okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego ubezpieczonego wynosi
3
co najmniej 20 kwartałów, jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie
rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat, przy czym okres 20 kwartałów powinien
przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie prawa
do renty. Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy prawidłowo ustalił, że w okresie
10 lat przed złożeniem wniosku o rentę ojciec wnioskodawczyni podlegał ubezpie-
czeniu jedynie przez 19 kwartałów. Organ rentowy zasadnie nie uwzględnił okresu
pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej od 1 stycznia 2000 r. do
31 grudnia 2002 r., bowiem przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
nie przewidują zaliczania okresu pobierania takiej renty do okresów ubezpieczenia
wymaganych do uzyskania prawa do emerytury lub renty rolniczej z tytułu niezdolno-
ści do pracy.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Apelacyjny w Łodzi powziął wątpliwości do-
tyczące kwestii sposobu ustalania okresu ostatnich 10 lat podlegania ubezpieczeniu
w przypadku ustalania tego okresu wobec osoby, która w okresie ostatnich 10 lat
przed śmiercią pobierała przez kilka lat rentę inwalidzką rolniczą, w szczególności,
czy okres 20 kwartałów, o jakim mowa w ust. 2 pkt 5 art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, który powinien przypadać w okresie
ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku należy ustalać z uwzględnieniem art. 58
ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w
związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, iż do tego dziesięciolecia nie wlicza się okresu pobierania renty z
tytułu niezdolności do pracy.
Sąd Apelacyjny formułując zagadnienie prawne stwierdził, że w niniejszej
sprawie wymaga rozważenia kwestia, czy przy obliczeniu okresu ostatniego dziesię-
ciolecia, w przypadku ustalania prawa do renty rodzinnej rolniczej po zmarłym ubez-
pieczonym dopuszczalne jest zastosowanie art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zagadnienia prawnego wskazał, iż przepis art. 21 ust. 8
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi „odpowiednik" przepisu art. 58
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Treść
obydwu tych przepisów jest jednak nieco odmienna. Okres ostatniego dziesięciole-
cia, w którym podleganie ubezpieczeniu powinno przypadać, aby zmarły spełniał wa-
4
runki do renty z tytułu niezdolności do pracy obliczany jest w powszechnym systemie
w sposób bardziej korzystny dla ubezpieczonych. Zgodnie z art. 58 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunek posiadania
wymaganego pięcioletniego okresu ubezpieczenia, gdy niezdolność do pracy
powstała w wieku powyżej 30 lat, powinien przypadać w ciągu ostatniego dzie-
sięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolno-
ści do pracy, jednakże do tego dziesięciolecia nie wlicza się okresów pobierania
renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Nato-
miast art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, że okres
20 kwartałów, których mowa w ust. 2 pkt 5 (tj. jeżeli całkowita niezdolność do pracy w
gospodarstwie rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat), powinien przypadać w
okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu
niezdolności do pracy. Sąd Apelacyjny mając powyższe na uwadze nie wykluczył -
ze względu na okoliczność, że ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie re-
guluje kwestii, w jaki sposób ustalać okres ostatniego dziesięciolecia w przypadku,
gdy w okresie tego dziesięciolecia zmarły pobierał przez pewien czas rentę inwalidz-
ką rolniczą - że dopuszczalna jest wykładnia wyżej wymienionych przepisów z
uwzględnieniem treści art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ponadto wskazał, że za
przyjęciem takiego poglądu przemawia także dodatkowo okoliczność, że od 2 maja
2004 r. uchylono przepis art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników, który pozwalał na zaliczanie do okresów ubezpieczenia, od których zależało
spełnienie warunków do renty inwalidzkiej rolniczej, okresów pobierania renty inwa-
lidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata. Zmianę tę można
interpretować jako dążenie ustawodawcy do ujednolicenia zasad nabywania prawa
do świadczeń emerytalno-rentowych w systemie ubezpieczenia rolniczego i po-
wszechnego.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę następującej treści: Przy ustalaniu spełnienia
warunku posiadania 20 kwartałów okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego wy-
maganego do nabycia prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w go-
spodarstwie rolnym, powstałej w wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okre-
sie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę (art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8
5
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) nie wlicza
się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Przedstawiony przez Sąd Apelacyjny w Łodzi problem sprowadza się do za-
gadnienia, czy ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków, naruszając nieco odmiennie warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolno-
ści do pracy aniżeli czyni to ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uregulowała prawo do renty w sposób pełny,
czy też należy w tej kwestii na podstawie odesłania zawartego w art. 52 ust. 2 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników zastosować przepisy ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Innymi słowy, czy kwestia ta jest nieuregulowana w ustawie rolniczej,
co pozwala stosować odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Apelacyjny w Łodzi zadając przedmiotowe pytanie prawne - powołując
art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników - spowodował koniecz-
ność rozważenia prawnej dopuszczalności ustalenia prawa do renty rolniczej z tytułu
niezdolności do pracy posiłkując się przepisami ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, które regulują nabywanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (Dział
III - Renty z tytułu niezdolności do pracy i renta rodzinna) wbrew literalnej treści art.
52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który w sprawach nieuregu-
lowanych w ustawie odsyła co prawda do odpowiedniego stosowanie przepisów
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, lecz tylko i wyłącznie w przedmiocie przy-
znawania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty (Dział VIII - Zasady ustalania
świadczeń; Dział IX - Postępowanie w sprawach świadczeń i wypłata świadczeń)
przez odpowiednie stosowanie przepisów regulujących przyznawanie i wypłatę od-
powiednich świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin. Tym sa-
mym dalsze rozważania dotyczące prawnej możliwości odpowiedniego zastosowania
w niniejszej sprawie art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej będą prowadzone z pominię-
ciem art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, bowiem nie może
znaleźć on zastosowania, skoro wskazany przepis ustawy emerytalnej (art. 58) nie
dotyczy kwestii przyznawania świadczeń z ubezpieczenia i ich wypłaty, lecz warun-
ków nabywania prawa do tego świadczenia.
Na wstępie wskazać należy, że odrębność (specyfika) systemu ubezpieczenia
rolniczego od powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych przekłada się na
nieco odmienną treść ryzyka niezdolności do pracy (jest nim niezdolność do pracy
tylko w rolnictwie). Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera też pewne
6
odstępstwa od regulacji dutyczących warunków nabycia prawa do renty obowiązują-
cych w systemie ubezpieczeń społecznych. Odstępstwa te sprowadzają się do
uwzględnienia tylko okresu ubezpieczenia rolniczego (art. 21 ust. 1 pkt 1 w związku z
art. 6 pkt 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) oraz do nieco innego
sformułowania warunku uzyskania wymaganego stażu w określonym przedziale cza-
sowym. O ile bowiem ustawa emerytalna przewiduje wyłączenie z 10-letniego okresu
przed złożeniem wniosku o rentę okresu, w którym zainteresowany pobierał rentę z
tytułu niezdolności do pracy albo rentę szkoleniową, albo rentę rodzinną (art. 58 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), o tyle
ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie zawiera takiego zastrzeżenia.
Przepis art. 21 w ustępie 8 stanowi jedynie, że okres 20 kwartałów, o którym mowa w
ust. 2 pkt 5, powinien przypadać w ostatnich 10-ciu latach przed złożeniem wniosku
o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
Mając powyższe na uwadze, pytanie prawne w niniejszej sprawie sprowadza
się w rzeczywistości do kwestii możliwości zastosowania wnioskowania per analo-
giam. Wnioskowanie per analogiam bywa wykorzystywane bądź to w celu określania
skutków prawnych przypadków nieunormowanych, bądź to - dużo już rzadziej - w
celu „poprawiania" czy „korygowania" postanowień prawa pozytywnego, bądź też
wyjątkowo w celu orzekania contra legem. Powszechnie wypowiadane są sądy, że
wnioskowanie per analogiam ma zastosowanie w przypadkach, o których nie wspo-
minają przepisy ustanowione przez prawodawcę, gdy rozstrzygana sytuacja różni się
od sytuacji wymienionej w przepisach ustawy, gdy prawo obowiązujące nie reguluje
faktów określonego typu, regulując jedynie fakty do nich podobne, gdy określony
przypadek nie jest uregulowany prawnie, gdy określona norma prawna jest stosowa-
na do przypadku nieunormowanego, gdy określony stan faktyczny nie jest uregulo-
wany przez ustawę, gdy organ orzekający ma do czynienia z dwoma sytuacjami: z
jedną - przewidzianą przez ustawę i z drugą - przez ustawę nie przewidzianą, gdy dla
pewnych przypadków brak unormowania, choć przypadki podobne unormowanie
znalazły, gdy z przypadkami nieunormowanymi związane są takie same skutki
prawne jak z przypadkami unormowanymi, gdy w prawie obowiązującym występuje
luka rozumiana jako brak przepisu określającego skutki prawne rozstrzyganego
przypadku (S. Ehrlich: Wstęp do nauki o państwie i prawie, Warszawa 1971, s. 156;
A. Łopatka: Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 1968, s. 279; K. Opałek, J. Wrób-
lewski: Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969, s. 318). Przedstawionymi wyżej
7
rozumieniami „unormowania” i „nieunormowania” posługuje się również orzecznic-
two, gdy wchodzi w grę kwestia zastosowania, czy niezastosowania wnioskowania
przez analogię (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1999 r., II UKN
292/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 320). Tym samym przy stosowaniu wnioskowa-
nia prawniczego z analogii legis, tj. w sytuacji, gdy podstawą analogi jest konkretny
przepis prawa, jak w niniejszej sprawie art. 58 ustawy emerytalnej - wyróżnia się trzy
podstawowe etapy: 1. ustalenie, iż określony fakt nie został unormowany przez prze-
pisy prawne; 2. ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod
istotnymi względami podobnie do faktu nieunormowanego; 3. powiązanie z faktem
prawnym nieunormowanym podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych,
co z faktem bezpośrednio uregulowanym przez przepisy prawne.
Przedstawione wyżej rozumienie sytuacji nieunormowanych jest dla judykatury
wstępną przesłanką podjęcia wnioskowania przez analogię. W niniejszej sprawie
jednak nie mamy do czynienia z taką sytuacją. Po pierwsze, zgodnie z jednoznacz-
nie brzmiącym art. 21 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników i ust. 8 tego artykułu w związku z art. 29 ust. 1 punkt 2 tej
ustawy, ustalone w niniejszej sprawie zostało, że prawo wnioskodawczyni do renty
rodzinnej uzależnione było przede wszystkim od pozytywnej oceny, iż zmarły ojciec
w chwili śmieci spełniał przesłanki do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.
Tym samym Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, iż kwestia przyjęcia okresu
czasu, w oparciu o który należy ustalić podleganie ubezpieczeniu przez 20 kwartałów
została w całości uregulowana w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Po drugie, zastosowanie art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej
miałoby cechy analogii, która - wobec niestwierdzenia luki w prawie - byłaby niedo-
puszczalna. Po trzecie, za przyjęciem takiego poglądu przemawia także niekwestio-
nowana odrębność systemu emerytalno-rentowego rolników od systemu powszech-
nego uregulowanego ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Po czwarte, rozumowanie per analogiam obce
jest systemowi ubezpieczeń społecznych, opartemu - z istoty swych założeń kon-
strukcyjnych - na metodzie kazuistycznej.
Z powyższych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================